HORASAN ERENLERİ’NDEN HACI BEKTAŞ VELİ’NİN İNSAN SEVGİSİ VE FÜTUHAT ANLAYIŞI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: İhtisaslaşma, 200 - 212, 06.10.2023

Mihriban Artan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1313400

Cited By: 1

Öz

Hacı Bektaş Veli, XIII. yüzyılda Horasan’dan Anadolu’ya gelen Horasan Erenleri’nden olup Türk İslam tasavvuf geleneğinin önemli şahsiyetlerinden biridir. Onun hayat felsefesi, insanların birbirleriyle ve doğayla barış içinde yaşamaları gerektiğine dayanmaktadır. Hacı Bektaş Veli’nin öğretilerinde İslam’ın özüne ve insanın yaratılış amacına ilişkin felsefî ve mistik görüşler mevcuttur. Onun öğretileri, toplumda hoşgörü, saygı, sevgi ve adalet gibi değerleri vurgulayan bir kültürel miras haline gelmiştir. Hacı Bektaş Veli’nin düşünceleri ve yaşam felsefesi, Anadolu toplumunun sosyal yapısı üzerinde derin bir etkiye sahip olmuştur. Günümüzde de bu etkinin izlerinin devam ediyor oluşunu, Anadolu’nun sosyal dokusu üzerinde yapılan akademik çalışmalarda okumak ve yorumlamak mümkündür.
Çalışmada insan hazinemizin önemli bir unsuru olan Hacı Bektaş Veli’nin insan sevgisi, Anadolu’da yapmış olduğu gönül fütuhatı ve irşadının, onun öğretileri ışığında metin analiz yöntemiyle incelenmesi yapılarak, manevî miras ve değerler açısından onun kuşatıcı ve bütünleştirici karakterinin bilinmesi amaçlanmıştır. Döneminin bir gönül eri olan ve somut olmayan miras bağlamında Anadolu’daki manevî iklime damgasını vuran Hacı Bektaş Veli’nin öğretilerinin önemli bir ihtisas alanını oluşturması ise çalışmanın özgün yönünü teşkil etmektedir. Onun öğretileri, günümüzde toplumsal bütünleşmeye yönelik özgün bir yaklaşım modelini de içerisinde barındırmaktadır. Bu çalışmayla Kapadokya’nın manevî ve kültürel mirasının anıtlaşan ismi ve öğretileri asırlardır tazeliğini koruyarak günümüze kadar ulaşan büyük bir mutasavvıf olan Hacı Bektaş Veli’nin, Anadolu’da gerçekleştirdiği gönül fütuhatının zahmet yüklü örneklerinin bilinmesi ve toplumsal belleğe kazandırılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

horasan erenleri, Hacı Bektaş Veli, gönül eri, insan sevgisi

FROM HAJİ BEKTASH VELİ FROM KHORASAN SAİNTS ON HUMANITY AND APPROACH OF FÜTUHAT

Öz

Haji Bektash Veli, XIII. He is one of the Khorasan Saints who came to Anatolia from Khorasan in the 19th century and is one of the important figures of the Turkish-Islamic Sufi tradition. His philosophy of life is based on the need for people to live in peace with each other and with nature. There are philosophical and mystical views on the essence of Islam and the purpose of human creation in the teachings of Haji Bektash Veli. His teachings have become a cultural heritage that emphasizes values such as tolerance, respect, love and justice in society. Haji Bektash Veli’s thoughts and philosophy of life had a profound effect on the social structure of Anatolian society. It is possible to read and interpret the continuing traces of this influence in the academic studies on the social fabric of Anatolia.
In this study, it is aimed to know the encompassing and integrating character of Haji Bektash Veli, who is an important element of our human treasure, by examining the love for humanity, the conquest of the heart and guidance he made in Anatolia, by text analysis method in the light of his teachings. The fact that the teachings of Haji Bektash Veli, who was a man of heart of his time and left his mark on the spiritual climate in Anatolia in the context of intangible heritage, constitute an important area of specialization, constitutes the original aspect of the study. His teachings also contain a unique approach to social integration today. With this study, it is aimed to know the laborious examples of the conquest of the heart in Anatolia, and to bring them to the social memory of Haji Bektash Veli, a great mystic whose name and teachings of the spiritual and cultural heritage of Cappadocia have survived to the present day by keeping their freshness for centuries.

