Amasya Kızlar Sarayı Büyük hamamı ve korumaya yönelik öneriler

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 3, 1219 - 1234, 29.09.2024

Doğan Koşan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1469055

Öz

Amasya Kızlar Sarayı, antik dönemden itibaren kralların, sultanların, şehzadelerin yönetim merkezi, aynı zamanda ikametgahı olmuştur. Tarihsel süreç içerisinde Kral Sarayı, Enderun Sarayı, İç Saray, Aşağı Saray, İsfendiyar Sarayı gibi farklı isimleriyle anılmıştır. Günümüzde Kızlar Sarayı olarak bilinen saraydan geriye iki hamam (Küçük Hamam-Büyük Hamam) yapısı ayakta kalabilmiştir. Büyük Hamam, özgün yapasını iyi korumuş şekilde günümüze ulaşmıştır. Hamamla ilgili herhangi bir kitâbe bulunmadığından, inşa tarihi ve bânîsi belli değildir. Amasya Kalesi (Haşena Kalesi) eteklerinde yer alan bazı su kanallarının mevcut izlerinin hamam yakınında son bulmasından dolayı, hamamın temellerinin Helenistik Çağa kadar uzamış olma olasılığını üzerinde durulmuştur. Kızlar Sarayı “Büyük Hamam” soğukluk (soyunmalık), ılıklık, sıcaklık, külhan ve su deposu bölümlerinden oluşmaktadır. Hamamın beden duvarları kaba yonu taş, moloz taş ve tuğla kullanılarak inşa edilmiştir. Kubbe, kemer, pencere, kapı gibi geçişlerde geçilirken ağırlıklı olarak tuğla görülmektedir. Saray, kale, kervansaray, zaviye ve köşk gibi yapıların yanında veya bitişiğinde inşa edilmiş hamamlar, özel hamam olarak sınıflandırılmıştır. Kızlar Sarayı Büyük Hamam “Soğukluk, Sıcaklık ve Halvet Eş Odalı Tip” sınıflandırmasının içerisinde değerlendirilebilir. Hali hazırda atıl vaziyette bulunan hamam, Kızlar Sarayı ve Kaya Mezarları mevkiindeki yoğun bir ziyaretçi hareketinden dolayı mevcut işlevine en uygun olarak hamam müzesine dönüştürülebilir. Böylece yeni bir işlev kazandırılmış ve korunmasında süreklilik sağlanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hamam, Saray, Özel Plan, Amasya, Koruma

The great bath of Amasya Kızlar Sarayi and recommendations for its preservation

Öz

Amasya Kızlar Palace has been the administrative center and also the residence of kings, sultans and princes since ancient times. Throughout history, it has been known by different names such as King's Palace, Enderun Palace, Inner Palace, Lower Palace, Isfendiyar Palace. Two bath structures (Little Bath and Great Bath) survived from the palace, which is now known as the Kızlar Palace. The Great Bath has survived to the present day with its original structural elements well preserved. As there is no inscription about the bath, its construction date and owner are unknown. In this study, a detailed analysis of the “Great Bath” structure of the Kızlar Palace was performed. Comparison with the Ottoman and Seljuk baths, suggestions were listed.Great Bath consists of cold room (dressing room), warm room, hot room, furnace and water tank sections. The main walls of the bath were built using roughcut stone, rubble stone and brick. When passing through openings such as domes, arches, windows and doors, bricks are predominantly seen. Baths built next to or adjacent to structures such as palaces, castles, caravanserais, lodges and mansions are classified as private baths. The Great Bath of the Kızlar Palace can be considered in the "Cold Room, Warm Room and Private Room Type" classification. The bath, which is currently idle, can be converted into a bath museum in the most appropriate way for its current function, due to the intense visitor movement in the Kızlar Palace

