Doğal ve kültürel mirasın korunması bağlamında bir araştırma: Nevşehir ilinin anıt ağaçları

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 528 - 550, 25.06.2024

Kübra Yıldız Altın Mustafa Hilmi Çolakoğlu

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1417677

Öz

Nevşehir, doğal ve kültürel miraslar açısından oldukça zengin bir bölgedir. Peri Bacaları ile ünlü olan bölgede anıt ağaç niteliğindeki doğal mirasların da değeri çok önemlidir. Bu çalışmada Nevşehir İlinin Anıt Ağaçları başlıklı projenin sonuçları hakkında bilgi verilerek kazanımların bilimsel birikime olan yaygın etkisinin artırılması ve tüm kültürel miras paydaşlarının konuya dikkatlerinin çekilmesi amaçlanmaktadır.
Nevşehir’de anıt ağaçlar konusundaki çalışmaların azlığı, bu çalışmalarda sahada derleme yöntemlerinin kullanılmaması, kaynak kişiler ile derinlemesine görüşülmemesi, anıt ağaçlar özelinde kültürel mirasa yönelik tespit çalışmalarının henüz tamamlanmamış olması ve yerel halkın bu konudaki düşük farkındalık düzeyi çalışmanın çıkış noktalarıdır. Halkbiliminin alan araştırması yöntemlerine bağlı olarak sahadan derlenen malzeme üzerinde temellendirilen çalışmanın yöntemini katılımcı gözlem, dışarıdan gözlem, kaynak kişilerden yararlanma, derinlemesine görüşme ve arşiv taraması oluşturmaktadır.
Çalışmada geçmişten günümüze ağaçlar etrafında şekillenen sözlü kültür belleğinin tespit edilerek bu bilgi birikiminin koruma altına alınması hedeflenmektedir. Bu amaçla çalışma, boyutsal ve görsel nitelikli anıt ağaçların yanı sıra özellikle kültürel anıt ağaçlara odaklanmaktadır. Yapılan saha araştırmasında kırk beş adet anıtsal nitelikli ağaç tespit edilmiştir. Sahadan elde edilen veriler, harita üzerinde sayısallaştırılarak dijital ortama aktarılmış ve bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, Anıt Ağaç, Doğal Miras, Kültürel Miras, Koruma

Etik Beyan

Bu çalışma için Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Etik Kurul Komisyonuna başvurulmuş ve komisyonun 20.09.2022 tarihinde yapılan 10. toplantısında, araştırmanın gerçekleştirilmesinde etik sakınca bulunmadığına ilişkin karar kurul üyeleri tarafından oy birliği ile onaylanmıştır. (Karar Tarihi: 20.09.2022, Toplantı Sayısı: 10, Sayı: 2022.10.283).

Destekleyen Kurum

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

Proje Numarası

HDP22S1

Teşekkür

Bu çalışma, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi (NEVÜ), Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimi tarafından desteklenmiş olan “Nevşehir İlinin Anıt Ağaçları (Tespit, Derleme, İnceleme, Sayısallaştırma)” Projesi (BAP Proje No: HDP22S1) kapsamında elde edilen verilerden hareketle hazırlanmıştır. Projeye verdikleri destekten ötürü NEVÜ BAP birimine teşekkür ederiz. Çalışmada ayrıca halkbiliminin araştırma yöntem ve teknikleri kullanılmakla beraber ağaçlarla ilgili teknik ölçümler, ağaçların tür bilgisi, yaş bilgisi, ağaçlardaki hastalık bilgileri gibi uzmanlık gerektiren konularda gönüllü birçok uzmanın yardımı ve desteği alınmıştır. Bu noktada kendilerine de teşekkür ederiz.

