NİZAMÜLMÜLK’ÜN İKTİSADİ GÖRÜŞLERİNİN KAPİTALİZM VE SOSYALİZM İLE KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 56 - 68, 25.03.2024

Serkan Dilek , Murat Fidan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1290760

Öz

Nizamülmülk, Selçuklu Devleti devrinde 29 yıl vezirlik yapmış ve Devletin hem idarî hem iktisadî yapısına önemli katkılar sağlamıştır. Nizamülmülk’ün siyasetname isimli eseri aslında Melikşah’a devlet idaresinin nasıl yapılması gerektiğini anlattığı yani siyaset bilimi ile alakalı bir eserdir, ancak içerisinde iktisadî meseleler de yer almaktadır. Batılı kaynaklar iktisat biliminin Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” isimli eseriyle başladığını iddia etseler de doğuda İbni Haldun, İbni Teymiyye, İmam Gazali gibi çok sayıda bilim adamının Adam Smith’in sahip olduğu görüşleri çok daha önceleri ileri sürdüğü görülmektedir. Literatürde Doğulu bilim adamlarının iktisadî görüşleri yeterince yer almamaktadır. Selçuklu Devletinin devlet yönetiminde önemli söz sahibi olmasına ve kendisinden sonra gelen Selçuklu ve Osmanlı Devlet yöneticilerini etkilemesine rağmen Nizamülmülk’ün iktisadî görüşleri kendinden önceki Türk-İslam düşünür ve bilim adamalarında olduğu gibi literatürde yeterince tartışılmamıştır. Bu çalışmanın amacı Nizamülmülk’ün iktisadî görüşlerinin Kapitalizm, Sosyalizm ve İslam ekonomisi ile karşılaştırılarak tartışılmasıdır. Bunu yaparken Nizamülmülk’ün Siyasetname eseri ve literatürde ilgili eserlerin taraması yapılmıştır. Sonuç olarak Nizamülmülk’ün iktisadî görüşlerinin İbni Haldun gibi Müslüman bilim adamlarının iktisadî görüşlerine, İslam ekonomik görüşüne benzerliklerinin çok olduğu görülmüştür. Nizamülmülk’ün iktisadî görüşleri Kapitalizm ve Sosyalizmden farklılaşmaktadır, ancak Kapitalizm ile benzer bazı noktalar içerdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Nizamülmülk, Siyasetname, Selçuklu Devleti Ekonomisi, İslam Ekonomisi, Kapitalizm, Sosyalizm

COMPARISON OF NIZAMÜLMÜLK'S ECONOMIC VIEWS WITH CAPITALISM AND SOCIALISM

Öz

Nizam al-mulk served as a vizier for 29 years during the Seljuk State and made significant contributions to both the administrative and economic structure of the empire. Nizam al-mulk's work named Siyâsat-nâma is actually a work that tells Melikşah how the state administration should be done, that is, it is related to political science, but it also includes economic issues. Although Western sources claim that the science of economics started with Adam Smith's "Wealth of Nations", it has been seen that many scientists in the East such as Ibn Khaldun, Ibn Taymiyya, and Imam Ghazali put forward similar views to Adam Smith. In the literature, the economic views of Eastern scientists are not sufficiently included. Although the Seljuk State had an important say in the state administration and influenced the Seljuk and Ottoman State rulers who came after him, Nizam al-Mulk's economic views were not discussed enough in the literature, as in previous Turkish-Islamic thinkers and scientists. The aim of this study is to discuss Nizam al-mulk's economic views by comparing them with Capitalism, Socialism and Islamic economics. While doing this, Nizam al-mulk's Siyâsat-nâma and related works in the literature were searched. As a result, it has been seen that Nizam al-mulk's economic views are very similar to the economic views of Muslim scientists such as Ibn Khaldun and Islamic economic view. Nizam al-mulk's economic views differ from Capitalism and socialism, but it has been seen that it contains some limited similar points with Capitalism.

