SAĞLIK HARCAMALARI İLE SAĞLIK HİZMETİ KULLANIM DÜZEYİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: 2002-2020 DÖNEMİ TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 283 - 307, 31.12.2023

Seyhan Çil Koçyiğit , Ömer Uğur Bulut , Mehmet Çinibulak , Mert Horoz

https://doi.org/10.52122/nisantasisbd.1273193

Öz

Sağlıklı bir toplumun varlığı için, bireylerin gereksinim duyduğu sağlık hizmetlerinin sunulması gerekmektedir. Ülke yönetimlerinin sağlık hizmetlerinin sunulması için sağlık sektöründe gerçekleştirdiği bütün harcamalar sağlık harcamalarını oluşturmaktadır. Bu araştırmanın amacı, Türk sağlık sistemi içerisinde yapılan sağlık harcamaları ile sağlık hizmeti kullanım düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Türkiye’ye ait 2002-2020 yılları arasındaki sağlık istatistik yıllığı verilerinin kullanıldığı çalışmada, sağlık hizmeti kullanım düzeyi için; yatak doluluk oranı ve hasta memnuniyet oranı değişkenleri; sağlık harcamaları için cari sağlık harcamaları, kişi başı sağlık harcamaları ve yatırım harcamaları seçilmiştir. Söz konusu değişkenlere yönelik oluşturulan ekonometrik modellerin tahmininde ve diğer analizlerde Vektör Otoregresif Model (VAR) kullanılmıştır. Yapılan ekonometrik analizler neticesinde; Türkiye’nin gerçekleştirmiş olduğu cari sağlık harcamalarının, sağlık kurumlarındaki yatak doluluk oranını pozitif yönde etkileyerek %14 oranında arttırdığı; yatak doluluk oranının ise hasta memnuniyet oranını olumlu etkileyerek %43 oranında arttırdığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak; sağlık harcamaları ve sağlık hizmeti kullanım düzeyi arasında çok boyutlu ve farklı etki derecelerine sahip bir ilişki olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Harcamaları, Sağlık Hizmeti Kullanım Düzeyi, Türkiye, Sağlık Ekonomisi