A study in the context of protection of natural and cultural heritage: Monumental trees of Nevşehir province

Öz

Nevşehir is a region rich in natural and cultural heritage. In the region, which is famous for its Fairy Chimneys as a natural heritage, there are also natural heritages in the form of monumental trees. This study aims to give information about the project named Monumental Trees of Nevşehir Province and its results, to increase the widespread impact of the results obtained from the project on scientific knowledge and to draw attention to the subject.
The starting points of the examination include the scarcity of studies on monumental trees in Nevşehir, the lack of compilation methods in the field, the lack of in-depth interviews, the absence of identification studies on cultural heritage specific to monumental trees and the lack of awareness of the local people. The method of the study, which is based on the material compiled from the field depending on the field research methods of folklore, consists of participant observation, external observation, utilization of resource persons, in-depth interviews and archive scanning.
The article aims to identify the oral cultural memory shaped around trees from the past to the present and to protect this accumulation of knowledge. For this purpose, the study focuses on cultural monumental trees as well as dimensional and visual monumental trees. Forty-five monumental trees were identified during the field survey. The data were digitized on the map, transferred to digital media and evaluated from a holistic perspective.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, Monumental Tree, Natural Heritage, Cultural Heritage, Protection

Proje Numarası

HDP22S1

Kaynakça

• AA. (2018). Ekşi karadutlara doku kültürüyle koruma. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/eksi-karadutlara-doku-kulturuyle-koruma/1332043.
• AA. (2021). Dünyanın çeşitli bölgelerindeki anıt ağaçlar tarihe tanıklık ediyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunyanin-cesitli-bolgelerindeki-anit-agaclar-tarihe-taniklik-ediyor/2447098.
• Abdülkerimov, B. (2023). Özbekistan’da dut ağacı kabuğundan kâğıt üretme tekniği yüzyıllardır yaşatılıyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/ozbekistanda-dut-agaci-kabugundan-kagit-uretme-teknigi-yuzyillardir-yasatiliyor/3015228.
• Ağaçlandırma Yönetmeliği.
• Aird, P. L. (2005). Heritage, natural heritage, cultural heritage and heritage tree defined. The Forestry Chronicle, 81(4), 593.
• Akgün, B., Okumuş, A. & Yazar, E. (2018). Gaziantep yöresinde bulunan ve anıt ağaç niteliği taşıyan doğu çınarı (Platanus orientalis L.)’nın fiziksel özelliklerinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 21(4), 305-311.
• Arslan, Ç. (2019). Tabiat anıtları statüsündeki anıt ağaçların teknik ve idari açıdan irdelenmesi. [Uzmanlık Tezi, Tarım ve Orman Bakanlığı]. Dijital Tarım Kütüphanesi.
• Arslan, G. (1990). Koruma planlamasında ilk aşama; tespit ve tescil. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurultayı (14-16 Mart 1990) içinde (ss. 27-33). Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü.
• Asan, Ü. (1987). Türkiye ormanlarında saptanabilen anıt nitelikli ağaçların dünyadaki benzerleriyle karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 37(2), 46-68.
• Asan, Ü. (1991). Doğal ve kültürel miraslarımızdan anıt ağaç ve ormanlarımız. Yeşil Çerçeve, (6), 22-24.
• Asan, Ü. (2017a). Anıt ağaç kavramının fiziksel, görsel ve sosyokültürel dayanakları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Asan, Ü. (2017b). Mystical and holistic aspect of the monumental trees, and their importance for ecotourism. In H. Fakir et al. (Ed.), ISFOR-International Symposium on New Horizons in Forestry (pp. 50-58). Süleyman Demirel University, Faculty of Forestry.
• Bar-Ness, Y. D. (2013). Conservation of Indian heritage trees. INTACH.
• Bars, M. E. (2014). Türk kültüründe ağaç kültü ve Şor kahramanlık destanlarına yansımaları. JASSS, (27), 379-398.
