FİNANSAL BAŞARISIZLIK AÇISINDAN BORSA İSTANBUL TİCARET ENDEKSİ’NDE İŞLEM GÖREN İŞLETMELERİN VIKOR YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 655 - 673, 31.12.2023

Çiğdem Özarı

https://doi.org/10.52122/nisantasisbd.1386786

Öz

Bu çalışma, Borsa İstanbul Ticaret Endeksi’nde yer alan 8 işletmenin finansal başarısızlıklarını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada 2016-2021 dönemi incelenmiş olup, işletmelerin finansal başarısızlıklarının değerlendirilmesi için Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinden VIKOR yöntemi kullanılmıştır. Finansal başarısızlıkları modellemek için yaygın olarak kullanılan Altman Z-Skor, Springate S-Skor, Taffler T-Skor ve Zmijewski X-Skor ile birlikte finansal tabloların manipüle edilip edilmediğini belirlemede kullanılan Beneish M-Skor modeli VIKOR yönteminde değerlendirme kriteri olarak ele alınmıştır. Kriterlerin önem dereceleri bilinmediğinden eşit önem derecesinde olduğu varsayılmıştır. Çalışmanın alt amacı da ilgili işletmelerin COVID-19 pandemi öncesi, pandemi süreci ve sonrasındaki dönemlerdeki finansal başarısızlıklarını karşılaştırarak değerlendirmektir. Bu alt amaçla, küresel salgının bu işletmelerin finansal sağlıklarını etkileyip etkilemediği sorunsalından yola çıkılarak pandemi öncesi ve sonrası dönemlerin finansal sağlıkları karşılaştırılmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgularda, finansal başarısızlıkları belirlemede kullanılan modellerin çoğunlukla farklı sonuçlar verdiği ve modellerin birlikte değerlendirilmesinin daha uygun olacağı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Altman Z-Skor, Beneish M-Skor, Springate S-Skor, Taffler T-Skor, Zmijewski X-Skor, VIKOR Yöntemi, Finansal Başarısızlık

Examination of Companies Listed on the Borsa Istanbul Trade Index in Terms of Financial Distress: An Application of the VIKOR Methodology

Öz

This study aims to examine the financial distress of 8 companies listed on the Borsa Istanbul Trade Index. The period of analysis spans from 2016 to 2021, and the Multi Criteria Decision Making method VIKOR is employed to evaluate the financial distress of the companies. The commonly used models for modeling financial distress, namely Altman Z-Score, Springate S-Score, Taffler T-Score, and Zmijewski X-Score, along with the Beneish M-Score, which is utilized to determine whether financial statements are manipulated, are considered as evaluation criteria. Since the relative importance of these criteria is unknown, it is assumed that they hold equal weight. The sub-objective of the study is to compare and evaluate the financial distress of the relevant companies in the periods before, during, and after the COVID-19 pandemic. To achieve this, the hypothesis that the global pandemic may have affected the financial health of these companies is tested, and the financial health in the pre-pandemic and post-pandemic periods is compared. The findings obtained from the study suggest that the models used to determine financial distress often yield different results, emphasizing the appropriateness of their collective evaluation.

Anahtar Kelimeler

Altman Z-Score, Beneish M-Score, Springate S-Score, Taffler T-Score, Zmijewski X-Score, VIKOR Method, Financial Distress

