UYGULAMALI HALK BİLİMİ BAĞLAMINDA BİR İHTİSASLAŞMA VE KÜLTÜREL MİRAS ALANI OLARAK HACI BEKTAŞ VELİ VE SÖZ HAZİNESİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: İhtisaslaşma, 213 - 231, 06.10.2023

Erdem Akın

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1313404

Öz

Hacı Bektaş Veli, Alevi Bektaşi inanç dairesinde ve genel olarak Anadolu, Balkanlar yakın ve uzak coğrafyalar için önemli bir mutasavvıf olması sebebiyle dergahı, her yıl yoğun ziyaretler almaktadır. Tarihsel süreçte, bu yoğun ziyaretlerin göstergesi olan dergah ziyaretçi defteri, ziyaretçilerin duygu ve düşüncelerinin yanı sıra Hacı Bektaş Veli’ye dair algılarını da göstermektedir. Çalışmada söz konusu ziyaretçi defterinin dokümantasyon analizi yöntemiyle incelemesi yapılarak uygulamalı halk bilimi alanından hareketle kültürel miras alanındaki kullanımlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Hacı Bektaş Veli’nin karizmatik şahsiyeti, anlatıları ve dergah çevresindeki ritüellerle önemli bir ihtisas alanı olması, bu alanın söz varlığı kullanılarak uygulamalarla geliştirilebileceği düşüncesi çalışmanın özgün yönünü oluşturmaktadır. Uygulamalar çerçevesinde başta tanıtım faaliyetleri olmak üzere sürdürülebilirlik, geliştirme ve sorunların çözümünde kullanımına odaklanılmıştır.
Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli Dergahı’nı ziyaret ederek ziyaretçi defterine duygularını aksettiren ziyaretçilerin kullandıkları formel ifadelerden, nitelendirmelerden ve sıfat kalıplarından hareketle uygulamalı halk biliminin imkanları dahilinde ihtisaslaşma alanının birincil görevlerinden olan tanıtma, uygulama vb. faaliyetlere katkı sunulması amaçlanmıştır. Hacı Bektaş Veli’yi, dergâhı ve gerçekleştirilen ziyareti nitelendirmede kullanılan formel ifadelerin zenginliği ve çeşitliliği göz önüne alındığında ziyaretçi defterinin önemli bir kaynak olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Uygulamalı Halk Bilimi, Kültürel Miras, Hacı Bektaş Veli, Söz Hazinesi, İhtisaslaşma

HACI BEKTAS VELI AND WORD TREASURE AS A SPECIALIZATION AND CULTURAL HERITAGE IN THE CONTEXT OF APPLIED FOLKLORE

Öz

Since Haci Bektash Veli is an influential mystic in the Alevi Bektashi faith circle and in general for Anatolia, the Balkans, and near and far geographies, his dervish lodge receives intense visits every yearly visit. The guest book of the dervish lodge, which is the indicator of these low visits in the historical process, shows the perceptions of the visitors about Haci Bektash Veli as well as their feelings and thoughts. In the study, it is aimed to reveal the use of the guest book in the field of cultural heritage, starting from the field of applied folklore, by examining the guest book in question with the method of documentation analysis. The fact that Haci Bektash Veli is an important area of specialization with his charismatic personality, narratives, and rituals around the dervish lodge, and the idea that this area can be developed with practices using vocabulary constitutes the original aspect of the study. Within the framework of the applications, the focus is on sustainability, development, and its use in solving problems, especially promotional activities.
This study, it is aimed to contribute to activities such as promotion and practice, which are among the primary tasks of the field of specialization, within the possibilities of applied folklore, based on the formal expressions, characterizations, and adjective patterns used by those who visit the Haci Bektash Veli Lodge. Considering the richness and diversity of formal expressions used to describe Haci Bektas Veli, his lodge, and the visit, it has been determined that the visitor book is an important resource.