Anahtar Kelimeler

Khorasan Saint, Haji Bektash Veli, conquest of the heart, servant of the heart

Kaynakça

• Aday, E. (2014). Horasan Erenlerinin menkıbevi şahsiyetlerindeki ortak özellikler. Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı.
• Akın, B. (2020a). Kızılbaş Oğuzlar ve Şah İsmail’in Anayurdu Diyarbakır -Tarih, İnanç, Kimlik, Ocaklar ve Ritüeller-Kitabevi.
• Akın, B. (2020b). Alevi-Bektaşi inancında “Taş/Kaya/Duvar Yürütme” keramet motifi etrafında oluşan anlatılar üzerine bir anlam çözümlemesi. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) 1. (Ed. Bülent Akın). Paradigma Akademi Yayınları, 187- 224.
• Akın, B. (2021a). “Ocak”tan “Cemevi”ne dönüşüm sürecinde Alevilikte kutsal mekân ve ibadethânenin bir arada tasavvuru. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği). (Ed. Rezan Karakaş). Paradigma Akademi, 1-21.
• Akın, E. (2020c). Alevi ve Sünni inanç dairelerinde kültürel süreklilik bağlamında sosyal kontrolün sağlanması: Siirt ve Muş menkıbelerinin karşılaştırmalı incelenmesi. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği). (Ed. Bülent Akın). Paradigma Akademi, 231-282.
• Akın, E. (2021b). Sanal Ortamda Veli kültünün yeniden inşası: Hacı Bektaş Veli örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı), 11(4), 118-134.
• Akın, E. (2022). “Kutsal”dan “Kurgu”ya: Alevi-Bektaşi ziyaret kültürünün Talip Apaydın romanlarına yansıması. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 26, 106-134.
• Algar, H. (2006). Kübreviyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 32. TDV Yayınları.
• Algar, H. (2006). Nakşibendiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 32. TDV Yayınları.
• Algar, H. (2006). Necmeddîn-i Kübrâ. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 32. TDV Yayınları.
• Artan, M. (2022). Türk-İslam Düşüncesinde Mehdîlik: Osmanlı Devleti’nde Şahkulu Örneği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Aşıkpaşazâde (1332). Tevârîh-i Âl-i Osmân. (neşr. Âlî Bey). Matbaa-i Âmire.
• Ay, R. (2014). Anadolu’da derviş ve toplum: 13-15. yüzyıllar. Kitap Yayınevi.
• Azamat, N. (2001). Kalenderiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 24. TDV Yayınları.
• Babinger, F., & Köprülü M. F. (1996). Anadolu’da İslâmiyet. (Çev. Ragıp Hulusi). İnsan Yayınları.
• Baharlu, İ. (2020). Tasavvuf klasikleri eşliğinde Safevîler öncesinde Sema (Semah). Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 22, 179-198.
• Baharlu, İ. (2022). Türkistan Nefesi: Hoca Ahmet Yesevi’den Hacı Bektaş Veli’ye Horasan tasavvufu. Department Of Tourısm Of Turkestan Regıon Llp (Tourıst Informatıon Center) Open Turkıstan, 50-56.
• Baltacı, H. (2019). Ömer Lütfi Barkan’ın “Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”i üzerine değerlendirmeler. Akademik İslam Araştırmaları Dergisi, 6, 93-126.
• Barkan, Ö. L. (2015). İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. İnsan & İnsan, 5, 5-37.
• Bilmez, B. ve Bozkurt, S. (Haz.). (2022). Hacı Bektaş Veli: hayatı ve dönemi üzerine metinler. 12. Matbaa.
• Çalı, M. (2022). Horasan’dan Nevşehir’e Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Göre Horasan Erenleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Çelebi, E. (2017). Nâme-i Kudsî (Kutsal Kitap) / Menâkıbu’l-Kudsiyye (Kutsal Menkabeler), (Haz. Merol Tulum). Çizgi Kitapevi.
• Çelik, H., & Artan, M. (2021). Hz. Pir Hünkâr Hacı Bektaş Veli’nin eserlerinde gönül eğitimi. İlahiyat Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler (Mayıs – 2021). (Ed. Fevzi Rençber vd.). Gece Kitaplığı Yayınları.
• Çetin, O. (1998). Horasan. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 18. TDV Yayınları.
• Doğan, E. & Çelik, H. (2022). Kavramlar ve tasavvufî izâhlar açısından Aleviliğin El Kitabı. Kriter Yayınları.
