XIX. CENTURY GERCANIS (REFAHİYE) LODGE AND ZAWIYA FOUNDATIONS

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 4, 1969 - 1994, 25.12.2023

Fatma Kaya Doğanay

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1228738

Öz

Lodges and zawiyas had an important place among the foundation institutions in the Ottoman country and 1 lodge and 7 zawiya foundations were identified in the 19th century in Refahiye (Gercanis), which is the subject of this study. These are Cengerli Lodge, Tur Hasan Zawiya, Sheikh İsmail Zawiya, Seyyid Sinan Zawiya Duâgûy Foundation, Kuyman Veli Çukuru Zawiya, Haçir Village Zawiya, Evci Zawiya and Buğdaçor Village Zawiya Foundation. These lodges and zawiya foundations contributed to the continuation of the settlement and economic activities in the region, to boarding activities of people and enlivened the region in the 16th century. When the accounting records of the foundations are analyzed in the 19th century, it is understood that it’âm-ı ta’âm/ catering activities continued. However, there is no information on which order the lodge and zawiyas in Gercanis, an important settlement on the Anatolian Left Arm, belonged to. The discovery of such foundations, which are the product of the Ottoman civilization imagination and are lost today, is important in terms of recording cultural values and assets. In this study, a qualitative approach was adapted and document analysis was chosen as the data collection technique. The main sources of study are the documents obtained from the State Archives, yearbooks, research and examination works.

Anahtar Kelimeler

Gercanis Refahiye, foundation, lodge, zawiya

XIX. YÜZYIL REFAHİYE (GERCANİS) TEKKE VE ZAVİYE VAKIFLARI

Öz

Osmanlı ülkesinde vakıf kurumları arasında tekke ve zaviyeler önemli bir yer tutmuş ve bu çalışmanın konusu olan Refahiye’de (Gercanis) XIX. yüzyılda 1 tekke ve 7 zaviye vakfı tespit edilmiştir. Bunlar Cengerli Tekkesi, Tur Hasan Zaviyesi, Şeyh İsmail Zaviyesi, Seyyid Sinan Zaviyesi/Duâgûy Vakfı, Kuyman Veli Çukuru Zaviyesi, Haçir Köyü Zaviyesi, Evci Zaviyesi ve Buğdaçor Köyü Zaviyesi Vakfıdır. Bu tekke ve zaviye vakıfları XVI. yüzyılda bulundukları bölgede yerleşimin ve ekonomik faaliyetlerin devam etmesine, halkın yeme içme faaliyetlerine katkı sağlamış, yöreyi şenlendirmiştir. XIX. yüzyılda da vakıfların muhasebe kayıtları incelendiğinde it’âm-ı ta’âm/yemek ikramı faaliyetinin devam ettiği anlaşılır. Ancak Anadolu Sol Kolu üzerinde önemli bir yerleşim yeri olan Gercanis’teki tekke ve zaviyelerin hangi tarikata mensup olduğu konusunda bir bilgi elde edilememiştir.
Osmanlı medeniyet tasavvurunun bir ürünü olup günümüzde kaybolan bu tür vakıfların ortaya çıkarılması kültürel değerlerin ve varlıkların kayda geçmesi açısından önem arz etmektedir.
Bu çalışmada nitel yaklaşım benimsenmiş olup veri toplama tekniği olarak dokuman incelemesi seçilmiştir. Çalışmanın kaynaklarını Devlet Arşivlerinden elde edilen belgeler, salnameler, araştırma ve inceleme eserleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Refahiye, Gercanis, foundation, lodge, zawiya

