Zihinsel iş yükünün kariyer tatminine etkisinde iş doyumunun aracılık rolü

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 181 - 202, 27.03.2025

Gözde Sunman

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1615932

Öz

Bu araştırmanın amacı vakıf üniversitelerinde çalışan akademisyenlerin zihinsel iş yükünün kariyer tatminine etkisinde iş doyumunun aracılık rolü olup olmadığını ortaya koymaktır. Nicel araştırma yönteminin kullanıldığı bu araştırmanın evrenini vakıf üniversitelerinde çalışan akademisyenler oluşturmaktadır. Evrenden örneklem seçimi gerçekleştirirken olasılık dışı örnekleme yöntemlerinden kolayda örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Veri toplama yöntemi olarak anket tekniği kullanılmıştır. Veri toplama araçları alan yazında geçerlilik ve güvenilirliği test edilmiş ölçeklerden oluşmaktadır. Bu doğrultuda 127 akademisyenden elde edilen veriler R Studio istatistik yazılımı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada Kısmi En Küçük Kareler-Yapısal Eşitlik Modellemesi (KEKK-YEM) kullanılmıştır. Cronbach’s Alpha, rhoA, AVE ve rhoC değerleri modelin yüksek güvenilirlik seviyesini ve sağlam bir yapı taşıdığını doğrulamaktadır. Elde edilen R² (determinasyon katsayısı) değerleri, içsel/dışsal iş doyumu ve kariyer tatmini değişkenlerinin orta düzeyde açıklanabilirliğe sahip olduğunu göstermektedir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre zihinsel iş yükü alt boyutlarından duygusal iş yükünün iş doyumu aracılığıyla kariyer tatminini negatif yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zihinsel İş Yükü, Kariyer Tatmini, İş Doyumu, Vakıf Üniversiteleri, Akademisyen

The mediating role of job satisfaction in the effect of mental workload on career satisfaction

Öz

The aim of this study is to reveal whether job satisfaction has a mediating role in the effect of mental workload on career satisfaction of academicians working at foundation universities. The universe of this study, in which the quantitative research method was used, consists of academicians working at foundation universities. While selecting the sample from the universe, convenience sampling method was preferred among non-probability sampling methods. Survey technique was used as the data collection method. Data collection tools consist of scales whose validity and reliability have been tested in the literature. In this direction, the data obtained from 127 academicians were analyzed using R Studio statistical software. Partial Least Squares-Structural Equation Modeling (PLS-SEM) was used in the study. Cronbach's Alpha, rhoA, AVE and rhoC values confirm the high reliability level of the model and its solid structure. The obtained R² (coefficient of determination) values show that the intrinsic/extrinsic job satisfaction and career satisfaction variables have a moderate level of explainability. According to the findings obtained from the research, it was concluded that emotional workload, one of the sub-dimensions of mental workload, negatively affects career satisfaction through job satisfaction.

Anahtar Kelimeler

Mental Workload, Career Satisfaction, Job Satisfaction, Foundation Universities, Academician

