Alevi inanç sisteminde bereket ritüelleri: Nevşehir Ayhanlar köyü örneği

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 497 - 509, 25.06.2024

Aybüke Karabacak

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1416482

Öz

ÖZ:İnsanoğlunun varlığını devam ettirebilmesi için, beslenme, barınma, inanma gibi çeşitli temel ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu ihtiyaçlarını sorunsuz bir şekilde karşılamak amacıyla çeşitli ritüellere başvurmuş ve bu ritüelleri nesilden nesile aktarmıştır. Ritüellerin temelinde kutsal kabul edilen mitik bilgi bulunmaktadır. Ürünlerin verimli olmaması durumunda kıtlık meydana gelmekte ve kaos ortamı oluşmaktadır. Kaostan kozmosa geçiş sürecinde kültürel bellek aracılıyla aktarılan pratiklere, dualara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle geçim kaynakları arasında tarım ve hayvancılık yer alan topluluklar, ürünlerden verim elde etmek, bereketi artırmak amacıyla çeşitli ritüellere başvurmuşlardır. Bu ritüeller; kriz anında, zamana bağlı olarak takvimsel dönemlerde ve geçiş dönemlerinde uygulanmaktadır. Çalışmada Nevşehir’in Avanos ilçesine bağlı Ayhanlar köyündeki bereket ritüelleri incelenmiştir. Çalışmada önce literatür taraması yapılmış, daha sonra alan araştırması yapılarak elde dilen veriler incelenmiştir. Alevi inanç sistemini devam ettiren Ayhanlar köyü, Nevşehir’in tarımsal ve hayvansal ürün ihtiyacını önemli ölçüde karşılamaktadır. Çalışmada tarımsal ve hayvansal ürünlerden verim elde etmek amacıyla yapılan ritüellere odaklanılmıştır. Alevi inanç sistemi bağlamında bereket ritüellerinin, ne zaman, kim tarafından hangi amaçla gerçekleştirildiği ve toplumdaki işlevleri belirlenmiştir. Çalışmada, Alevi inanç sisteminde bereket ritüellerine yüklenen işlevler, bireysel ve toplumsal açıdan irdelenmiştir. Ritüeller, Ayhanlar köyü özelinde, Türk kültürü bağlamında mekâna ve zamana bağlı olarak iki başlık altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, Ritüel, Ayhanlar Köyü, Tarım, Hayvancılık

Fertility rituals in Alevi belief system: The example of Nevşehir Ayhanlar village

Öz

ABSTRACT:Human beings have various basic needs such as nutrition, shelter and belief in order to continue their existence. In order to meet these needs smoothly, they have resorted to various rituals and passed these rituals from generation to generation. Rituals are based on mythical knowledge that is considered sacred. If the crops are not productive, famine occurs and chaos ensues. In the process of transition from chaos to cosmos, practices and prayers transmitted through cultural memory are needed. For this reason, communities whose livelihoods include agriculture and animal husbandry have resorted to various rituals in order to obtain yield from products and increase fertility. These rituals are practiced in times of crisis, calendar periods depending on time, and transitional periods.In this study, fertility rituals in Ayhanlar village of Avanos district of Nevşehir were examined. First, a literature review was conducted, and then the data obtained by conducting field research were analyzed. Ayhanlar village, which maintains the Alevi belief system, meets the agricultural and animal product needs of Nevşehir to a significant extent. The study focuses on the rituals performed to obtain yield from agricultural and animal products. In the context of the Alevi belief system, when, by whom and for what purpose fertility rituals are performed and their functions in society were determined. In the study, the functions attributed to fertility rituals in the Alevi belief system were analyzed from an individual and social perspective. Rituals are analyzed under two headings in the context of Turkish culture in Ayhanlar village, depending on space and time.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, Ritual, Ayhanlar Village, Agriculture, Animal Husbandry

