DERIVATIONAL SUFFIXES TO LOAN WORDS IN THE COMPILATION DICTIONARY AND SOUND EVENTS IN LOAN WORDS

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 4, 2295 - 2333, 25.12.2023

Hakan Çelebi

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1298260

Öz

One of the most important sources of Turkey Turkish dialects that should be examined linguistically is the Compilation Dictionary. The dictionary brings together Turkish words that are generally not included in the written language, consisting of two compilations made in different geographies of Anatolia at different times. However, there are also a few words of foreign origin in the dictionary due to the interaction with other languages in various ways. These words transferred from one language to another are important in terms of naming new concepts. It is seen that some of these words, which are mostly expressed as loanwords, have Turkish suffixes.
In this research, Eastern and Western origin loan words with Turkish suffix based on language relations in the Compilation Dictionary were tried to be determined and these loan words were explained in terms of phonetics and morphology. In addition, the suffixes to these loan words in the vocabulary are discussed in two sections with their characteristics of making a noun from a noun and making a verb from a noun, and the suffixes are shown in a table with the relevant loan words under separate headings. The aim of the study is to determine the affixes to the borrowed words in the Compilation Dictionary and the sound events that occur in the borrowed words.

Anahtar Kelimeler

Compilation Dictionary, Anatolian dialects, Loan Words, Derivational Suffixes, Sound Events

DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDE ALINTI SÖZCÜKLERE GELEN YAPIM EKLERİ VE ALINTI SÖZCÜKLERDEKİ SES OLAYLARI

Öz

Türkiye Türkçesi ağızlarının dilsel açıdan incelenmesi gereken en önemli kaynaklarından birisi Derleme Sözlüğüdür. Sözlük, farklı zamanlarda Anadolu’nun farklı coğrafyalarında yapılan iki derlemeden oluşan yazı diline girmemiş genellikle Türkçe ve Türkçeleşmiş sözcükleri bir araya getirmektedir. Ancak çeşitli yönlerden başka dillerle etkileşime girilmesi nedeniyle az da olsa yabancı kökenli sözcükler de bulunmaktadır. Bir dilden başka bir dile aktarılan bu sözcükler yeni kavramların adlandırması yönünden önem arz etmektedir. Daha çok alıntı sözcük terimiyle ifade edilen bu sözcüklerin bazılarına Türkçe ekler getirilerek sözcüklerin Türkçeleştirildiği görülmektedir.
Bu araştırmada Derleme Sözlüğünde bulunan dil ilişkilerine dayalı Türkçe ek almış Doğu ve Batı kökenli alıntı sözcükler tespit edilmeye çalışılmış ve bu alıntı sözcükler ses ve şekil bilgisi yönünden açıklanmıştır. Ayrıca söz varlığında yer alan bu alıntı sözcüklere gelen ekler addan ad yapma ve addan fiil yapma özellikleri ile iki bölümde ele alınmış ve ekler ayrı başlıklar halinde ilgili alıntı sözcüklerle birlikte tablolarla görselleştirilmiştir. Çalışmanın amacı Derleme Sözlüğündeki alıntı sözcüklere gelen ekleri ve alıntı sözcüklerde oluşan ses olaylarını tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, Anadolu Ağızları, Alıntı Sözcükler, Yapım Ekleri, Ses Olayları

Kaynakça

• Aksan, D. (2018). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi. 2. Baskı.
• Aksan, D. (2020). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Alver, M. (2022). Türkçenin Doğu ve Batı Kökenli Alıntı Kelimeleri ve Bu Kelimelerin Tasnifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Çelebi, H. (2019). Derleme Sözlüğünde Yapım Eklerinin Sıklık Derecesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
• Derleme Sözlüğü (2009). C. I-VI, Ankara: TDK Yayınları.
• Eckman, J. (1955). Türkçede -Raq, -Rek Ekine Dair. TDAY-Belleten, Ankara, s. 49-52.
• Eker, S. (2017). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergene, O. (2021). “Harezm Türkçesi Metinlerinde Alıntılardan Sözcük Türetimi (Farsça Ögeler)”, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 7/4, 1179-1221.
• Ersöz, S. (2018). Türkçede Göçüşme: Tanım ve Tasnif. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2189-2203.
• Güven, Ö. (2021). Sivas Ağzındaki Farsça Alıntı Kelimelerde Görülen Ses Olayları. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 30-45.
• Güzel, F. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat Yayın.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• http://lugatim.com
• https://sozluk.gov.tr/
• İpek, B. (1997). Anadolu Ağızlarında Yabancı Kelimeler -Fonetik İnceleme-. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• İşihara, A. (2005). Yazı Dilindeki Alıntı Kelimelerin Türkçeleşme Süreçleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Johanson, L. (2018). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. çev. N. Demir. Ankara: TDK Yayınları.
• Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (1997). “Alıntı Kelimeler Üzerine Düşünceler”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. 1997-II (552): 499-510.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin Alıntılar Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaca, V. İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. Electronic Turkish Studies, 7(4).
• Karahan, L. (2018). Ağız Atlası Kılavuz Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kerimoğlu, C. (2021). Dilbilgisi Yazımı ve Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2019). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Küçük, M. (2013). Anadolu Ağızlarındaki Doğu Kökenli Sözcüklerin Ses Bilgisi Açısından Görünümleri -Ünsüzler-. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 20, 2 (2013) 39-78.
• Küçük, S. (2015). Tarihi Türk Lehçelerinde İsimden İsim Yapma Ekleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özçelik, S. (2002). Türkçede Kullanılan Arapça Kelimelerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bazı Tespitler. Türk Dili, 634: 550-562.
• Özçelik, S. (2002). Türkçedeki Farsça Kelimelerde Kullanılan Ses Olayları. Türk Dili, 612: 1033-1041.
• Püsküllüoğlu, A. (2017). Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Sarı, M. (2008). Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Seçkin, P. ve Coşar, A. M. (2017). Türkçede Alıntılardan Kelime Türetmede Kullanılan Ekler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6 (2), s. 1398-1442.
• Sertkaya, O. F. (2018). Kelime Dağarcığımızdan Etimoloji Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sezgin, F. (2004). Türkçede Batı Kaynaklı Kelimelerin Yoğunluğu. Ankara: TDK Yayınları.
• Şahin, İ. (2021). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2020). Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Yıldız, H. (2020). Maniheist Uygur Metinlerinde Çince Alıntılar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Zülfikar, H. (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK Yayınları.