• Başarslan, Z. (1992). Türk halk müziği ve oyunlarında eğitim ve öğretim yöntemleri [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Baytop, A. (2004). Türkiye’de botanik tarihi araştırmaları. TÜBİTAK.
• Ben-Amos, D. (1997). Şartlar ve çevre içinde folklorun bir tanımına doğru (M. Ekici, Çev.), Millî Folklor, (33), 74-87.
• Bobat, A. (2017). Anıt ağaçlar, kırsal turizm ve koruma-yararlanma dengesi üzerine çelişkiler. International Rural Tourism and Development Journal/Uluslararası Kırsal Turizm ve Kalkınma Dergisi, 1(2), 35-41.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek Yayınevi.
• Cannizzaro, S. & Corinto, G. L. (2014). The role of monumental trees in defining local identity and in tourism. A case study in the marches region. Geoprogress Journal, 1(1), 29-48.
• Cengiz, T., Özkök, F. & Kaptan Ayhan, Ç. (2011). Participation of the local community in the tourism development of Imbros (Gokceada). African Journal of Agricultural Research, 6(16), 3832-3840. https://doi.org/10.5897/AJAR11.148.
• Check Mat, M. S., Mohd Nor, M. A., Diah, J. Md, Mohd Din, M. A., Hashim, K. A. & Samad, Abd. M. (2014). Tree age estimation by tree diameter measurement using digital close range photogrammetry (DCRP). In 2014 IEEE International Conference on Control System, Computing and Engineering (pp. 421-426). Penang.
• Clarke, T. A. (1995). An analysis of the prospects for digital close-range photogrammetry. ISPRS, 50(3), 4-7.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün, Çeviri Ed.). Siyasal Kitabevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Demirtaş, A. & Bektaş, M. (2011). Nallıhan’ın anıt ağaçları. Nallıhan Matbaası.
• Demirtaş, A. (2002). Başkentimiz’in “anıtsal” ağaçları. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği.
• Doğa Koruma Merkezi. (2011). Sığlalar geri dönüyor projesi “Sığla Festivali” (7-8 Ekim 2011, Köyceğiz). Doğa Koruma Merkezi. https://www.globalgiving.org/pfil/9461/Sigla_Festivali_Brosuru_ Sweetgum_Festival_Brochure.pdf.
• Duran, H. & Baş, E. (2018). Hacı Bektaş Veli’nin Velayetname’sinde ağaç ve orman kültü. O. Kurtoğlu, A. Ç. Erginer (Ed.), IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı I içinde (ss. 423-436). AHBVÜ Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme. (17 Ekim-21 Kasım 1972). Paris.
• Ekici, M. (2004). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Geleneksel Yayınları.
• Ergun, M. (2013). Yakut destan geleneği ve Er Sogotoh. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Fay, N. (2002). Environmental arboriculture, tree ecology and veteran tree management. Arboricultural Journal, 26, 213–238. https://doi.org/10.1080/03071375.2002.9747336.
• Fib Haber. (2021). Avanos’ta kuruyan ağaç çello oldu. Fib Haber. https://www.fibhaber.com/avanosta-kuruyan-agac-cello-oldu.
• Genç, M.  Güner, Ş. T. (2003). Göller Bölgesi’nin anıt ağaçları. İdeal Matbaası.
• Genç, M. (2003). Anıt ağaç ve ağaç toplulukları tespiti ve tescili ulusal eylem planı (kişisel rapor). Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi.
• Gündüz Alptürker, İ. (2012). Hırka Dağı’ndaki ardıç ağacı üzerine anlatılan efsaneler. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 271-289). Grafiker Yayınları.
• Gündüz Alptürker, İ. (2013). Nevşehir efsaneleri üzerine bir araştırma (inceleme-metinler) [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (61), 43-54.
• Kantarcı, M. D., Kılcı, M., Akbin, G., Sayman, M.  Bircan, E. (2013). Hodul Dağı (Akçaören-Ürgüp) orman kalıntısında yaşlı bir karaçam [Pinus nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe] ağacının yıllık halka genişlikleri ile kurak dönemler ve iklim özellikleri arasındaki ilişkiler. 6th Atmospheric Science Symposium (ATMOS-2013). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. (2016). Anıt ağaçlar yönetiminin iyileştirilmesi çalıştayları sonuç raporu. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği.
• Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği. (2021). Türkiye’nin ardıçları. Arkadaş Basım Sanayi Ltd. Şti.