Kaynakça

• Akbar, A., Ariansyah, R. & Aini, Z. (2022). The influence of individual career and career development programs on organizational commitment of lecturers politeknik kutaraja banda aceh city with job satisfaction as a variable mediating. Indonesian Journal Economic Review, 2 (1), 11-19. doi:10.35870/ijer.v2i1.79
• Akça, E. & Küçükoğlu, S. (2020). Zihinsel İş Yükü ve Tükenmişlik Arasındaki İlişki. Journal of Business Research – Turk. 12(4), 1-15.
• Anafarta, A. & Yılmaz, Ö. (2019). Kariyer tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide işe adanmışlığın aracılık rolü. Journal of Business Research - Turk, 11(4), 2944-2959. https://doi.org/10.20491/isarder.2019.786
• Atik, A. & Kozak, M. (2016). İş yükü algısı ve iş yükünün insan kaynakları yönetiminde kullanımı: Eskişehir’de otel işletmeleri örneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(Özel Sayı), 341-366. https://doi.org/10.18037/ausbd.417484
• Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2007). The job demands-resources model: Challenges and future directions. Journal of Managerial Psychology, 22(3), 309-328.
• Baldwin, C. L. & Coyne, J. T. (2003). Mental workload as a function of traffic density: Comparison of physiological, behavioral, and subjective indices. Proceedings of the Second International Driving Symposium on Human Factors. 19-24.
• Baycan, A. (1985). An analysis of the several aspects of job satisfaction between different occupational groups. (Yayımlanmamış doktora tezi). Boğaziçi Üniversitesi.
• Can Yalçın, R. (2022). Covid-19 salgını sürecinde iş yükü fazlalığı algısı ve tükenmişlik ilişkisinde iş-aile çatışmasının aracılık rolü, İşletme Araştırmaları Dergisi, 14 (1), 820-834.
• Cayupe, A. (2023). Self-efficacy, organizational commitment, workload as predictors of life satisfaction in elementary school teachers: The mediating role of job satisfaction. Frontiers in Psychology, doi:10.3389/fpsyg.2023.1066321.
• Chin, W. W. (1998). The partial least squares approach to structural equation modeling. Modern Methods For Business Research, 295(2), 295-336.
• Cingöz, A. & Çolak, S. (2019). A research on cabin officers to determine the effect of the work-family conflict on career satisfaction: the case of thy. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 203-225. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.457016
• Cox-Fuenzalida, L. E. (2007). Effect of workload history on task performance. Human Factors, 49, 277-291. Çamur, Ş. (2019). Tükenmişlik ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide kariyer tatmininin aracı etkisi ve bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik, M. (2016). Tükenmişlik yaşam doyumu ve iş yükü ilişkisi: Denizli’de faaliyet gösteren muhasebe meslek mensupları üzerinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(4), 1139-1152.
• Dağdeviren, M., E. Eraslan & M Kurt. (2005). Çalışanların toplam iş yükü seviyelerinin belirlenmesine yönelik bir model ve uygulaması. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(4).
• Dubihlela, J., & Dhurup, M. (2014). Modelling the effects of market orientation enablers on business performance among SMEs in a developing country. Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(16), 33-41.
• Erdem, M. & Öztürk, M. A. (2020). Sınıf öğretmenlerinin iş yükü algısı ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 926-958.
• Flemisch, F. O. & Onken, R. (2002). Open a window to the cognitive workprocess! pointillist analysis of man–machine ınteraction; cognition, Technology and Work, 4, 160–170.
• Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
• Greenhaus, J. H., Parasuraman, S. ve Wormley, W. M. (1990). Effects of race on organizational experiences, job performance evaluations, and career outcomes. Academy of Management Journal, 33(1), 64-86. https://doi.org/10.5465/256352
• Hair Jr, J. F., Sarstedt, M., Ringle, C. M. & Gudergan, S. P. (2017). Advanced issues in partial least squares structural equation modeling. Sage Publications.
• Hair, J. F., Risher, J. J., Sarstedt, M., & Ringle, C. M. (2019). When to use and how to report the results of PLS-SEM. European Business Review, 31(1), 2-24.
• Hair Jr, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2021). A Prime On Partial Least Squares Structural Equation Modeling (Pls-Sem). Sage Publications.
• Hancock, P. A., & Caird, J. K. (1993). Experimental evaluation of a model of mental workload. Human Factors, 35(3), 413-429.
• Havidz, A., Hernawati, W. & Retno, W. (2022). Is job productivity determined by ıncentives, workloads, and job satisfaction? Majalah Ilmiah Bijak, 19(2), doi:10.31334/bijak.v19i2.2538.
• Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. In new challenges to international marketing. Emerald Group Publishing Limited.