Anahtar Kelimeler

Applied Folklore, Cultural Heritage, Haci Bektas Veli, Word Treasure, Specialization

Kaynakça

• Adorno T. & Goldman L. (1990). Betimleme, Anlama ve Açıklama. Defter, 14, 38-52.
• Akın B. (2020). Alevilikte niyaz kavramı ve niyaz merkezli ritüeller. TURUK International Language, Literature and Folklore Researches Journal, 22, 98-116.
• Akın, E. (2021). Sanal ortamda veli kültünün yeniden inşası: Hacı Bektaş Veli örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(4), 118-134.
• Akın, E. (2022). Halk Dini/Dindarlığı olgusunun ziyaret fenomeni bağlamında Alevilik, Sünnilik, Süryanilik inançları açısından halkbilimsel incelenmesi: Diyarbakır, Siirt, Mardin örneği [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Arpaguş, S. (2007). “Pîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, C. XXXIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ateş, S. (2002). “Kurb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, C. XXVI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2011). Alman halkbilimi (volkskunde) araştırmalarının uygulamalı kültür bilimi olarak teorik yeniden yapılanışı. Dilaver Düzgün, Gülnar Atnur, Ahmet Özgür Güvenç, Zeynep Yörük (Ed.), Bilge Seyidoğlu Kitabı içinde (ss. 159-170). Dergâh Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2021). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Demirtaş, H. (2020). Hacı Bektaş Velî Dergâhı ziyaretçi defteri (1921-1925). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Erdem Kük, D. G. (2023). Alevi-Bektaşi gülbankları. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Ersal, M. (2019). Alevi Cem Zâkirliği. Ankara: Barış Kitap.
• Ginzburg, C. (2009). Tahta gözler; mesafe üzerine dokuz düşünce. Metis Yayınları.
• Grünberg, T. (1999). Anlama belirsizlik ve çok anlamlılık. Gündoğan Yayınları.
• Güngör, H. (1991). Devlet arşivlerinde Yunus Emre ile ilgili belgelerin ortaya koyduğu gerçekler. Vakıf Haftası Dergisi, 8, 36-81.
• Hartley, P. (2010). Kişilerarası iletişim. İmge Yayınları.
• Hultkratz, A. (1968). Miscellaneous beliefs; some points of view concerning the informal religious sayings, TEMENOS - Nordic Journal of Comparative Religion, 3, 67-82.
• Keskin, A. (2020). Adbilim, kültürdilbilim ve folklor odağında Türk kültüründe lakaplar. Akçağ Yayınları.
• Kurt, Y. (2020). Hacı Bektaş Velî Dergâhı ziyâretçi defteri 1921-1925. Vakıflar Dergisi, 53, 265-267.
• Levy-Bruhl, L. (2016). İlkel toplumlarda mistik deneyim ve simgeler. Doğubatı Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2002). Küreselleşme ve uygulamalı halkbilimi. Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Peirce, C. S. (1967). Catalogue of the papers of Charles S. Peirce. Amherst: University of Massachusettes Press.
• Ranciere, J. (2005). Kelimelerin mekânı; Mallarme'den Broodthaers'e. Lemis Yayın.
• Ranciere, J. (2011). Tarihin adları; bilgi poetikası alanında bir deneme. Metis Yayınları.
• Rateau, M. A. (2016). Extension of English onomastics: the case of the Anglo-French province of Aquitaine during the Middle Ages and its toponyms of English origin. In Carole Hough, Daria Izdebska (Eds.), ‘Names and their environment’ proceedings of the 25th international congress of onomastic sciences Glasgow (pp. 78-87). University of Glasgow.
• Ringgren, H. (1963). Some remarks on the language of religion. TEMENOS - Nordic Journal of Comparative Religion, 4, 103-111.
• Tanman, B. (1992). “Hacı Bektâş-ı Veli Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, C. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanman, B. (1997). “Hankah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, C. XVI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (2006). “Müşâhede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, C. XXXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Whitehead, A.N. (2019). Sembolizm anlamı ve etkisi. Ankara: Fol Yayınları.
• Yazıcı, M. (2011). Alevilik; Alevi deyişlerinin ve gülbanglarının sosyolojik analizi. Çıra Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yücel, H. (2013). İmgeden yoruma. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.