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1988). İslâm hukukunda ve Osmanlı tatbikatında vakıf müessesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ali Kemali. (1932). Erzincan tarihî, coğrafî, içtimaî, etnografî, idarî, ihsaî tetkikat tecrübesi. Resimli Ay Matbaası.
• Babür, Y. (2019). Refahiye’deki bazı yerleşim birimlerinin eski ve yeni adları üzerine bir inceleme. İ.H Ünal (Ed.) Refahiye Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (ss. 315-334). Erzincan.
• Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı imparatorluğunda bir iskân ve kolonizasyon metodu olarak vakıflar ve temlikler I: istilâ devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri ve zâviyeler. Vakıflar Dergisi 2: 279-386.
• Başıbüyük, A. (2012). Gercanis ve Kuruçay kazalarının XVII. yüzyıl ortalarındaki nüfus yerleşme özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi 17 (27): 85-104.
• Birol, N. (2019). 19. yüzyıl sonlarında Refahiye ve çevresinde asayiş problemleri. İ. H. Ünal (Ed.), Refahiye Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (s.335-355). Bulut, H. & Tozlu, S. (2008). XIX. yüzyılın ikinci yarısında Refahiye kazası. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi 10 (2): 99-115. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/67423
• Ertem, A. (1999) Osmanlı’dan günümüze vakıflar. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi :111-150. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/254341
• Gül, A. (2011). Osmanlı döneminde Erzincan kazasında ulaşım ve haberleşme. History Studies 3(1):113-129. Gül, A. (2015). Dersim sancağının idari yapısı ve idarecileri (1846-1918). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 3(17): 23-54.
• Gül, A. & Başıbüyük, A. (2011). Bir tarihi coğrafya incelemesi (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Erzincan kazası). Salkımsöğüt Yayınevi.
• Günay, H. M. (2012). Vakıf. İslâm Ansiklopedisi. C. 42, Türkiye Diyanet Vakfı Yay, 475-479.
• Gündoğdu, H. (2001). Kuzeydoğu Anadolu yol güzergahı ve Karakulak menzili. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 7: 65-70.
• İnalcık, H. (2006). Vakıf medeniyeti. Vakıf Medeniyeti Yılı Vakıflar Dergisi Özel Sayısı :6-7. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753273
• İpşirli, M. (1994). Duâgû. İslâm Ansiklopedisi. C. 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yay, 541-542.
• Kara, M. (2011). Tekke. İslâm Ansiklopedisi. C. 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yay, 368-370.
• Kaplanoğlu, Y. (2009). Refahiye'nin sosyo-kültürel ve dini yapısı üzerine bir inceleme [Yüksek Lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kılıç, R. (2005). Anadolu Selçukluları ve beylikler döneminde sufi çevreler: toplu bir bakış denemesi. Bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 0(33): 227-246.
• Kılıç, Ü. (2005). XVI. yüzyılda Erzurum eyaleti’nde vakıflar [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Miroğlu, İ. (1995). Erzincan. İslâm Ansiklopedisi. C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yay, 318-321.
• Miroğlu, İ. (2014). Kemah sancağı ve Erzincan kazası (1520-1566). Türk Tarih Kurumu.
• Naldan, F. (2020). Hurufat defterlerine göre 17. ve 18. yüzyıllarda Gercanis’de (Refahiye) bulunan vakıf eserler. Vakıflar Dergisi 53:115-131. DOI: 10.16971/vakiflar.530473
• Ocak, A. Y. (1978). Zaviyeler (dini, sosyal ve kültürel tarih açısından bir deneme). Vakıflar Dergisi 12: 247-269.
• Özdemir, M. (2002). Cengerli tarihî, toplumsal ve kültürel bir araştırma. Boyut Matbaacılık A. Ş. Özdemir, M. (2007). Refahiye tarihi Eski Çağlardan Cumhuriyet’e kadar.
• Özer, E. (2007). Osmanlı’da tekke ve tarîkat ıslahâtları -II. Mahmud dönemi ve sonrası [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Özkan, E. (2020). 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin idari taksimatı (1839-1914). Hiper Yayın.
• Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü I. M.E.B Yayınları.
• Refahiye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Yayınları. (1998). Cumhuriyetin 75. yılında Refahiye.
• Şahin, E. (2019). Osmanlı İmparatorluğu’nda 19.yy sonları 20.yy başlarında tekke ve zaviyelerin yönetimi [Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, F. (1997). Refahiye’nin coğrafî etüdü [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Şahin, T. E. (ty). Refahiye yukarı ülke’nin yeşil cenneti. Refahiye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Yayınları-2. Taş, Y. (2020). Erzincan vakfiyeleri üzerine bir değerlendirme. H. S. Kıroğlu (Ed.) Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar-II Cilt 3 içinde (ss. 295-314). Gece Kitaplığı. https://www.researchgate.net/publication/346656510_Erzincan_Vakfiyeleri_Uzerine_Bir_Degerlendirme
• Turan, O. (1973). Doğu Anadolu Türk Devletleri tarihi. Nakışlar Yay.
• Türkoğlu, S. (2019). Refahiye ilçemizin dil, tarih ve kültürüne dair. İ.H Ünal (Ed.) Refahiye Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (ss. 503-515). Erzincan.
• Yediyıldız, B. (1983). Vakıf ıstılahları lügatçesi. Vakıflar Dergisi 17: 55-60