• Henseler, J., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2015). A new criterion for assessing discriminant validity in variance-based structural equation modeling. Journal of the academy of marketing science, 43, 115-135.
• Heslin, P. A. (2003). Self- and other -referent criteria of career success, Journal of Career Assessment, 11(3), 262-86.
• Hobfoll, S. E. (1989) Conservation of resources a new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44 (3), 513-524.
• Huang, C. H. (2021). Using PLS-SEM model to explore the influencing factors of learning satisfaction in blended learning. Education Sciences, 11(5), 249.
• Imran, M., Hamid, S. N. B. A., & Aziz, A. (2018). The influence of TQM on export performance of SMEs: Empirical evidence from manufacturing sector in Pakistan using PLS-SEM. Management Science Letters, 8(5), 483-496.
• Janib, A., Rasdi, R. M., Omar, Z., Alias, S. N., Zaremohzzabieh, Z. & Ahrari, S. (2021) The relationship between workload and performance of research university academics in Malaysia: The mediating effects of career commitment and job satisfaction. Asian Journal of University Education, 17(2), doi:10.24191/ajue.v17i2.13394.
• Judge, T. A., & Bono, J. E. (2001). Relationship of core self-evaluations traits—self-esteem, generalised self-efficacy, locus of control, and emotional stability—with job satisfaction and job performance: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 86(1), 80-92.
• Kandemir, H., Alkın, M., & Önem, H. B. (2024). D tipi kişilik yapısının kompulsif satın alma davranışına etkisinde finansal iyi oluşun düzenleyici rolü. Fiscaoeconomia, 8(3), 1453-1471.
• Kandemir, H., & Özdaşlı, K. (2019). Olumlu informel iletişimin personel güçlendirme aracılığı ile iş yeri mutluluğuna etkisi: Araştırma görevlileri üzerine bir araştırma. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(18), 242-258.
• Karagöz, H. &Erdoğan, P. (2023). The effect of job stress on intent to left: Regulatory role of workload. Külliye, 406-431.
• Karasek, R. A. (1979). Job demands, job decision latitude, and mental strain: Implications for job redesign. Administrative Science Quarterly, 24(2), 285-308.
• Kenek, G. & Sökmen, A. (2018). İş özelliklerinin işten ayrılma niyetine etkisinde kariyer tatmininin aracı rolü - the impact of job characteristics on intention to leave: the mediating role of career satisfaction. Journal of Business Research - Turk, 10(3), 622-639. https://doi.org/10.20491/isarder.2018.491
• Kılıç, E. D. (2016). Acil servis hekimlerinin NASA-RTLX yöntemi ile zihinsel iş yüklerinin değerlendirilmesi: Bir Uygulama Çalışması, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30, 3, 645-662.
• Kline, R. B. (2023). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford Publications.
• Kock, N. & Hadaya, P. (2018). Minimum sample size estimation in PLS-SEM: The inverse square root anda gamma-exponential methods. Information Systems Journal, 28 (1), 227-261.
• Kong, H., Cheung, C., & Song, H. (2012). From hotel career management to employees’ career satisfaction: The mediating effect of career competency. International Journal of Hospitality Management, 31(1), 76-85. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2011.03.002
• Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. In M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of Industrial and Organizational Psychology (pp. 1297-1349). Chicago: Rand McNally.
• Lohmöller, J-B. (1989). Latent Variable Path Modeling with Partial Least Squares, Physica, Heidelberg
• Longo, L., Rusconi, F., Noce, L. & Barrett, S. (2012). The importance of human mental workload in web design. 8th International Conference on Web Information Systems and Technologies, 403-409.
• Noyes, J., Garland, K. & Ribbons, L. (2004). Paper based versus computer based assessment: Workload another test mode effect?, British Journal of Educational Technology, 35(1), 111.
• Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (1994). Psychometric theory (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
• Oyugi, M. A., Gibson, K., & Lamm, A. J. (2024). Assessing the dimensional validity and reliability of the Critical Thinking Inventory (CTI) in the Kenyan higher education system: A confirmatory factor analysis. Journal of International Agricultural and Extension Education, 31(1), 17-37.
• Özdaşlı, K., & Yücel, S. (2010). Yöneticiye bağlılıkta yöneticiye güvenin etkisi: Yapısal eşitlik modeli ile bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2), 67-83.
• Parasuraman, R., Thomas B. S., & Christopher D. W. (2008). Situation awareness, mental workload, and trust in automation: Viable, empirically supported cognitive engineering constructs. Journal Of Cognitive Engineering And Decision Making, 2(2), 146.