Anahtar Kelimeler

Bath, Palace, Special Plan, Amasya, Conservation

Kaynakça

• Asatekin, G. (1978). The eski hamam in Ankara [Master Thesis]. Middle East Technical University.
• Çelebi, E. (2005). Günümüz Türkçesiyle Evliyi Çelebi seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (Y. Dağlı - S. A. Kahraman, Haz,), 2. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Ertuğrul, S. (2015), İstanbul hamamları ve mimarisi. Coşkun Yılmaz (Ed.) Antik Çağ’dan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi. (ss. 450-467). Cilt 8. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları,
• Eyice, S. (1950). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi “Hamam”. Milli Eğitim Basımevi, cilt 5. 402-430.
• Eyice, S. (1960). İznik de büyük hamam ve Osmanlı devri hamamları hakkında bir deneme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 11 (15).s.9-20. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutarih/ issue/9589/119659
• Gürbüz, A. (1993). Toprak-vakıf ilişkileri çerçevesinde XVI. yüzyılda Amasya sancağı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi
• Hüseyin Hüsameddin. (2022a). Amasya tarihi Cilt 1-4. (M. Aydın, G. Aydın, Çev.). Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Hüseyin Hüsameddin (2022b). Amasya tarihi Cilt 6-8. (M. Aydın, G. Aydın, Çev.). Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Hüseyin Hüsameddin. (2022c). Amasya tarihi Cilt 9-12. (M. Aydın, G. Aydın, Çev.). Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kantarcıoğlu, A. (1991). İznik’te İsmail Bey hamamı restorasyon projesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi
• Kula Say, S. (2007). Erken dönem Osmanli hamamlarinda eğrisel örtüye geçiş sistemleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Menç, H. (2010). Fotoğraflarla geçmişte Amasya. Amasya Belediyesi Kültür-Sanat Yayınları
• Mutlu, İ. (2022). Amasya’da Osmanlı devri anıtları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kayseri Erciyes Üniversitesi
• Naza Dönmez, E. (2011). Amasya – Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı kazısı 2010 yılı sonuçları. 32. kazı sonuçları toplantısı. (ss. 111-120).Cilt 4, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naza Dönmez, E. (2012). Amasya – Harşena Kalesi ve Kızlar sarayı kazısı 2010 dönemi çalışmaları. 33. kazı sonuçları toplantısı. (ss. 267-28). Cilt 3, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naza Dönmez, E. (2013). Amasya – Harşena Kalesi ve Kızlar sarayı Kazısı 2011 dönemi çalışmaları. 34. kazı sonuçları toplantısı. (ss. 427-436). Cilt 3. Çorum: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naza Dönmez, E. (2014). Amasya’da Türk mimarisinin gelişimi. F. Özdem (Ed,) Amasya yar ile gezdiğim dağlar. (ss. 169-227).Yapı Kredi Yayınları.
• Naza Dönmez, E., Algaç, Ş. & Aydın, T. (2019). Amasya-Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı kazısı 2017 dönemi çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları toplantısı. (ss. 641-650). Cilt 1. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naza-Dönmez, E., Algaç, Ş. & Aydın, T. (2020). Amasya Harşena Kalesi ve Kızlar sarayı kazısı 2018 dönemi çalışmaları. 41. kazı sonuçları toplantısı. (ss. 33-49). Cilt 3. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naza Dönmez, E. (2021). Amasya Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Türk Dönemi seramikleri, Ege Yayınları. İstanbul.
• Önge, Y. (1995). Anadolu’da XII.-XIII. yüzyıl Türk hamamları, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara
• Sestini, D. (1797). Voyage de Constantinople a Bassora. Paris: Chez Dupuis
• Topçu, S. M. (2018). Amasya'da Türk Devri hamamları. Kimlik Yayınları
• Toruk, F. (2005), Amasya kentinin fiziksel oluşum sürecinde saray olgusu. Vakıflar Dergisi, 29. 429-449. Erişim adresi : http://www.vgm.gov.tr/vgmdergi/dergiindex.aspx?Id=1
• Tuzcu, A. (2013). İlk çağlardan- Cumhuriyete seyehatnamelerde Amasya. Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
• Urak, G. (1994). Amasya’nın Türk Devri şehir dokusu ve yapılarının analiz ve değerlendirmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi
• Urak, G. (1995). Amasya’da iki Saray hamamı. 9. milletlerarası Türk sanatları kongresi [Sözlü sunum]. 3. Cilt, s. 385-396.
• Uysal, A. O. (2019). Türk Mimarisinde halvetsiz hamam tipi. (C. Ünal ve C. Gürbıyık, Haz,) Uluslararası XIX. Orta Çağ ve Türk Dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları sempozyumu bildirileri. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
• Yınanç, M. H. (1961), Amasya maddesi, İslam ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi. 393-396
• Yüce, A. & Doğanbaş, M. (2000, 24-26 Nisan). Amasya Merkez Kızlar Sarayı 1999 yılı kazı ve çevre temizlik çalışmaları. 11. müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu. ss. 223-234