Anahtar Kelimeler

Nizam al-Mulk, Siyâsat-nâma, Seljuk State Economy, Islamic Economics, Capitalism, Socialism

Kaynakça

• Ağdemir, Z. (2019). Marx, Engels ve Vergiler. Fiscaoeconomia, 3 (spec. 1), 111-128.
• Anzar, U. (2003). Islamic education: A brief history of madrassas with comments on curricula and current pedagogical practices. Paper for the University of Vermont, Environmental Programme, 55.
• Armağan, V. (2016). Yusuf Has Hacip, Nizam’ül Mülk ve Koçi Bey Örneğinden Hareketle Türk Kamu Yönetiminde Türk Yönetim Mirasının İzlerini Sürmek. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 8(4), 86-99.
• Ateş, H., & Dağ, B. (2016). ’Siyasetnamelerde Kamu Yönetimi ve Kamu Yöneticileri ile İlgili Sorun Tespitleri ve Tavsiyeler: Karşılaştırmalı bir İnceleme. Akademik Bilim Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1-15.
• Can, S. (2021). Nizamülmülk’ün Devlet-i Ebed Müddet Ekseninde Daire-i Adliye Temelli İdeal Sultan Tasavvuru. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 8, 105-114.
• Canatan, K. (2009). Geleneksel Siyaset ve Devlet Felsefesinin Bir Yorumu Olarak “Siyasetname”-Büyük Devlet Adamı Nizamülmülk’ün Devlet ve Siyaset Anlayışı Üzerine. Turkish Studies, 4 (7), 194-220.
• Çizakça, M. (2000). A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World From the Seventh Century to the Present. İstanbul: Bogazici University Press.
• Çizakça, M. (2005). “Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları”, İstanbul: TÜSEV Yayınları.
• Dhia'Athifa, R., & Ghozali, M. (2018). Pemikiran Nizam al-mulk (1018 m-1092 m)‎ Dalam Ekonomi Islam. Islamika: Jurnal Ilmu-Ilmu Keislaman, 18(01), 85-93.
• Dilek, S, Özdirek, R., & Kesgingöz, H. (2019). Kayırmacılık Kavramının İslam Ekonomisi Bağlamında İncelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (4), 3186-3210.
• Dilek, S., & Fidan, M. (2022). Mukaddime’nin İktisat Okulları Bağlamında Değerlendirilmesi. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi. 8(2), 379-397.
• Dilek, S., & Çolakoğlu, N. (2011). The Relationship Between Income and Consumption After Global Financial Crisis. China-USA Business Review. 10(12), 1221-1230.
• Ekiz, C. (2010). Siyasetname’de Yönetim Sorunsalı. Amme İdaresi Dergisi. 43(4), 1-31.
• Faroqhi, S. (1995). Hacılar ve Sultanlar (1517-1638), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fidan, M., & Dilek, S. (2022). Devletin ekonomideki rolünün İslam iktisatçıları ile klasik iktisatçıların bakış açılarına göre değerlendirilmesi. Asia Minor Studies, 10(1), 105-121.
• Forouzani, S., & Pirouzan, H. (2017). A Critical Study on Components of Political Thought in Amir Adel tale by Nizam al-Mulk. Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 1374-1384. doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i4.1029
• Gökcan, Ö. (2018). Machiavelli ve Nizamülmülk’te Devlet Yönetimi: Hükümdar (Prens) ve Siyasetname Üzerine Karşılaştırmalı bir Analiz. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 25-47.
• Göksoy, S. (2017). Ethical Principles in Nizam Al-Mulk’s Siyasatnama Book in Terms of Turkish Management History. Journal of Pedagogical Research. 1(1), 77-82.
• Holton, R. J. (1981). Marksist Theories of Social Change and the Transtition from Feudalism to Capitalism. Theory of Society.10 (6), 833-867.
• Ireland, D. (2019). What Marxist tax policies actually look like. Historical materialism, 27(2), 188-221.
• Jafri, S. W. H. (1990). A Comparative Study of Political Ideas of Nizam-ul Mulk Tusi and Abul Hasan al-maward. Department of Political Science Aligarh Muslim University Aligarh (Indıa). Thesis in Doctor of Philosophy in Political Sciences. Supervisor: Prof.Dr. S.A.H. Haqqi.
