Osmanlı ve Japon aydınları üzerinde J. J. Rousseau etkisi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: Türkiye-Japonya İlişkileri 100. Yıl Özel Sayısı, 66 - 78

Yasemin Yazıcı

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1524006

Öz

Toplumları ileriye taşımayı amaçlayan, kavramlar ve kuramlar aracılığıyla modernleşme öncülerine rehberlik eden ideolojiler, eleştirel ve gelişimci yapıdadır. “Düzenlemeler” manasında kullanılan Tanzimat Dönemi Osmanlı’da; 1868’de başlayan Meiji Dönemi ise Japonya’da bu ideolojik hareketlerin yoğun olarak görüldüğü dönemlerdir. Her iki ülke de Batılı Aydınlanma fikirlerinden uzak kaldığı için, toplumsal değişimler bu ideolojileri araştırmayı gerekli kılmıştır. Özgürlük, eşitlik, egemenlik, doğa durumu gibi birçok kavram temelinde Milliyetçilik ve liberalizm gibi ideolojileri derinden etkileyen Jean Jacques Rousseau, Osmanlı ve Japon entelektüellerinin siyasi modernleşme programlarına rehberlik etmiştir. Başta Türkiye Cumhuriyeti kurucusu Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere Osmanlı’da Namık Kemal, Ziya Paşa; Japonya’da ise Özgürlük ve İnsan Hakları Hareketi Mensupları, Fukuzawa Yukichi, Shimazaki Tōson gibi isimlerin fikrî yapılarında Rousseau’nun etkisi görülmüştür.
Bu çalışmada, 19. yüzyıl Osmanlı ve Japon düşünce dünyasında Rousseau’un etkisi kaleme alınmıştır. Rousseau’ya ait siyasi kavram haritası üzerine inşa edilen fikirlerin yanı sıra, kendisine yöneltilen eleştiriler de çalışmanın odak noktasıdır. Makalenin temel amacı ise, Osmanlı ve Japon modernleşmesinin ideolojik kökenlerini ve niteliklerini Rousseau çerçevesinde anlayabilmektir. Bu doğrultuda, mikro ölçekte Rousseau etkisine odaklanarak makro ölçekte Osmanlı ve Japon modernleşmesinin fikrî alt yapısını anlamamızı sağlayacak karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, Rousseau’nun toplum sözleşmesi, egemen, halk egemenliği, doğa durumu, özgürlük, eşitlik vb. siyasi kavramlar ekseninde, Osmanlı ve Japon entelektüellerini etkilediği tespit edilmiştir. Siyasi ideolojilerin yanı sıra edebiyat alanında da Rousseau etkisinin görüldüğü, çalışmanın bir diğer sonucudur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Japonya, ideoloji, edebiyat, siyasi düşünce, Jean Jacques Rousseau

The influence of J. J. Rousseau on Ottoman and Japanese intellectuals

Öz

Ideologies that aim to move societies forward and guide modernization pioneers through concepts and theories are critical and developmental in nature. The Tanzimat Period, which means "regulations", was the period in the Ottoman Empire, and the Meiji Period, which started in 1868, was the period in which these ideological movements were intensely seen in Japan. Since both countries remained far away from Western Enlightenment ideas, social changes made it necessary to research these ideologies. Jean Jacques Rousseau, who deeply influenced ideologies such as Nationalism and liberalism on the basis of many concepts such as freedom, equality, sovereignty and the state of nature, guided the political modernization programs of Ottoman and Japanese intellectuals. Rousseau's influence on the thoughts of the founder of Turkish Republic Mustafa Kemal Atatürk, Namık Kemal and Ziya Pasha in the Ottoman Empire, and on the intellectual structures of members of the Freedom and Human Rights Movement, Fukuzawa Yukichi and Shimazaki Tōson in Japan was discussed.
In this study, Rousseau's influence on the 19th century Ottoman and Japanese thought was examined. In addition to the ideas built on Rousseau's political concept map, the criticisms directed at him are also the focus of the study. The main purpose of the article is to understand the ideological roots and characteristics of Ottoman and Japanese modernization within the framework of Rousseau. In this direction, a comparative method was used to enable us to understand the intellectual infrastructure of Ottoman and Japanese modernization on a macro scale, focusing on the Rousseau effect on a micro scale. As a result of the study, it was determined that Rousseau influenced Ottoman and Japanese intellectuals on the axis of political concepts such as social contract, sovereign, popular sovereignty, state of nature, freedom and equality. Another result of the study is that Rousseau's influence is seen in the field of literature as well as political ideologies.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Japan, Ideology, Literature, Political thought, Jean Jacques Rousseau