• Rubio-Valdehita, S., López-Núñez, M. I., López-Higes, R., & Díaz-Ramiro, E. M. (2017). Development of the CarMen-Q questionnaire for mental workload assessment. Psicothema, 29(4), 570-576.
• Sabuncu, B. & Atilla, G. (2022). İş-aile zenginleşmesinin yaşam tatmini, kariyer tatmini ve iş yükü fazlalığı algısına etkisi: Isparta ili banka çalışanları üzerine bir araştırma. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 63-84. https://doi.org/10.30692/sisad.1057864
• Sabuncuoğlu, Z. & Tüz, M. (1995). Örgütsel Psikoloji, Bursa, Ezgi Kitabevi.
• Seibert, S. E. & Kraimer, M. L. (2001). The five-factor model of personality and career success. Journal of Vocational Behavior, 58, 1-21.
• Sonnentag, S., & Frese, M. (2002). Performance effects of self-regulation: A longitudinal study. Journal of Occupational Health Psychology, 7(3), 227-240.
• Spector, P. E. (1997). Job satisfaction: Application, assessment, cause, and consequences. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Supriyanto, S., Munadi, S., Daryono, R. W., Tuah, Y. A. E., Nurtanto, M., & Arifah, S. (2022). The influence of internship experience and work motivation on work readiness in vocational students: PLS-SEM analysis. Indonesian Journal on Learning and Advanced Education (IJOLAE), 5(1), 32-44.
• Taşlıyan, M., Özyaşar, K., & Gökyar, A. (2022). Pandemi (covid-19) döneminde, kariyer tatmini, kariyer platosu, örgütsel bağlılık ve işe yabancılaşma değişkenlerinin etkileşimi: Akademisyenler üzerine bir alan araştırması. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 7(17), 141-158. https://doi.org/10.25204/iktisad.1028111
• Tekin, E. & Yıldırım, Ş. S. (2020). Akademisyenlerde örgütsel öğrenme ve örgütsel vatandaşlık davranışının i̇ş tatmini üzerindeki etkileri. Bucak İşletme Fakültesi Dergisi, 3(2), 222-243. https://doi.org/10.38057/bifd.812851
• Tenenhaus, M., Vinzi, V. E., Chatelin, Y. M., & Lauro, C. (2005). PLS path modeling. Computational statistics & data analysis, 48(1), 159-205.
• Tosun, H. & Yılmaz, S. (2023). Measuring the mental workload of specialists and practitioners with the CarMen-Q method and evaluating the differences. Ergonomi. 6(2), 132-144.
• Ural, A. & Kılıç,İ. (2011). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Ülker, F. & Özdemir, G. (2021). Destekleyici çalışma koşulları, kariyer tatmini ve yaşam doyumu ilişkisine yönelik bir araştırma: Kooperatif çalışanları örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 22(1), 87-101. https://doi.org/10.31671/dogus.2021.463
• Vidulich, MA & Tsang, PS, (2007). Methodological and theoretical concerns in multitask performance: A critique of Boles, Bursk, Phillips, and Perdelwitz, Human Factors, 49(1), 46-49.
• Weiss, D. J., Dawis, R. V., & England, G. W. (1967). Manual for the Minnesota satisfaction questionnaire. Minnesota Studies in Vocational Rehabilitation, 22(120).
• Wold, S., Martens, H., & Wold, H. (2006). The multivariate calibration problem in chemistry solved by the PLS method. In Matrix Pencils: Proceedings of a Conference Held at Pite Havsbad, Sweden, March 22–24, 1982 (pp. 286-293). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg.
• Wong, K. K. K. (2016). Mediation analysis, categorical moderation analysis, and higher-order constructs modeling in Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM): A B2B Example using SmartPLS. Marketing Bulletin, 26(1), 1-22.
• Yalçın, F., & Baş, M. (2012). Elektronik ticarette müşteri memnuniyeti: Firsat siteleri üzerine bir araştirma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 1-16.
• Yavuz, M., Akça, M. & Tepe-Küçükoğlu, M. (2020). Zihinsel iş yükünün ölçümü: Carmen-Q Ölçeğinin Türkçe ’ye uyarlaması. Journal of Yasar University, 15(60), 675-691.
• Yılmaz, V., & Kinaş, Y. (2020). Kısmi en küçük kareler yapısal eşitlik modellemesiyle bir elektrik dağıtım şirketinin hizmet kalitesinin araştırılması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 437-456.
• Young, G., Zavelina, L. & Hooper, V. (2008). Assessment of Workload Using NASA Task Load Index in Perianesthesia Nursing, J Perianesth Nurs. ,23(2), 102-110.
• Young, M. S., Brookhuis, K. A., Wickens, C. D., & Hancock, P. A. (2015). State of science: mental workload in ergonomics. Ergonomics, 58 (1), 1-17.
• Yurdakul, F., & Özgencil, G. (2017). Türkiye’deki turizm gelirinin belirleyicileri ve alternatif turizm gelirlerinin önemi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 173-186.
• Yüceant, M., BALANLI, O. F., & Ünlü, H. (2022). Türkiye tenis federasyonu il temsilcilerinin örgütsel bağlılığı ve iş tatmini arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 190-204. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1030899