Kaynakça

• Abu-Zeid, H. A., (1989). Health Services Utilization Patterns of Two Urban Communities in Abha, Saudi Arabia, Journal of Community Health, 14(2), 65-77.
• Aday, L. A. ve Andersen, R. M., (1981). Equity of Access to Medicalcare: A Conceptual and Empirical Overview. Medical Care, 19, 4-27. Erişim adresi:https://www.jstor.org/stable/3763937?seq=1#metadata_info_tab_contents
• Ağır, H. ve Tıraş, H.H., (2018). Türkiye’de Sağlık Harcama Türlerinin Değerlendirilmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 643-670. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/567525
• Akdağ, İ., (2022). Türkiye’de İktisadi Kalkınmanın Obezite Üzerindeki Etkisinin Çoklu Doğrusal Regresyon Modeli ile Analizi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 67-86.
• Alsaedi, Y. H.,&Tularam, G. A., (2020). The Relationship Between Electricity Consumption, Peak Load and GDP in Saudi Arabia: A VAR Analysis. Mathematics and Computers in Simulation, 175, 164-178.
• Andersen, R. M., (1995). Revisiting The Behavioral Model And Access To Medical Care: Does It Matter, Journal of Health and Social Behavior, 36, 1-10. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/2137284
• Asteriou, D. Ve Hall, S.G. ,(2007). Applied econometrics. New York: Palgrave Macmillan. Erişim adresi: https://www.academia.edu/43196451/Applied_Econometrics_A_Modern_Approach_UsinUsingEviews_and_Microfit_Revised_Edition
• Atasever, M., (2014). Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı Ve Sağlık Harcamalarının Analizi-2002-2013 Dönemi. Bakanlık Yayın No: 983, Ankara. Erişim adresi: http://mehmetatasever.org/FileUpload/ks730379/File/saglik_harcamalari__sunu_bolu_28.04.2015.pdf
• Ateş, M.,Erbaydar, T., Demirkıran, K., Özhan, G., Cevahir E. ve İşçi, E., (2004). Gebze Halkının Sağlık Hizmetlerini Kullanımı ve Sağlık Kuruluşlarını Tercih Etme Nedenlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi,7,319-341. Erişim adresi:https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/84657 Bertakis K. D.,  Azari R.,(2011). Patient-Centered Care is Associated with Decreased Health Care Utilization, The Journal of the American Board of Family Medicine May, 24 (3) 229-239; DOI: https://doi.org/10.3122/jabfm.2011.03.100170 Bilgin, S., (2019). Sağlık Hizmeti Finansmanında Katastrofik Sağlık Harcamaları ve Hesaplama Yöntemlerine Yönelik Bir Değerlendirme (Yüksek Lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Çalışkan, Z., (2009). OECD Ülkelerinde Sağlık Harcamaları: Panel Veri Analizi, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34, 117-137. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/66609
• Dixon-Woods, M., Kirk, D., & Agarwal, S., (2005). Vulnerable Groups And Access To Health Care: A Critical İnterpretive Review. Report for the National Co-ordinating Centre for NHS Service Delivery and Organisation R & D (NCCSDO).
• Enders, W. (1995). Applied Econometric Time series. New York: John Wiles&Sons.
• Erdem, R. ve Pirinçci, E., (2003). Sağlık Hizmetleri Kullanım ve Kullanımı Etkileyen Faktörler, OMÜ Tıp Dergisi, 2, 39-46. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/omujecm/issue/20389/215995
• Fernández-Olano, C. J.D. López-Torres Hidalgo, R. Cerdá-Díaz, M. Requena-Gallego, C. Sánchez-Castaño, L. Urbistondo-Cascales, A. Otero-Puime., (2006). Factors Associated With Health Care Utilization By The Elderly İn A Public Health Care System, Health Policy, 75,(2), 131-139, ISSN 0168-8510, https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2005.02.005.
• Field K, S., Cart, S. ve Briggs D. J., (2001). Socio-Economic And Locational Determinants Of Accessibility And Utilization Of Primary Health-Care. Health and Social Care in the Community. 9, 294–308.doi: 10.1046/j.0966-0410.2001.00303.x
• Granger, C. W. ve Newbold, P., (1974). Spurious Regressions in Econometrics. Journal of Econometrics. 2, 111-120.doi:10.1016/0304-4076(74)90034-7
• Gökkaya, D. ve Erdem, R., (2017). Sağlık Hizmeti Kullanımına Etki Eden Faktörlerin Hastalık Şiddeti Algısıyla Değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 149-184. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/518362
• Gujarati, D. N., (2009). Basic Econometrics. New York: Tata McGraw-Hill Education
• Hamilton, J.D., (1994). Time Series Analysis (2). Prentice-Hall Publication.
• Hansen, P. ve King, A., (1996). The Determinants Of Healthcare Expenditure: A Cointegration Approach, Journal of Health Economics,15, 127-137.doi:10.1016/0167-6296(95)00017-8
• Hayran, O., (2019). ‘’Koruyucu Hizmetler Sağlık Harcamalarını Azaltabilir mi?’’, Journal of BSHR, 3, 170-175.doi: bshr.640902
• Hazman, G. ve Küçükilan, M., (2012). Sağlık Hizmetlerinde Yatırım Harcamalarının Hastane Hizmetleri ve Hizmet Kalitesine Etkisi: Ampirik Bir Çalışma, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.2,138-153.doi:10.30783/nevsosbilen. 994496.
• Hulka, B. S., & Wheat, J. R., (1985). Patterns Of Utilization: The Patient Perspective. Medical Care, 23(5), 438-460.
• Işığıçok, E., (1994). Zaman Serilerinde Nedensellik Çözümlemesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınevi.
• Işık, A., (2010). Kamu Sağlık Harcamalarının Gelir Elastikiyeti ve Engel Eğrileri, e-Journal of New World Sciences Academy. 5, 37-45. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/186806
• Keating, J. W. (1990). Identifying VAR Model Sunderrational Expectations, Journal of Monetary Economics,25, 453–476. Erişim adresi: https://EconPapers.repec.org/RePEc:eee:moneco:v:25:y:1990:i:3:p:453-476
• Khanolkar, V.,Khan, S. A. ve Gamba, M., (2016). An İnsight On Health Care Expenditure, Insight on HealthCare. Erişim adresi:https://www.usi.edu/media/3654761/Insight-on-HealthCare-1.pdf
