دراسة في تحليل حكايات الحزن والانقياد في القرآن الكريم: موسى عليه السلام أنموذجا

Yıl 2022, Sayı: 1, 101 - 127, 30.11.2022

Müfide Ağırkan

Öz

يهدف هذا البحث إلى دراسة مشاعر الحزن وآثاره من خلال دراسة قصة سيدنا موسى الواردة في القرآن والأوضاع التي مرت بها أم النبي موسى عليه السلام التي صرخت فؤادها صرخة ساعياً الى تحليل اللحظات الصعبة التي مرت بها خوفاً بأن يصيبه كارثة ما تأدي إلى فقدان ابنها. فالحزن من أصعب المشاعر التي يشعر بها العبد مع كونه شعوراً يوجب بذل الجهد للتخلص منه وعدم الاستسلام له. فهو من ناحية أخرى مصيبة يتقرب بها الصابر الى الله عز وجل وينال بها الأجر في هذه الدنيا والآخرة. يعالج هذا البحث قصةً مثالياً تسفر لنا عن كيفية التغلب على الحزن وما يصدر منه بالصبر والثبات في آن الشدة وغلبة اليأس على الأمل في الذهن والفؤاد وخاصة بالثقة واللجوء الى الخالق الواحد الصمد.
تناول البحث تعريفاً تفصيلياً لمعنى الحزن وبعض الفروق والمترادفات اللغوية في معنى الحزن، وخصص على دراسة كلمة الحزن في الآيات التي وردت في سياق قصة سيدنا موسى، والتي خاطب بها الله عز وجل أم نبينا موسى وما وعدها الله من تسلية والتقائها بابنها بعد الخوف والقلق التي مرت بها اختبارا من الخالق وصيانة لابنها. ونوقش بالتفاصيل ما ورد من آراء في تفسير الآيات من تحليل الغرض المعنوي الأساسي الذي قصده الله. فتوصلت الدراسة إلى نتائج في تأثيرات الحزن على العبد وردة فعله وما يجب عليه فعله في تلك اللحظات الصعبة التي أصيب بها من خلال تحليل قصة النبي موسى وما حلّت به

Anahtar Kelimeler

الحزن, الخوف, استسلام, النبي موسى, سورة طه, سورة القص

Examining the Narratives of Sadness and Surrender in the Quran -Example of Prophet Moses-

Öz

This research aims to study the feelings of sadness and its effects by studying the story of our master Moses mentioned in the Qur’an and the conditions that the mother of the Prophet Moses, peace be upon him, went through, whose heart cried out, seeking to analyze the difficult moments she went through for fear that some catastrophe would happen to him that would lead to the loss of her son. Sadness is one of the most difficult feelings that a person feels, despite being a feeling that requires effort to get rid of it and not give in to it. On the other hand, it is a calamity through which the patient draws closer to God Almighty and obtains reward for it in this world and the Hereafter. This research deals with an exemplary story that reveals to us how to overcome grief and what comes from it through patience and steadfastness at the time of hardship and the dominance of despair over hope in the mind and the heart, especially by trusting and resorting to the One, Eternal Creator.
The research dealt with a detailed definition of the meaning of sadness and some of the linguistic differences and synonyms in the meaning of sadness. By a test from the Creator and maintenance of her son. We discussed in detail the opinions expressed in the interpretation of the verses by analyzing the basic moral purpose intended by God. The study concluded results in the effects of grief on the servant and his reaction and what he must do in those difficult moments that he was afflicted by analyzing the story of Prophet Moses and what befell him.

Anahtar Kelimeler

Sorrow, Fear, Surrender, The Prophet Musa, Surat Taha, Surat Al-Qasas.