• Keleş, M. R. (2009). Eyyubi Devleti’nin Kuruluş ve Büyümesinde Nizamiye Medreselerinin Etkin Rolü. Kültür ve Sanat Tarihi:Artikel Akademi.
• Kesgingöz, H., & Dilek, S. (2016a). Middle Income Trap and Turkey. The Empirical Economics Letters, 15(7), 658-666.
• Kesgingöz, H., & Dilek, S. (2016b). Investigation of TR82 region according to the growth stages of Rostow. Asian Journal of Economic Modelling, 4(4), 180-189.
• Knapp, V. (1974). Sosyalist Ülkelerde Mülkiyet, (S. Kaneti, Çev.). Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Nail Kubalı’ya Armağan, 8(11), 371-382.
• Kömürcüoğlu, M., & Kömürcüoğlu, Ş. (2009). Güç ve Adalet Arasında Bir Devlet Adamı: Nizamülmülk ve Siyasetname’si. İlem Yıllık Düşünce & Araştırma Dergisi. 4(4), 43-66.
• Laffer, A. B. (1981). Government exactions and revenue deficiencies. Cato Journal., 1(1), 1-21.
• Laffer, A. B. (2004). The Laffer curve: Past, present, and future. Backgrounder, 1765(1), 1-16.
• Mandel, E. (2000). Marks’ın İktisadi Düşüncesinin Oluşumu. İstanbul: Yazın Yayıncılık.
• Marx, K., & Engels, F. (2004 [1845]). Alman İdeolojisi. (S. Belli, Çev.). İstanbul: Sol Yayınları.
• Marx, K., & Engels, F. (1998). Komünist Parti Manifestosu (Komünist Manifesto). (M. Erdost, Çev.). Ankara: Sol yayınları.
• Mearman, A. (2007). Teaching Heteredox Economics Consept, The Handbook for Economics Lecturers. The Economics Network, 1-40.
• Morsalpour, M. (2017). Reflection of Iranian Governance Pattern in Khaje Nizam Al-Mulks’ Siyâsat-Nàma. The International Journal of Humanities, 24(4), 43-57.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc (1981). el-Camiu's-Sahîh, I-III., (thk, M.Fuad Abdülbaki), İstanbul: Ofset.
• Nizamülmülk (2022). Siyasetname. (M.T. Ayar, Çev.). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Okumuşlar, M. (2008). Ehl-i Sünnetin Kurumlaşmasında Nizamiye Medreselerinin Etkisi. Marife, 8(1), 137-148.
• Özmen, A. (2014). Siyasetname’de Yönetim Felsefesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi. s. 203-218.
• Polanyi, K. (1962). The Great Transformation. 3. b. Boston, ABD: Beacon.
• Rosenthal, E. I. J. (1996), Ortaçağ’da İslam Siyaset Düşüncesi, (A. Çaksu, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Rostow, W. W. (1999). İktisadi Gelişmenin Merhaleleri: Komünist Olmayan Bir Manifesto. (E. Güngör, Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Saidovich, R. S. (2021). Nizam-Ul-Mulk and the problem of regularity and Social Justice. Central Asian Journal of Social Sciences and History, 2(3), 8-12.
• Sikand, Y. (2004). Reforming the Indian madrassas: contemporary Muslim voices. Religious radicalism and security in South Asia, 117-143.
• Süllü, Z. (2017). Siyasal İletişim Açısından Tarihi Metinler Olarak Selçuklu ve Osmanlı dönemi Siyasetnameleri: Nizam’ül mülk’ün Siyasetnamesi ve Koçi Bey Risalesi Bağlamında Siyasal İletişimin Tarihsel Kökenleri. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 2(1), 47-62.
• Şahin, F. N. (2021). Nizamülmülk ve İktisadi Fikirleri, Maruf İktisat İslam İktisadı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 25-36.
• Şahin, H. (2012). Osmanlı Medreselerinde İktisat Eğitimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9(20), 93-102.
• Şen, A. T. (2022). Nizamülmülk Fikirleri Işığında Türk-İslam Tipi Yönetim Modeli Ölçeği. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü İşletme ABD Doktora Tezi. Danışman: Fatma Zehra Tan.
• Şimşir, M. (2015). Nizamülmülk’ün Siyasetnamesi ve İstihbarata Yönelik İlk eve Yöntemleri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 17 (28), 68-79.
• Tural, M. (2021). Orta Çağ’ın Batı ve Doğu’sunda İki Devlet Adamı: Alcuin (ö.804) ve Nizamü’l Mülk (ö.1092). Tarihçi, 1(1), 79-111.