• Kumar, V., Leona, R.P. ve Gasking, J. N., (1995). Aggregate And Disaggre Gate Sector Forecasting Using Consumer Confidence Measures, International Journal of Forecasting, 11, 361-377. Erişim adresi: https://ideas.repec.org/a/eee/intfor/v11y1995i3p361-377.html
• Ladusingh, L., Pandey, A., (2013) Health Expenditure and Impoverishment in India, 15 (1):15-40. https://doi.org/10.1177/0972063413486031
• Lorig, K. R., Ritter, P., Stewart, A. L., Sobel, D. S., Brown, B. W., Bandura, A., Gonzalez, V. M., Laurent, D. D., & Holman, H. R., (2001). Chronic Disease Self-Management Program: 2-Year Health Status and Health Care Utilization Outcomes, Medical Care, 39(11), 1217–1223. http://www.jstor.org/stable/3767514
• Miller S., (2012). The Effect of the Massachusetts Reform on Health Care Utilization, INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 49(4):317-326. doi:10.5034/inquiryjrnl_49.04.0
• Moore, W. E., (1969). Social Structure And Behavior. Ingardner Lindzey And Elliot Aronson (eds.), The Handbook of Social Psychology. 4 (2). Reading, Massachusetts: Addison-WesleyPp. 283–322.
• Nguyen, T. M. L.,Papyrakis, E., & Van Bergeijk, P. A. (2019). Assessing The Price And Output Effects Of Monetary Policy İn Vietnam: evidence from a VAR analysis. Applied Economics, 51(44), 4800-4819.
• Öngel, V., Altındağ, E. ve Öngel, G., (2014, Temmuz). The effect of Health expenditure percapita over health ındicators: comparative analysis of MINT and BRIC countries. International Conference On Eurasian Economies. Erişim adresi: https://www.avekon.org/proceedings/avekon05.pdf
• Öztürk, S. ve Uçan, O., (2017). Türkiye’de Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri: Sağlık Harcamalarında Artış-Büyüme İlişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.22, 139-152. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1001747
• Pehlivan E., Genç M., Karaoğlu L., Özer A., Güneş G. ve Kurşer M.A., (2001). Malatya’da Sağlık Hizmetlerinin Kullanımı ve Hasta Memnuniyeti. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi.8, 72-78.Erişim adresi:https://dergipark.org.tr/tr/pub/totm/issue/13133/158278
• Peter S. Hussey, Samuel Wertheimer, Ateev Mehrotra. The Association Between Health Care Quality and Cost: A Systematic Review. Ann Intern Med.2013;158:27-34. [Epub 1 January 2013]. doi:10.7326/0003-4819-158-1-201301010-00006
• Rosenstock, I.M. (1966). Why people use Health services. Health Services Research, I. The Milbank Memorial Fund Quarterly. 44, 94–127. Erişim adresi:https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2690262/
• Sağlık Bakanlığı. (2006). Türkiye ulusal sağlık hesapları hane halkı sağlık harcamaları 2002-2003, Erişim adresi: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/USH.pdf
• Sağlık Hizmeti Kullanım Araştırması. (1992). Erişim adresi: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/saglikinsangucu.pdf
• Sayım, F., (2017). Türkiye’de Sağlık Ekonomisi İstatistikleri ve Sağlık Harcamalarının Gelişimi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi.7, 13-30.doi:10.17828/yalovasosbil.372747
• Sevüktekin, M. ve Nargeleçekenler, M., (2010). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi (3). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Schorfheide, F., (2005). Learning and Monetary Policy Shifts. Review of Economic Dynamics, 8 (2), 392-419.
• Sims, C. A., (1986). Are Forecasting Model Susable For Policy Analysis? Quarterly Review, 10(Win), 2-16.
• Shaikh, B. T., & Hatcher, J,. (2005). Health Seeking Behaviour and Health Service Utilization İn Pakistan: Challenging The Policy Makers. Journal of Public Health, 27(1), 49-54.
• Stiglitz, Joseph. (1988). Economics of the Public Sector (2. bs.). New York: WW.Norton&Company.
• Stock, J. H.,and M. W. Watson. (2001). Vector Auto regressions. Journal of Economic Perspectives 15 (4): 101–115
• Şenatalar, B,. (2003). Sağlık Ekonomisine Genel Bir Bakış [Özel Sayı].Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi.25, 25-30. Erişim adresi: http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/484.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı. (2018). Erişim adresi: https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/siy2018trpdf.pdf
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı. (2019). Erişim adresi: https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/40564/0/saglik-istatistikleri-yilligi-2019pdf.pdf
• Tarı, R. (2015). Ekonometri (11). Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Van der Vlegel, M., Spronk, I., Oude Groeniger, J., Toet, H., Panneman, M. J. M., Polinder, S., & Haagsma, J. A., (2021). Health Care Utilization And Health-Related Quality Of Life Of İnjury Patients: Comparison Of Educational Groups, BMC Health Services Research, 21(1), 988. https://doi.org/10.1186/s12913-021-06913-3
• Wojciech, D. ve Derek, F.D., (1992). New Directions İn Econometric Practice General To Spesific Modelling, Cointegration And Vector Auto Regressions (3. bs.). London: Edward El- gar Publishing.
• Word Health Organization Health Financing Reports. (2019). Erişim adresi: https://www.who.int/data/gho/data/themes/topics/health-financing
• Yalçın, A.Z. ve Çakmak, F., (2016). Türkiye’de Kamu Sağlık Harcamalarının İnsani Gelişim Üzerindeki Etkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 30, 705-723. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/315507
• Yiğit, L.D., (2012). Türkiye’de Muayene Katılım Payı Uygulamalarının Sağlık Hizmeti Müracaatlarına Ve Sağlık Harcamalarına Etkisinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi:https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=MywmyEn35PMxD4io8M7qQA&no=U0rW2IOaLaI6vAGMBY6okA