Kur’ân’da Hüzün ve Teslimiyet Anlatılarının İncelenmesi: Hz. Musa Örneği

Öz

Bu araştırma, Hz. Musa’nın Kurʼânʼı kerimde zikredilen kıssasının serdedildiği âyetlerde geçen hüzün kelimesini, hüzün duygusunu ve bu duygunun kul üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma konusu Hz. Musa’nın özellikle de validesinin, kaybetme korkusu veya zarara uğratılma endişesinden mütevellit yaşadıkları hüzün duygusundan yola çıkılarak ele alınmıştır. Nitekim hüzün, insanoğlunun teslim olmamak adına mücadele ettiği en yoğun duygulardan biridir. Öte yandan hüzün, ona sabredip, onunla başa çıkmada sebat edenlerin Allah’a yaklaştığı, dünyada ve ahirette mükâfatını gördüğü bir imtihandır. Bu çerçevede, bu araştırmada, endişenin zihinde/kalpte umuda galip geldiği o şiddet anlarında, hissedilen hüzün duygusu ile nasıl başa çıkılacağını ve sabır zırhı kuşanılarak Allah’a güvenilebileceğini gösteren örnek bir kıssa yer almaktadır.
Araştırma, hüzün lafzının ayrıntılı tanımlarının yanı sıra bazı tanım farklılıklarını ve dilsel eşanlamlılarını ele almıştır. Özellikle de bu çalışmada Allah’ın, Hz. Musa’nın annesine hitap ederek ona teselli vaat ettiği; onu onca korku ve sıkıntıdan sonra oğluna kavuşturduğu, Hz. Musa’nın kıssasında zikredilen hüzün kelimesinin geçtiği âyetleri irdelemek amaçlanmıştır. Binaenaleyh Allah’ın bu âyetlerde amaçladığı temel ahlakî gayenin tahlilinden hareketle âyetlerin tefsirinde ifade edilen görüşler ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Sonuç olarak Hz. Musa’nın kıssası ve başına gelenler irdelenerek, hüznün kul üzerindeki etkileri, kulun felaket anında verdiği tepkiler ve bu zor anlarda ne yapması gerektiği konusunda çıkarımlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hüzün, Teslimiyet, Korku, Hz. Musa, Taha Suresi, Kasas Suresi

