Edebiyat sosyolojisi bağlamında Alî Deştî ‘nin iki mektup hikâyesi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 559 - 571, 27.03.2025

Esengül Uzunoğlu Sayın , Pelin Seval Esen

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1622488

Öz

Edebiyat ile toplum arasındaki ilişkiyi inceleyen bir disiplin dalı olarak edebiyat sosyolojisi, edebi eserlerin yalnızca estetik değerlerini değil, aynı zamanda toplumsal işlevlerini ve etkilerini de araştırmaktadır. Edebiyat sosyolojisi, edebiyatın toplumla kurduğu ilişkiyi anlamayı amaçlamakla birlikte bir hikâyenin yazıldığı dönemin toplumsal yapı, değerleri ve bireylerin içsel çatışmaları açısından incelenmektedir.
Çağdaş İran nesrinin önde gelen isimlerinden biri olan Alî Deştî; yazar, gazeteci ve devlet adamıdır. Alî Deştî’nin, iki mektuptan oluşan “İki Mektup” adlı hikâyesi bireylerin içsel çatışmalarını toplumsal bağlamda ele alan güçlü bir edebî metindir. Hem bireysel duygular hem de toplumsal normlar arasındaki dinamikleri anlamak için önemli bir araç olan bu hikâyede, sevdiği kadına duyduğu yoğun aşkı ve hayal kırıklığını ifade eden bir erkekle, toplumsal beklentilerle kendi duyguları arasında kalan bir kadının çaresizliği anlatılmakta, hikâye edebiyat sosyolojisi bağlamında ele alınmaktadır.
Bu çalışmada edebiyat sosyolojisi hakkında bilgi verildikten sonra Çağdaş İran Edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Alî Deştî’nin hayatı hakkında bilgi verilmiş, İki Mektup adlı hikâye tarafımızca Farsçadan Türkçeye tercüme edilerek edebiyat sosyolojisi bakımından analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat sosyolojisi, Alî Deştî, Çağdaş İran nesri, İki Mektup

The two epistolary stories of Alî Deştî in the context of sociology of literature

Öz

As a discipline examining the relationship between literature and society, the sociology of literature investigates not only the aesthetic values of literary works but also their social functions and impacts. While aiming to understand the relationship literature establishes with society, the sociology of literature analyzes a story within the context of the social structure, values, and individuals' inner conflicts of the period in which it was written.
Ali Deshti, one of the prominent figures in contemporary Persian prose, was a writer, journalist, and statesman. His story, Two Letters, consisting of two correspondences, is a powerful literary work that addresses individuals' inner conflicts within a social context. This story serves as an essential tool for understanding the dynamics between personal emotions and societal norms. It portrays the intense love and disappointment expressed by a man for the woman he loves and the helplessness of a woman caught between societal expectations and her own emotions, making it a rich subject for analysis within the framework of the sociology of literature.
In this study, after providing information on the sociology of literature, an overview of the life of Ali Deshti, a significant figure in contemporary Iranian literature, is presented. Subsequently, Two Letters has been translated by us from Persian to Turkish and analyzed from the perspective of the sociology of literature.

Anahtar Kelimeler

the sogiology of literature, Ali Deshti, Contemporary İranian prose, two letters

Kaynakça

• Aryânpûr, Y. (1376 hş.). Ez Nîmâ Tâ Ruzgâr-i Mâ: Târîh-i Edebî-yi Fârsî-yi Muʻasir. İntişârât-i Zevvâr.
• Aydın, E. (2009). Edebiyat-Sosyoloji İlişkisinde Sosyolojik Kaynak ve Ölçütler. Türkish Studies, 4(1), 358-370. dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.548.
• Âzerneg, A. (1382 hş.). Ali Deştî. Rûznâmenigâr, Siyâsetmedâr, Nevîsende ve Münteḳîd-i Edebî. Ketâbfurûşî.
• Bilgen, B. (2000). Çağdaş İran Yazarlarından Ali Deşti. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40(1-2), 19-39.
• Bulduker, G. (2020). Sosyolojisi Açısından Memleket Hikâyeleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 24(1), 29-50.
• Coşkun, S. (2006). Türkiye’de Edebiyat Sosyolojisi Çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(8), 405-414.
• Çetin, N. (2009). Roman Çözümleme Yöntemi. Öncü Yayıncılık.
• Çetişli, İ. (2004). Metin Tahlillerine Giriş II. Akçağ Yayınları.
• Destgayb, A. (1339 hş.). Ali Deştî, Peyâm-i Nevîn, 3(3), 14-35.
• Deştî, A. (1351 hş.). Fitne. İntişârât-i Câvidân.
• İlhâmbahş, S. M., & Ramazânî, Z. (1387 hş.). Sâdenevîsî ve Vâjegân-ı ʿArabî der Nes̱r-i ʿAli Deştî. Pejûheşnâme-i Ferheng u Edeb, 7, 200-220.
• İttihâd, H. (1383 hş.). Pejûheşgirân-ı Muʿâṣır-ı Îrân. İntişârât-i Zevvâr.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları.
• Kanar, M. (2020). Ali Deştî. DİA. C. 1. 322-323. TDV Yayınları.
• Karacar, M. (2023). Edebiyat Sosyolojisi Açısından Ayaşlı ile Kiracıları Üzerine Bir İnceleme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 384-400 https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1253445.
• Kerrigan, M. (1995). Blöfçünün Rehberi Edebiyat. (Ö. Arıkan, Çev.). Afa Yayınları.
• Koçak, A. (2023). Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Dilenme ve Dilencilik: Hayattan Sayfalar ve Miskinler Tekkesi Örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 63(1), 219-244. https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1284244.
• Kösemihal, N. Ş. (1967). Edebiyat Sosyolojisine Giriş. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 19(20), 1-30.
• Mâhûzî, M. (1382). Avâmil-i Suḳūṭ (Ḫâṭırât-ı Ali Deştî). Buḫârâ, 26, 239-248.
• Meriç, C. (2006). Kırk Ambar. İletişim Yayınları.
• Michaud, G. (2018). Bir Disiplin Olarak Edebiyat Sosyolojisinin Kurulması. (H. Uçan, Çev.). İz Yayıncılık.
• Moran, B. (2018). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları.
• Sapiro, G. (2019). Edebiyat sosyolojisi (E. C. Gürcan, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Şahbâzî, A. (1383). Zindegî ve Zamâne-yi Ali Deştî. Faṣlnâme-i Müṭâlaʿât-ı Târîḫî, 2, 9-139.
• Şahin, V. (2020). Romanda Bakış Açısı ve Anlatıcı Düzlemi. Akçağ Yayınları.
• Tahrânî, M. T. (1376). Costârî der Efkâr ve Endîşehâ-yi Ali Deştî. Keyhân-ı Ferhengî, 135, 40-43.
• Tekin, M. (2011). Roman Sanatı I. Ötüken Neşriyat.
• Wellek, R., & Austin W. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri. (A. E. Uysal, Çev.). Ankara Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.