Kaynakça

• Akdeniz, F. ve Güven, B. (2023). “Altman Z ve Springate S Skor Modelleri ile Finansal Başarısızlık Tahmini: Çimento Sektörü Üzerine Borsa İstanbul’da Bir Araştırma”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 728-738.
• Aker, Y. ve Karavardar, A. (2022). “Türkiye'deki Kobilerin Finansal Başarılı ve Başarısız Olma Durumlarının Altman, Springate ve Yapay Sinir Ağları Modeli ile Tahmin Edilebilirliği”, Mali Çözüm Dergisi, 32, 151-169.
• Altemur, N., Çevik, M. ve Karaca, S. S. (2019). “BİST 30 Endeksinde İşlem Gören Ticari Bankaların TOPSIS Yöntemi ile Finansal Performans Analizi”, International Journal of Business, Economics and Management Perspectives, 3(1), 63-73.
• Altman, I. (1968). “Altman Z-Score”, FCS Commercial Finance Group, 3-7.
• Bahadori, M., Hosseini, S. M., Teymourzadeh, E., Ravangard, R., Raadabadi, M. ve Alimohammadzadeh, K. (2020). “A Supplier Selection Model for Hospitals Using A Combination Of Artificial Neural Network and Fuzzy VIKOR”, International Journal of Healthcare Management, 13(4), 286-294. https://doi.org/10.1080/20479700.2017.1404730
• Beaver, W. H. (1966). “Financial Ratios as Predictors of Failure”, Journal of Accounting Research, 71-111.
• Beneish, M. D. (1999). “Incentives and Penalties Related to Earnings Overstatements That Violate GAAP”, The Accounting Review, 74(4), 425-457.
• Bulgurcu, B. K. (2012). “Application of TOPSIS Technique for Financial Performance Evaluation of Technology Firms in Istanbul Stock Exchange Market”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 62, 1033-1040. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.09.176
• Büyük, H. F. ve Yıldırım, H. (2022). “Finansal Başarısızlığın Modellenmesi Üzerine Bir İnceleme”, Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 23(2), 25-46. https://doi.org/ 10.24889/ifede.899494
• Ceylan, A. ve Özarı, Ç. (2018). “TOPSIS Yöntemiyle Benzer Sektörlerdeki Firmaların Finansal Performans Analizlerinin Karşılaştırılması: BİST 30 Endeksinde İşlem Gören Firmalar Üzerine Bir Araştırma”, Kesit Akademi Dergisi, (16), 421-431.
• Chen, Z. Y. ve Han, D. (2023). “Detecting Corporate Financial Fraud Via Two-Stage Mapping In Joint Temporal and Financial Feature Domain”, Expert Systems with Applications, 217, 119559. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2023.119559
• Cunha, A. M. ve Borges, A. P. (2023). “An Accuracy Test of Altman and Zmijewski Accounting-Based Bankruptcy Models”, In International Workshop Accounting and Taxation 2023, 28-29.
• Dizgil, E. (2018). “BIST Ticaret Endeksinde Yer Alan Şirketlerin Springate Finansal Başarısızlık Modeli ile İncelenmesi”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 248-267.
• Elewa, M. M. (2022). “Using Altman Z-Score Models for Predicting Financial Distress for Companies–The Case of Egypt Panel Data Analysis”, Alexandria Journal of Accounting Research, 6(1), 1-28.
• El Khoury, R. ve Al Beaïno, R. (2014). “Classifying Manufacturing Firms İn Lebanon: An Application of Altman’s Model”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 109(1), 11-18. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.12.413
• Ertaş, F. C. ve Yetim, A. (2022). “Covid-19 Pandemisinde Gıda ve İçecek Sektöründeki İşletmelerin Finansal Performansının TOPSİS Yöntemiyle İncelenmesi: BIST Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (93), 53-74.
• Ertuğrul, İ. ve Karakaşaoğlu, N. (2009). “Banka Şube Performanslarının VIKOR Yöntemi ile Değerlendirilmesi”, Journal of Industrial Engineering (Turkish Chamber of Mechanical Engineers), 20(1), 19-28.
• Fidan, M. E. (2021a). “BİST’te İşlem Gören Tekstil, Giyim Eşyası ve Deri Sektörü İşletmelerinin Altman-Z Skor Yöntemi ile Finansal Başarısızlık Tahmini”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(3), 1945-1969.
• Fidan, M. E. (2021b). “Finansal Bilgi Manipülasyonu ve Beneish Modeli: BIST Taş ve Toprağa Dayalı Sektör Grubu İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(114),1-28.
• Grice, J. S. ve Ingram, R. W. (2001). “Tests Of the Generalizability of Altman's Bankruptcy Prediction Model”, Journal of Business Research, 54(1), 53-61.