Kaynakça

• Ebü'l-Abbâs, Şihâbü’d-Dîn. Umdetü’l-Hifâz fî tefsiri eşrafi’l-elfâz. Thk. Muhammed Bâsil es-Sûd, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417-1996.
• Abdülmün‘im, Muhammed. el-’Aslân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Câmi‘atü’l-Ezher, 1417-1996.
• Abdürra’ûf, Zeynüddîn. et-Tevkîf ‘alâ mühimmâti’t-te‘ârîf. Kâhire: ‘Âlemü’l-kütüb, 1410-1990.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. el-Vücûh ve’n-nazâir. Thk. Muhammed osmân, Kahire: mektebetü’-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1428-2007.
• ‘Askerî, Ebû Hilâl. Mu‘cemü’l-Furûḳu’l-lugaviyye. Thk. Beytüllah Beyyât, Kam: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1412.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Se‘îd Abdullah. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Thk. Muhammed Abdurrahmân, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. Sahîhi Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr, Beyrut: Dârü Tavgu’n-Necât, 1422.
• De‘âs, Ahmed ‘Ubeyd; Hamîdân, Ahmed Muhammed; el-Kâsim, İsmâ‘îl mahmûd. İ‘râbü’l-Kur’ân. dımaşk: dârü’l-ferâbî, (ts).
• Dervîş, Muhyiddîn b. Ahmed Mustafa. İ‘râbü’l-Kur’ân ve beyânüh. Beyrut: dârü’l-yemâme, 1415.
• Ebüssu‘ûd, el-‘Aimâdî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm’. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, (ts).
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Heravî. Tehzîbü’l-Luga. Thk. Muhammed ‘Avaz Mur‘ib. Beyrut: Dârü İhya’ü’t-Türâsü’l-Arabî, 2001. Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. Thk. İbrâhîm es-Semrâî ve Mehdî el-Mahrûmî, Lübnân: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, (ts).
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn. el-Kâmûsü’l-muhît. Thk. Mektebetü Tahkîku’t-Türâs, Beyrut: Mü’essetü’r-Risâl, 1426-2005.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn. Tenvîrü’l-miḳbâs min Tefsîri İbn ʿAbbâs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, (ts).
• Hasan Hân, Sıddîk. Fethü’l-beyân fî mekâsidi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1412-1992.
• Ebû Hayyân, Esîru’d-Dîn. el-Bahru’l-Muhît. Thk. Sâdık Muhammed Cemîl, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Hicâzî, Muhammd Mahmûd. et-Tefsîrü’l-Vâdıh. Beyrut: Dârü’l-Cîli’l-Cedîd, 1413.
• Hikmet, Beşîr Yâsîn. es-Sahîhü’l-Mesbûr mine’t-tefsîri bi’l-m’esûr. el-Medinetü’l-Münevvere: Dârü’l-Me’âsir, 1420-1999.
• İbn Arafe, Muhammed. Tefsîrü İbni Arafe. Thk. Hasen el-menn‘î, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Ebî’d-Dünyâ, Ebû Bekr. el-Hemmü ve’l-hüzün. Thk. Mecdî Fethî, Kahire: Dârü’s-Selâm, 1412-1391.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mücmelü’l-luga. Thk. Züheyr b. Fâris, Beyrut: Mü’essetü’r-Risâle, 1406-1986.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cem makâyîsü’l-luga. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1399-1979.
• Ebü’l-Fidâ’, İsmâ’îl b. Mustafa. Rûhü’l-Beyân. Beyrut: Dârü’l-Fikr, (ts).
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Süneni İbni Mâce. Thk. Muhammed Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi'l-Kütübi’l-‘Arabiyye, (ts).
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’. Mısır: Dârü’s-Se‘âde, 1394-1974.
• Kadî ‘Îyâd, Ebü’l-Fadl. Meşâriku’l-envâr ‘alâ sihâhü’l-es’ar. Mektebetü’l-‘Atîka ve Dârü’t-Türâs, (ts).
• Kâdî ‘İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâ’. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1409-1988.
• Kâmile b. Muhammed b. Câcim b. Ali el-Küvârî. Tefsîrü garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü b. Hazm, 2008.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhamme. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim ’Atfîş. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384-1964.
• Mâtürîdî, Muhammed Ebû Mansûr. Tefsîru’l-Mâtürîdî. Thk. Mecdî beslûm, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426-2005.
• Mekkî b. Ebî Yalib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûgi’n-nihâye fî ‘ılmi’l-Kur’ân ve tefsîruh. Thk. mecmû‘t resâil câmi‘ıyye, Câmi‘atü’ş-Şârika, 1429-2008.
• Mut‘ınî, Abdül‘azîm İbrâhîm. Hasâisü’t-ta‘bîrü’l-Kur’ânî ve simâtühü’l-belâgî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1413-1992.
• Ebü’l-Müzfir, Mansûr. Tefsîri’l-Ḳur’ân. Riyâd: Dârü’l-Vatan, 1418-1997.
• Nâbiga, ez-Zübyânî. Divân en-Nâbigatü’z-Zübyânî. nşr. Abbâs Abdüssettâr, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416-1996.
• Nâsır et-Tayyâr, Müsa‘ıd b. Süleymân. et-Tefsîrü’l-lügavî li’l-Kur’ân. Su‘ûdiyye: Dârü İbnü’l-Cevzî, 1432.
• Nîsâbûrî, Müslim. Sahîhü Müslim. Thk. Muhammed Fu’âd, Kahire: Dârü Matba‘at ‘İsa, 1374-1955.
• Râgib el-İsfhânî, Ebü’l-Kâsim. el-Müfradât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Safvân ‘Adnân, Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412.
• Râzî, fahrüddîn. Mefâtîhü’l-Gayb. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Ruknüddîn, el-Begavî Ebû Muhammed. Tefsîrü’l-Begavî. Thk. Abdürrazzâk el-Mehdî, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Ṣafvetü’t-tefâsîr. Kahire: Dârü’s-Sâbûnî, 1417-1997.
• Sa‘dî, Abdurrahmân b. Nâsır b. Abdillâh. Teysîrü’l-Kerîmi’Rahmân fî tesiri kelâmi’l-mennân. Thk. Abdurrahmân b. Mu‘la. Beyrut: Mü’essetü’r-Risâle, 1420-2000.
• Sâfî, Mahmûd b. Abdürrahmân. el-Cedvel fî i‘râbi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dârü’r-Rüşd, 1418.
• Sâlim Mükram, Abdül‘âl. el-Müşterekü’l-lafzî fî hakli’l-Kur’ânî. Beyrut: Müesssetü’r-Risâle, 1417.
• Se‘lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşfü ve’l-beyân ‘an tefsîrü’l-Kur’ân. Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1422-2002.
• Semîn el-Halebî, Şihâbüddîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmet Muhammed Karrât, Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1986.
• Sirâcüddîn, Ebû Hıfz Ömer b. Ali b. Adil el-Hanbelî ed-Dimaşkî. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1419-1998.
• Şerafüddîn, C‘fer. el-Mevsû‘ati’l-Kur’âniyye. Thk. Abdül‘azîz b. Osmân, Beyrut: Dârü’t-Takrîb, 1420.
• Şevkânî, Muhammed b.Alî. Fethü’l-Kadîr. Dımaşk: Dârü İbni Kesir, 1414.
• Şingîtî, Muhammedü’l-Emîn. ‘Edvâ’ü’l-beyân fî ‘îdâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415-1995.
• Şürrâb, Muhammed. Şerhü’Şevâhidü’ş-şi‘riyye. Beyrut: Mü’essetü’r-Risâle, 1427-2007.
• Tûsî, Muhammed. et-Tahrîru ve’t-tenvîr. Tûnis: ed-Dârü’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ahmed Muhammed, Ahmed Abdülgânî ve Abrürrahmân ‘Uveys, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415-1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsim Mahmûd. Esâsü’l-belâga. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426-1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsim Mahmûd. el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
• Zeynüddîn, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir el-Hanefî er-Râzî. Muhtârü’s-Sihâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1420-1999.
• Zühaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîrü’l-munîr fî’l-akideti ve’ş-şerî‘ati ve’l-menhec. Dimaşk: Dârü’l-Fikr, 1418.