• Duran, H., & Gümüşoğlu, D. (Haz.). (2010). Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi. (Ed. Gıyasettin Aytaş). Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Edirneli Oruç Beğ. (1972). Oruç Beğ tarihi. (Haz. Hüseyin Nihal Atsız). Kervan Kitapçılık.
• Eflâkî, A. (1989). Âriflerin Menkıbeleri. Cilt 1. (Çev. Tahsin Yazıcı). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Erpolat, M. (2021). Siverek Söylemez Baba Zaviye ve Ziyareti. Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği). (Ed. Rezan Karakaş). Paradigma Akademi, 229-2776.
• Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi Çubuk Havzası Örneği. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gıyasettin, A. vd. (Haz.). (2010). Hacı Bektaş Veli Külliyatı: “Fevâid, Fatiha Sûresi Tefsiri, Besmele Tefsiri, Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye, Makalât”. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Yayınları.
• Gökhan, İ. (2022). Hacı Bektâş Velî’nin Elbistan, Göksun ve Afşin’de bıraktığı izler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 795–806.
• Güzel, A. (2011). Hacı Bektaş Veli (El Kitabı). Akçağ Yayınları.
• Karaca, S. (2019). Lâmi’î Çelebi, Fütûhu’l-mücâhidîn Li-tervîhi Kulûbi’l-müşâhidîn (Nefehâtü’l-üns Tercümesi): İnceleme, Tenkitli Metin, Sözlük, Dizin. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Koluaçık, İ. (2023). Yeşilçam sinemasında Aleviliğin ve Alevilerin örtük temsilleri. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 27, 19-56.
• Koluaçık, İ., & Azime, C. (2023). Türk sinemasında “Hacı Bektaş Veli” temsilleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 106, 127-146.
• Korkmaz, İ. (2022). Gaziantep Alevi kültürü ve İmam Musa Kazım Ocağı. (Ed. Mehmet Çeribaş). Paradigma Akademi Yayınları.
• Kozan, A. (2012). Sözlü ve yazılı tarihe göre Nevşehir bölgesinde Horasan Erenleri olarak bilinen şahsiyetler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 61, 313-336.
• Köprülü, M. F. (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mélikoff, İ. (1999). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe. Cumhuriyet Kitapları.
• Mélikoff, İ. (2010). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe. (Çev. Turan Alptekin). Cumhuriyet Kitapları.
• Noyan, B. (1995). Bektaşilik Alevilik nedir? Ant/Can Yayınları Ortak Basımı.
• Ocak, A. Y. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda iki büyük yerleşimci (kolonizatör) derviş yahut Vefâiyye ve Yeseviyye gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan (13. yüzyıl). Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Özcan, H. (2009). Hacı Bektaş Veli hayatı, eserleri ve sufilik yolu. Akademik Eksen Yayınları.
• Özdek, A., & Eraslan, U. (2012). Hacı Bektaş-ı Veli felsefesinde Müzik-Hacı Bektaş-ı Veli felsefesinde müzik, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri Kitabı. (Ed. Adem Öger). Nevşehir Üniversitesi Yayınları, 279-308.
• Öztürk, M. (2001). Anadolu Erenlerinin kaynağı Horasan. Bilge Yayınları.
• Taşköprülüzâde. (2019). Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye “Osmanlı Âlimleri”. (Haz. Muhammet Hekimoğlu). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Tosun, N. (2006). Nakşibendiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 32. TDV Yayınları.
• Tosun, N. (2013). Yeseviyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 43. TDV Yayınları.
• Yalçınkaya, F. (2020). Alevilikte kutsal mekân anlayışı üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Diyarbakır ve Varto Alevileri örneği. Bülent Akın (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği) 1, Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları. 149- 186.
• Yaman, A. (2022). Şah-ı Merdan’a Talip Olanlar: Kızılbaşlar Aleviler Bektaşiler (Temel Bilgiler). La Kitap.
• Yıldırım, R. (2019). Hacı Bektaş Veli’den Balım Sultan’a Bektaşiliğin doğuşu. İletişim Yayınları.