• Husein, M. F. ve Pambekti, G. T. (2015). “Precision of the Models of Altman, Springate, Zmijewski, and Grover for Predicting the Financial Distress”, Journal of Economics, Business, & Accountancy Ventura, 17(3), 405-416.
• İnam, B. ve Murat, D. (2023). “OECD Ülkeleri Sağlık Harcaması Performanslarının VIKOR Yöntemi ile Değerlendirilmesi”, Journal of Financial Politic & Economic Reviews/Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 60(663), 105-126.
• Kaya, P., İpekçi Çetin, E. ve Kuruüzüm, A. (2011). “Çok Kriterli Karar Verme ile Avrupa Birliği ve Aday Ülkelerin Yaşam Kalitesinin Analizi”, Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, (13), 80-94.
• Kocabiyik, I., Orman, F. ve Kiyak, O. (2023). “BIST-30'da Faaliyet Gösteren Şirketlerin Pandemi Etkisinin Finansal Performans Göstergeleri Bağlamında Kümeleme Analizi ile İncelenmesi”. PressAcademia Procedia, 16(1), 90-95. https://doi.org/0.17261/Pressacademia.2023.1670
• Kukreja, G., Gupta, S. M., Sarea, A. M. and Kumaraswamy, S. (2020). “Beneish M-score and Altman Z-score as a Catalyst For Corporate Fraud Detection”, Journal of Investment Compliance, 21(4), 231-241. https://doi.org/10.1108/JOIC-09-2020-0022
• Kulalı, İ. (2016). “Altman Z-Score Modelinin BİST Şirketlerinin Finansal Başarısızlık Riskinin Tahmin Edilmesinde Uygulanması”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(27), 283-292.
• Kuo, T. C., Hsu, C. W. ve Li, J. Y. (2015). “Developing A Green Supplier Selection Model by Using The DANP with VIKOR”. Sustainability, 7(2), 1661-1689. https://doi.org/10.3390/su7021661
• Lestari, R. M. E., Situmorang, M., Pratama, M. I. P. ve Bon, A. T. (2021). “Financial Distress Analysis Using Altman (Z-Score), Springate (S-Score), Zmijewski (X-Score), And Grover (G-Score) Models In The Tourism, Hospitality and Restaurant Subsectors Listed On The Indonesia Stock Exchange Period”, In Proceedings of the 11th Annual International Conference on Industrial Engineering and Operations Management Singapore, 4249-4259.
• MacCarthy, J. (2017). “Using Altman Z-score and Beneish M-score Models to Detect Financial Fraud and Corporate Failure: A Case Study of Enron Corporation”, International Journal of Finance and Accounting, 6(6), 159-166.
• Mahama, M. (2015). “Detecting Corporate Fraud and Financial Distress Using The Altman And Beneish Models”, International Journal of Economics, Commerce and Management, 3(1), 1-18.
• Manalu, S., Octavianus, R. J. N. ve Kalmadara, G. S. S. (2017). “Financial Distress Analysis with Altman Z-Score Approach and Zmijewski X-Score On Shipping Service Company”, Jurnal Aplikasi Manajemen, 15(4), 677-682.
• Matturungan, N. H., Purwanto, B. ve Irwanto, A. K. (2017). “Manufacturing Company Bankruptcy Prediction in Indonesia with Altman Z-Score Model”, Jurnal Aplikasi Manajemen, 15(1), 18-24.
• Mavengere, K. (2015). “Predicting Corporate Bankruptcy and Earnings Manipulation Using the Altman Z-Score and Beneish M Score: The Case of Z Manufacturing Firm in Zimbabwe”, International Journal of Management Sciences and Business Research, 4(10), 8-14.
• Ng, S. T., Wong, J. M. ve Zhang, J. (2011). “Applying Z-score Model to Distinguish Insolvent Construction Companies in China”, Habitat International, 35(4), 599-607.
• Onocak, D. (2023). “BİST’te İşlem Gören Konaklama İşletmelerinin Finansal Performanslarının CRITIC Ağırlıklandırmalı TOPSIS Yöntemine Göre Değerlendirilmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (97), 79-98. https://doi.org/10.25095/mufad.1177612
• Opricovic, S. ve Tzeng, G. H. (2004). “Compromise Solution By MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR and TOPSIS”, European journal of operational research, 156(2), 445-455. https://doi.org/10.1016/S0377-2217(03)00020-1
• Opricovic, S. ve Tzeng, G. H. (2007). “Extended VIKOR Method In Comparison with Outranking Methods”, European Journal of Operational Research, 178(2), 514-529.
• Özarı, Ç. ve Can, E. N. (2023). “Financial Performance Evaluating and Ranking Approach for Banks in BİST Sustainability Index Using TOPSIS and K-Means Clustering Method”, Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 12(1), 34-50