Kaynakça

• Akın, B. (2017). Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırması Sorunu ve Yeni Bir Sınıflandırma Önerisi. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Dergisi. 45-61.
• Akın, B.(2020). Mitten Tasavvufa Alevi Ritüellerinin Sır Dili Kırklar. Kitabevi Yayınları.
• Aydoğan, H. A. (2012).Türk Kültüründe Bereketi Artırmaya Yönelik İnanış ve Uygulamalar [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı]. Ulusal Tez Merkezi.
• Bahadır, İ. (2022). 13. Yüzyıldan Günümüze Arzuman Ocağı, Edeb Erkan, I, 95-124. https://doi.org/10.59402/EE001202204
• Balaban, T. (2015). Hz. Ali Merkezli Bir Ölüm Memoratına Dair Değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 73, 89-103. DOI:10.12973/hbvd.73.145
• Çalı, M. (2022). Horasan’dan Nevşehir’e Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Göre Horasan Erenleri [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Çeribaş, M. (2007). Türklerde Demirciler ve Şamanlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 42, 113-121. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva.
• Çeribaş, M. (2021). Türk Kültüründe Kut İnancı ve Kut Aktarma Yolları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(36), 1185-1206. https://doi.org/10.12981/mahder.1017943
• Çınar A. A. (2020). Alevilerde Hızır Kültü ve Ritüelleri. Millî Folklor, 16(126), 63-74. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/55811/666243.
• Daşdemir, Ö. (2015). Alevi-Bektaşi Geleneğinde Elma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 83-97. DOI:10.17719/jisr.20153710586
• Deveci, R. (2021).Amasya Yöresi Geçiş Dönemi, Takvim ve Bereket Ritüelleri [Doktora Tezi, AYBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
• Durbilmez, B. (2019). Türk Dünyası Kültürü 2. Ötüken Yayınları.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve Din Dışı. Gece Yayınları.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin Toplumsal Etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 227-236. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil.
• Kavalçalan, E. (2023). Bayat Boyunun Nevşehir’deki Uzantıları: Ayhan Köyü Mezar Taşları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 106, 211-252. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/78793/1232146.
• Kılıç, S. K.(2016). Ritual Communication of Camlica Region in Seyyid Ali Sultan Ocak. Global Media Journal, 14, 27, 1-9. http://www.globalmediajournal.com
• KK-1: Hanifi Dalkılıç, 1948 doğumlu, emekli, Nevşehir, (Görüşme Ekim 2023).
• KK-2: Cevri Korkmaz,1954 doğumlu, ev hanımı, Nevşehir, (Görüşme Ekim 2023).
• KK-3: Kiraz Dalkılıç, 1960 doğumlu, ev hanımı, Nevşehir, (Görüşme Ekim 2023).
• KK-4: Duran Erol, 1961 doğumlu, emekli, Nevşehir, (Görüşme Ekim 2023).
• KK-5: Kibar Şimşek, 1982 doğumlu, ev hanımı, Nevşehir,(Görüşme Ekim 2023).
• KK-6: Yeter Erol, 1964 doğumlu, ev hanımı, Nevşehir, (Görüşme Ekim 2023).
• Köse, S. (2016). Mekânın Kutsallaştırılması: Nevşehir Aleviliğinde Eşik İnancı. II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiri Metinleri. Aralık, 1327-1333.
• Köse, S. (2017). Alevilikte Kurban Ritüellerine Yapısal- İşlevsel Yaklaşım. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 15,149-171. DOI: 10.24082/abked.2017.15.007
• Köse, S. (2019). Anadolu Alevi Kültüründe Kurban Ritüeli. Kesit Yayınları.
• Köse, S. (2020). Ritüel Bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(33), 57-70. https://doi.org/10.12981/mahder.844986.
• Menemencioğlu, B. (2011). Bektaşi ve Alevi Kültüründe Kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 129-140. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71956/1157660.
• Okuşluk Şensen, R. (2011). Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri. Folklor/edebiyat, 17(66), 209-228. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fe/issue/26030/274168.
• Şahin, İ. (2020). “Dünya Kurmak”: Ritüel, Gerçeklik ve Dünya Görüşü, KARE, 9, 133-166. https://karedergi.erciyes.edu.tr/
• Şimşek, E. (2008). Ölümsüzlük İlacı Elma. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(5), 194-204. (turkoloji.cu.edu.tr)
• Yıldız Altın, K. (2021). Türk Kültüründe Atalar Kültü. Gazi Kitabevi.
• Yolcu, M. A. (2018). Türk Halk Kültüründe Tarımsal Ürünlerin Bolluğunu Amaçlayan Ritüeller ve Büyüsel İşlemler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(23), 90-95. https://doi.org/10.12981/motif.468.