KUR’ÂN’IN ANLATIM ÜSLUBU

Yıl 2016, Cilt 2, Sayı 1, 30 - 62, 01.06.2016

Mehmet Kılıçarslan

Öz

Hz. Muhammed’e
peygamberlik görevi verildiğinde Mekke aristokratları, sosyal statülerini,
toplumun fertleri üzerinde kurdukları otoriteyi ve Kâbe’deki putlar sayesinde
elde ettikleri geliri kaybetme korkusu gibi nedenlerle onun davetine icabet
etmediler. Onu deli, şair, sihirbaz ve sihre tutulmuş olmakla itham ettiler.
Hz. Muhammed’in Kur’ân’ı uydurarak Allah’a nispet ettiğini ya da birilerinin
ona bunları öğrettiğini iddia ettiler. Ancak ileri sürdükleri bu mazeretler
kendilerini de tatmin etmedi. Zira onda herhangi bir delilik emaresi
göremedikleri gibi içlerinde yaşadığı kırk yıl boyunca asla yalan söylediğine
de şahit olmamışlardı. Üstelik Kur’ân, müşriklerin önde gelen liderlerinden
Arap edebiyatına vâkıf olan Velîd b. Muğîre, Lebîd, A’şâ ve Ka’b b. Züheyr’in
de itiraf ettiği üzere şiir, kaside ya da nesir gibi bilinen edebî türlerin hiç
birine benzemiyordu. Bu nedenle Arap dilcileri, bu konuda kendilerine meydan
okumasına rağmen Kur’ân’ın bir benzerini, hatta tek bir suresinin benzerini
getiremiyorlardı. Kur’ân, nazmı, insicamı (ayetleri ve sureleri arasındaki
uyumu), önceki ümmetlere yönelik anlattığı kıssalar, gaybı haber vermesi,
verdiği bilgilerin doğru çıkması vb. yönlerden onları aciz bırakıyordu.

Onun i‘caz
yönlerinden biri de anlatım üslubundaki eşsizliktir. Makalede Kur’ân’ın anlatım
üslubu farklı veçheleriyle ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda
mana-lafız uygunluğu, konuma ve muhataba uygunluk, aynı anda farklı seviyedeki
insanlara hitap edebilme, aklı ve hisleri birlikte gözetme, duruma göre
tafsilatlı ve öz anlatımı kullanma özelliği örneklerle açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, üslup, üslûbu’l-Kur’ân, uyum, anlatım

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad, Mu’cemu’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’ân, Dâru’l-İlm, Kahire, 1988. Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiya, Çile Yayınları, İstanbul, trs. Ahmed Şemsuddîn, el-Mu’cemu’l-Mufassal fî Ulûmi’l-Belağa, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992. Akkâvî, İn’am Fevvâl, el-Mu’cemu’l-Mufassal fî Ulûmi’l-Belâğa, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1992. Bakıllânî, Ebu Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İcâzu’l-Kur’ân, thk. es-Seyyid Ahmed Sakar, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1978. Bâki, Haluk Nur, Evrendeki Mucize, Damla Yayınevi, İstanbul, 1999. ------- Kur’an Mucizeleri, Damla Yayınevi, İstanbul, 1996. Bedevî Tabâne, Mu’cemu Belağati’l-Arabiyye, Daru İbn Hazm, Beyrut, 1997. Bitracâ, İrfan, el-Câmi li-Funûni’l-Luğati’l-Arabiyyeti ve’l-Arûz, Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekafiyye, Beyrut, 1987. Bolelli, Nusrettin, Belağat, M.Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002. Cârim, Ali; Emîn, Mustafa, el-Belâğâtu’l-Vâdıha fî’l-Beyân ve’l-Meânî ve’l-Bedî’ mea’d-Delîl, Müessesetu’r-Risale Nâşirun, Beyrut, 2014. Cürcanî, Abdulkâhir b. Abdirrahmân, Delâilu’l-İ’caz, Dâru’l-Medenî, Cidde, 1992. Çalışkan, İsmail, “Kur’an’a Göre Dinin Hitap Alanı”, EKEV Dergisi, sayı III, 1998. Çanga, Mahmut, Kur’ân-ı Kerim Lügati, Timaş Yayınları, İstanbul, 2004. Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara, 2009. Draz, Muhammed Abdullah, En Mühim Mesaj Kur’ân, trc. Suat Yıldırım, Akçağ Yayınları, Ankara, 1985. Fadıl Hasen Abbas, el-Belağa Fünûnuhâ ve Efnânuhâ, Dâru’l-Furkan, Amman, 2004. Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, Cevâhiru’l-Kur’ân, trc. Hüseyin Suudî Erdoğan, Hisar Yayınevi, İstanbul, 1977. ------- Mi’yâru’l-İlm Fî Fenni’l-Mantık, Daru’l-Meârif, Kahire, 1961. Guyton&Hall, Tıbbi Fizyoloji, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 1996. Halefullah, Muhammed Ahmed, Kur’ân’da Anlatım Sanatı el-Fennu’l-Kasasî, trc. Şaban Karataş, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2002. İbnu Kesîr, İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâil, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed, Kahire, Müessesetu Kurtuba, 2000, II, 425. İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Zâdu’l-Mesîr Fî İlmi’t-Tefsîr, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, el-Mektebu’l-İslâmî, trs. Karataş, Turan, Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004. Kazvînî, Hatıb ed-Dımeşkî, el-Îzâh Fî Ulûmi’l-Belâğa, Daru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut, 1993. Râğıb, el-İsfehânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Mısır, 1970. Suyûtî, Celaleddin, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Şuayb el-Arnavut, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, 2007. Tahiru’l-Mevlevi, Edebiyat Lugati, nşr. K. Edip Kürkçüoğlu, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1973. Tehânevî, Muhammed Ali, Mevsûatu Keşşâfi Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, Mektebetu Lübnan Naşirun, Beyrut, 1996. Tibî, Şerefuddin, et-Tıbyân fi’l-Beyân, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1996. Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, trs. Zeccâc, Ebu İshak İbrahim İbnu’s-Serî, Meâni’l-Kur’ân ve İ’rabuhû, thk. Abdulhalil Abduh, Âlemu’l-Kutub, Beyrut, 1988. Zuhaylî, Vehbe, Tefsîru’l-Münîr fi’l Akîdeti ve’l-Menhec, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1991.