Kaynakça

• Ağdemir, Z. (2018). Montesquieu ve Rousseau’da Vergiler: Kısa Bir Giriş. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 6-23.
• Akkaya Kia, R (2011). 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunda J. J. Rousseau Düşüncesine Giriş, Littera Edebiyat Yazıları Jean Jacques Rousseau Özel Sayısı Cilt:31(Haz. Ertem C. Stern M), Ürün Yayınları.
• Akkaya, R. (2022). J. J. Rousseau Araştırmaları, Der Yayınları, İstanbul.
• Apaydın, M. (2001). Ziya Paşa’nın Emil Çevirisinin Önsözü. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(7).
• Arsan, N. & Borak, S. & Kocatürk, U. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Aydın, K. & Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve Siyasal Araştırmalarda Karşılaştırmalı Yöntem, KOSBED 33:57-86.
• Berkes, N. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Cevizci, A. (2017), Aydınlanma Felsefesi, Say Yayınları, İstanbul.
• Chōmin N. (1983), Nakae Chōmin Zenshū 1, Iwanami Shoten.
• Dufourmont, E. (2023). Rousseau in Modern Japan (1868–1889): Nakae Chōmin and the Source of East Asian Democracy. In Rousseau Today: Interdisciplinary Essays (pp. 239-259). Cham: Springer International Publishing.
• Dündar A.M. (2024). Atatürk and Japan, Global Perspectives on Japan No:7
• Heywood A. (2015). Siyasi İdeolojiler (çev. Levent Köker), Ankara: BB101 Yayınları.
• Ikkan, M. (1992). “Rusō no ‘Citoyen’ to Nakae Chōmin no ‘Shi’. Ōsaka Daigaku Daigakuin Hōgakukenkyūka, 42/1992-1993, Dai 2-3, s. 903.
• Kanadoğlu, O. K. & Gümüş, C. & & Şahin, B. N. (2013). Atatürk’ün Egemenlik Anlayışı ve Egemenlik Anlayışlarının Türk Anayasalarına Yansımaları, TBB Dergisi.
• Kōichirō, M. (2012). Nakae Chōmin ni okeru “yaku” to “hō”, Nihon Shisōshi No. 79, 29-469.
• Köylü, M. (2019). Mustafa Kemal Atatürk’ün Ulus Devleti, Egemenlik ve Bağımsızlık Anlayışına Fransız İhtilali Fikir Akımlarının Etkisi, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt/Vol. 5, Sayı/No. 1.
• Kuran, E. (2004). Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Kuwabara, T (1970). Rusō Ronshū, Iwanami Shoten, Tokyo.
• Mardin, Ş. (1989). Fransız Devriminin Osmanlı İmparatorluğu Üzerindeki Etkisi (çev. Kemal Berkarda), İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 2-3.
• Mardin, Ş. (2009). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Masaaki, K. (1958). Japanese Thought in the Meiji Era, Pan-Pacific Press, Tokyo.
• Moriarty M. Jennings J. (2019). Rousseau, The Cambridge History of French Thought (ed. Moriarty M.), Cambridge University Press.
• Nishibe, S. (2013). Nakae Chōmin Hyakunen no Gokai, Kabushiki Kaisha, Tokyo.
• Özavcı, H. O. (2011). Cumhuriyetin Entelektüel Kaynakları: Jean Jacques Rousseau ve Ahmet Ağaoğlu, Littera Edebiyat Yazıları Jean Jacques Rousseau Özel Sayısı Cilt:31(Haz. Ertem C. Stern M), Ürün Yayınları.
• Öztürk, N. (2002). XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatında Voltaire ve Rousseau Çevirileri, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı:12.
• Usta, S. & Akıncı, A. (2018). Bir Alman Yönetim Yaklaşımı Olarak Kameralizm. Journal of Political Administrative and Local Studies, 1(1), 67-86.
• Türe, C. F. & Türe, İ (2017). Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Entelijansiyası İçinde “İttihatçılar”ın Düşünsel Temelleri, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 4, Sayı: 10.
• Rousseau, J. J. (2015), Toplum Sözleşmesi (çev. Vedat Günyol), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Sicim Kaplan, E. (2023). Pan-Asyacılık: Okakura Tenshin (Kakuzō) ve Asya Algısı”. History Studies 15, sy. 4.
• Song, T. H. (2016). Rousseau’s Confessions, the I-novel of Japan, and the confessional novel of Korea, focusing on Futon by Tayama Katai and Mansejeon by Sang-seop Yeom. In Forum for World Literature Studies (Vol. 8, No. 4, pp. 630-642). Wuhan Guoyang Union Culture & Education Company.
• Turan. Ş. (1982). Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Ülken H. Z. (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul.
• Yalvaç, F. (2007). Rousseau’nun Savaş ve Barış Kuramı: Adalet Olarak Barış. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 4(14), 121-160.
• Yazıcı, Y. (2022). Nakae Chōmin’in Eserlerinde Asya Algısı ve Pan Asyacılık, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Yonehara, K. (1986). Nihon Kindai Shisō to Nakae Chōmin, Kabushiki Kaisha, Japan.
• https://archive.org/details/religiousfreedom00mori/page/8/mode/2up (Erişim tarihi: 01. 07. 2024).
• https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/ilyas.sucu/129638/006%2019.%20Y%C3%BCzy%C4%B1lda%20D%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce%20Ak%C4%B1mlar%C4%B1%20ve%20Osmanl%C4%B1%20Devleti,%20%C5%9Eerif%20Mardin.pdf (Erişim tarihi, 26. 06. 2024).
• https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/ilyas.sucu/129638/006%2019.%20Y%C3%BCzy%C4%B1lda%20D%C3%BC%C5%9F%C3%BCnce%20Ak%C4%B1mlar%C4%B1%20ve%20Osmanl%C4%B1%20Devleti,%20%C5%9Eerif%20Mardin.pdf (Erişim tarihi, 26. 06. 2024).