Tokat Yöresi Jasper Oluşumlarının Mineralojik-Petrografik, Jeokimyasal Özellikleri ve Süstaşı Olarak Kullanılabilirliği

Yıl 2020, , 451 - 460, 30.01.2020

Fetullah Arık , Yeşim Özen

https://doi.org/10.28948/ngumuh.558199

Cited By: 3

Öz

Zengin
süstaşı yataklarına sahip olan Tokat ilinde krizopras, agat, kuvars, ametist,
opal, ağaç opali ile birlikte bir tür mikrokristalin kuvars/kalsedon olan
jasper oluşumları yer almaktadır. Tokat İl merkezi ve doğusunda bulunan Almus
Baraj Gölü arasında yer alan inceleme alanında temeli Permiyen-Triyas yaşlı
mermer, fillit, metabazit, serpantinit, mikaşist ve amfibolit gibi metamorfik
birimlerle temsil edilen Tokat Masifi oluşturmaktadır. Tokat Masifi, çakıltaşı,
andezitik-bazaltik lav ve dayklar, tüf, aglomera, volkanik breş, çamurtaşı,
kumtaşı ve şeyl ardalanmasından oluşan Geç Paleosen-Geç Eosen yaşlı
volkano-sedimanter birimler tarafından uyumsuz olarak örtülmektedir. Alt Miyosen
yaşlı çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve yer yer kireçtaşlarından oluşan birim ise
diğer birimleri uyumsuz olarak örtmektedir. Yer yer birkaç metre boyutuna
ulaşan büyük bloklar, damarlar ve iri yumrular halinde gözlenen jasper
oluşumları volkano-sedimanter birimler içerisindeki volkanik breş,
volkanoklastik kumtaşları ve çamurtaşlarının içinde KB-GD doğrultulu bir fay
boyunca görülmektedir. Kırmızı, kırmızımsı kahve, turuncu ve sarı renklerde
görülen jasper oluşumları, boşluğun dışından itibaren bazen simetrik yapıda ve
değişik renk ve desenlerde agat bantları ve kalsedon ile doldurulmuş olup bazı
boşluklarda ise iri kristalli kuvarslar göze çarpmaktadır. Tokat yöresi
jasperleri ortalama % 95.41 SiO₂ ve % 4.80 ise Fe₂O₃
içeriğine sahip olup gemolojik incelemelere göre kalsedon-jasper olarak
adlandırılmıştır. Jasperlerden yapılan mineralojik tayinlere göre, jasperler
içerisinde kuvars, moganit, götit, hematit, dolomit ve mika-illit
belirlenmiştir. Yöredeki jasperler, sertlik, sağlamlık, renk çeşitliliği, cila
alma, ışık yansıtma özellikleri bakımından süstaşı olarak kullanılabilir
niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Jasper, mineraloji, jeokimya, süstaşı, Tokat, SÜKOP Süstaşı Atölyesi

Kaynakça

• [1] KETİN, İ., “Anadolu’nun tektonik birlikleri (Tectonic units of Anatolian Asia Minor)”, M.T.A. Enstitüsü Dergisi, 66, 20-34, 1966.
• [2] OKAY, A. İ. ve TÜYSÜZ, O., “Tethyan sutures of northern Turkey”. Geological Society, London, Special Publications,156 (1) , 475-515, 1999.
• [3] HUBER, K. G., “Geochemistry and geochronology of meta-igneous rocks from the Tokat Massif, north-central Turkey”, M. S. Geo. Sci Thesis, Faculty of the Graduate School of The University of Texas at Austin, 137 p., 2011.
• [4] OKAY, A. İ., SUNAL, G., SHERLOCK, S., ALTINER, D., TÜYSÜZ, O., KYLANDER-CLARCK, A.R.C., and AYGÜL, M., “Early Cretaceous sedimentation and orogeny on the active margin of Eurasia: Southern Central Pontides, Turkey”, TECTONICS, 32, 1247–1271, doi:10.1002/tect.20077, 2013.
• [5] GÖÇMENGİL, G., KARACIK, Z., GENÇ, Ş.C., BİLLOR, Z., “40Ar-39Ar geochronology and petrogenesis of post-collisional trachytic volcanism along the İzmir-Ankara-Erzincan suture zone (NE, Turkey)”, Turkish Journal of Earth Sciences, 27 (1), 1-31., 2017.
• [6] GÖÇMENGİL, G., KARACIK, Z., GENÇ, Ş. C., “Volcano Stratigraphic Investigation of the Post-Collisional Middle Eocene Magmatism Around İzmir-Ankara-Erzincan Suture Zone (NE, Turkey)”, Türkiye Jeoloji Bülteni (Geological Bulletin of Turkey) 61 (2018) 131-162, 2018.
• [7] SÜMENGEN, M., “1:100000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, No.188, Tokat- H37 paftası”. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Jeolojik Etüdler Daire Başkanlığı, Ankara, Türkiye. 2013.
• [8] DOĞAN, H.M., KILIÇ, O.M., YILMAZ, D.S., “Tokat İli bitki yoğunluk sınıflarının LANDSAT-7 ETM+ uydu görüntüleri ve coğrafi bilgi sistemleri ile araştırılması”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31 (1), 47-53, 2014.