• Öztürk, F. ve Kaya, G. K. (2020). “Bulanık VIKOR ile Personel Seçimi: Otomotiv Yan Sanayinde Uygulama”, Gazi University Journal of Science Part C: Design and Technology, 8(1), 94-108. Paksoy, S. (2015). “Ülke Göstergelerinin VIKOR Yöntemi ile Değerlendirilmesi”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 153-169.
• Primasari, N. S. (2017). “Analisis Altman Z-Score, Grover Score, Springate, Dan Zmijewski Sebagai Signaling Financial Distress (Studi Empiris Industri Barang-Barang Konsumsi Di Indonesia)”, Accounting and Management Journal, 1(1), 23-43.
• Sanayei, A., Mousavi, S. F., ve Yazdankhah, A. (2010). “Group Decision Making Process for Supplier Selection with VIKOR Under Fuzzy Environment”, Expert Systems with Applications, 37(1), 24-30.
• Selimler, H. ve Taş, C. (2019). “Finansman, Faktöring ve Leasing Şirketlerinin Kredi Yönetim Performansının TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi:(2015–2018)”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(3), 286-306. https://doi.org/10.29106/fesa.595430
• Shemshadi, A., Shirazi, H., Toreihi, M. ve Tarokh, M. J. (2011). “A Fuzzy VIKOR Method For Supplier Selection Based on Entropy Measure for Objective Weighting”, Expert Systems with Applications, 38(10), 12160-12167.
• Shree, N. ve Selvam, D. (2023). “Prediction of Bankruptcy of Indian Manufacturing Companies (Construction) Using Zmijewski Model and Altman Z Score”, Advances in Management Research: Emerging Challenges and Trends, 116-132.
• Springate, G. L. (1978). Predicting the possibility of failure in a Canadian firm. Unpublished MBA Research Project, Simon Fraser University, Burnaby.
• Şahin, T. ve Özkan, N. (2022). “COVID-19’un Borsa İstanbul’da İşlem Gören Otomotiv Firmalarının Finansal Başarısına Etkisi”, Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(3), 516-527.
• Taffler, R.J., (1984) "Empirical Models for the Monitoring of UK Corporations," Journal of Banking and Finance (June), 199-227.
• Tekin, B. ve Gör, Y. (2022). “Finansal Başarısızlık Tahmin Modelleri ve Bankacılık Sektörü Mali Tabloları Üzerinden Bir Uygulama: Altman ve Springate Modelleri”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (40), 373-404. https://doi.org/10.14520/adyusbd.992296
• Tezergil, S. A. (2016). “VIKOR Yöntemi ile Türk Bankacılık Sektörünün Performans Analizi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 38(1), 357-373.
• Turaboğlu, T. T., Erkol, A. Y. ve Topaloğlu, E. E. (2017). “Finansal Başarısızlık ve Sermaye Yapısı Kararları: BIST 100 Endeksindeki Firmalar Üzerine Bir Uygulama”, Business & Economics Research Journal, 8(2), 247-258.
• Türk, Z. ve Kürklü, E. (2017). “Financial Failure Estimate İn BİST Companies with Altman (Z-Score) And Springate (S-Score) Models”, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-14.
• Ulfah, H. K. ve Moin, A. (2022). “Predicting Financial Distress Using Altman Z-Score, Springate S-Score and Zmijewski X-Score on Tobacco Companies in The Indonesia Stock Exchange”, Selekta Manajemen: Jurnal Mahasiswa Bisnis & Manajemen, 1(2), 159-169.
• Uslu, Y. D. (2021). “TOPSIS ve VIKOR Yöntemleri Kullanılarak OECD Ülkelerinin Sağlık Kaynağı Göstergeleri Açısından Karşılaştırılması”, OPUS International Journal of Society Researches, 18(44), 7668-7692.
• Vatansever, K. (2014). “Finansal Başarısızlığın Öngörülmesinde Çok Kriterli Karar Verme Analizine Dayalı Bir Araştırma”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (41), 163-176.
• Wu, M., Li, C., Fan, J., Wang, X. ve Wu, Z. (2018). “Assessing The Global Productive Efficiency Of Chinese Banks Using The Cross-Efficiency İnterval And VIKOR”, Emerging Markets Review, 34, 77-86.
• Yetiz, F. ve Kılıç, Y. (2021). “Bankaların Finansal Performansının VIKOR Yöntemi ile Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği”, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 13(24), 151-164.
• Yıldız, A. ve Deveci, M. (2013). “Bulanık VIKOR Yöntemine Dayalı Personel Seçim Süreci”, Ege Akademik Bakış, 13(4), 427-436.
• Zmijewski, M.E. (1984). “Methodological Issues Related to the Estimation of Financial Distress Prediction Models”, Journal of Accounting Research, 22, 59-82. https://doi.org/10.2307/2490859