• Koçak, K. (2021). Hacı Bektaş Veli menakıbnâmelerinde ağaç kültü hırka dağı örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı), 49-57. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.978909.
• Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik.
• Kozan, S. (2009). Nevşehir yöresindeki ziyaret yerleri [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Küçük, E. (2021). Keten, dut ağacı kabuğu ve ipeğin geleneksel yöntemlerle kâğıda dönüşme yolculuğu. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/keten-dut-agaci-kabugu-ve-ipegin-geleneksel-yontemlerle-kagida-donusme-yolculugu/2270732.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu.
• Nolan, V., Reader, T., Gilbert, F.  Atkinson, N. (2020). The Ancient Tree Inventory: a summary of the results of a 15 year citizen science project recording ancient, veteran and notable trees across the UK. Biodiversity and Conservation, 29, 3103-3129. https://doi.org/10.1007/s10531-020-02033-2.
• Ocak, A. Y. (2002). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İletişim Yayınları.
• Odun Pazarı Modern Müze. (2019). Odunpazarı Modern Müze 7 Eylül’de açılıyor. Odun Pazarı Modern Müze. https://content.production.omm.art/media/press-releases/Basın-Bülteni_Odunpazarı-Modern-Müze-7-Eylülde-Eskişehirde-Açılıyor_Tanabe-Chikuunsai-IV’ten-OMM’a-özel-enstalasyon-çalışması.pdf.
• Odunpazarı Modern Sanat Vakfı. (2023). Odun Pazarı Modern Müze. Odunpazarı Modern Sanat Vakfı. https://omm.art/tr.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras nedir?. Geleneksel Yayıncılık.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halkbilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özçelik, R. (2006). Mersin-Aydıncık ilçesi anıt dallı servileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(2), 197-201.
• Özel, A.  Keser, N. (2007). The ecotourism potential of Kütahya province. In İ. Atalay, R. Efe (Ed.), The 1. International Geography Symposium (GEOMED) Proceedings. Antalya.
• Palabaş Uzun, S., Bozali, N.  Sivrikaya, F. (2011). Kahramanmaraş’ın tarihine ışık tutan anıt ağaçlar. KSÜ Doğa Bil. Derg., 14(2), 43-51.
• Polat, Z. (2017). Doğanın mirası: anıt ağaçlar. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(8), 908-916.
• Rotherham, I. D. (2021). Tree history, heritage & culture. Arboricultural Journal, 43(3), 137-139. https://doi.org/10.1080/03071375.2021.1970970.
• Simon, B. (2000). Tree Traditions and folklore from Northeast Ireland. Arboricultural Journal: The International Journal of Urban Forestry, 24(1), 15-40.
• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. (17 Ekim 2003). Paris.
• Tabiat Varlığı Olarak Belirlenecek Anıt Ağaçların Tespitine İlişkin İlke Kararı. (1 Temmuz 2022). Ankara.
• Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. (2023). Anıt ağaç, doğal sit ve mağara tespit fişleri. Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. https://tvk.csb.gov.tr/anit-agac-dogal-sit-ve-magara-tespit-fisleri-i-4099.
• Tanyu, H. (1988). Ağaç. İslam Ansiklopedisi (Cilt 1) içinde (ss. 456-457). https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/1/C01015462.pdf.
• TRT Haber. (2023). Anıt ağaç sayısı 10 bin 506’ya yükseldi. https://www.trthaber.com/haber/yasam/anit-agac-sayisi-10-bin-506ya-yukseldi-778331.html.
• Tural, E. (2019). Hatay İli’nin anıt ağaçları [Yüksek Lisans Tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Türk Standardı TS 13190 Anıt Ağaçlar-Koruma ve Bakım Kuralları.
• Uslu, A. (2022). Fotogrametri tekniği kullanılarak anıt ağaçların dijital belgelenmesi: Mızık Çamı Tabiat Anıtı örneği. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 24(1), 1-12.
• Yakar, M.  Yılmaz, H. M. (2008). Using in volume computing of digital close range photogrammetry. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, XXXVII, 119-124.
• Yılmaz, H. M., Yakar, M., Güleç, S. A.  Dülgerler, O. N. (2007). Importance of digital close-range photogrammetry in documentation of cultural heritage. Journal of Cultural Heritage, 8(4), 428-433.
• Yüksel, B. (2019). Gazipaşa (Antalya)’nın anıt ağaçları [Yüksek Lisans Tezi, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.