A STUDY IN THE CONTEXT OF SURVEILLANCE, ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND USER AGREEMENTS: THE EXAMPLE OF BLACK MIRROR TV SERIES "JOAN IS AWFUL"

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 15 - 28, 30.06.2025

Emre Eroğlu , Nesrin Akıncı Çötok

Öz

GÖZETİM, YAPAY ZEKÂ VE KULLANICI SÖZLEŞMELERİ BAĞLAMINDA BİR İNCELEME: BLACK MIRROR "JOAN IS AWFUL" DİZİSİ ÖRNEĞİ

Öz

İnternetin iletişim sahasına eklenmesiyle başlayan dijitalleşme, kuşkusuz iletişim yöntemlerinde de devrim yapmış, yazılı, sesli, görüntülü ve bazen birçoğunu da kapsayacak şekilde iç içe geçmiştir. Bununla birlikte özellikle 2000’li yıllardan itibaren hayatımıza giren dijital medya ile sosyal medya platformları da bireylerin hem gündemi ve trendleri takip edebilmesinde hem de kendi kimliklerini inşa edebilmelerinde önemli roller üstlenmiştir. Her şeyden önce bu araçlarla birlikte bugüne kadar görülmeyen aktif katılımlı bir iletişim ve izleme etkinliğinden söz etmek olanaklı hale gelmiştir. Her ne kadar yeni medya ortamları bu özellikleri ile cazip olsa da aynı zamanda gözetimin ve mahremiyet ihlallerinin yeni araçları olarak konumlanmış, bireylerin yaptığı her şeyin gönüllü olarak sergilendiği bir vitrine dönüşmüştür. Son yıllarda yapay zekâ teknolojilerinin de bu alanda yoğun olarak kullanımıyla birlikte insanların yapmadığı şeyleri yapar, konuşmadığı şeyleri konuşur gibi gösteren deepfake kavramı ortaya çıkmış, kişilerin itibar ve güvenlerini zedeleyecek, toplumlarda infial yaratacak boyutlara evrilmiştir. Bu kapsamda bu çalışmanın amacı, dijitalleşme ve yeni medya ortamlarının bireyler üzerindeki etkilerini Black Mirror Dizisi’nin Joan Is Awful” (Joan İğrenç Biri) bölümü üzerinden incelemektir. Yapılan içerik analizi sonucunda, öne çıkan temalar ise gözetim, kullanıcı sözleşmeleri, gerçekliğin manipülasyonu ile yapay zekâ ve deepfake’dir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Medya , Gözetim , Yapay Zekâ , Deepfake , Kullanıcı Sözleşmeleri

Kaynakça

• Aksoy, A., & Türkölmez, O. (2020). Dijital çağda demokrasiyi çağırmak: Cambridge Analytica skandalı. Journal of Political Administrative and Local Studies, 3(1), 41-59.
• Arslantaş-Toktaş , S., Binark, M., Dikmen , E. Ş., Fidaner, I. B., Küzeci, E., & Özaygen, A. (2012). Türkiye’de dijital gözetim T.C. kimlik numarasından e-kimlik kartlarına yurttaşın sayısal bedenlenişi. Alternatif Bilişim Derneği Yayınevi.
• Aslanyürek , M. (2016). İnternet ve sosyal medya kullanıcılarının internet güvenliği ve çevrimiçi gizlilik ile ilgili kanaatleri ve farkındalıkları. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 3(1), 80-106.
• Avrupa Birliği Başkanlığı . (2016, Nisan 27). (AB) 2016/679 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü (Genel Veri Koruma Tüzüğü). https://www.ab.gov.tr/siteimages/resimler/Nihai-ABB-HCDB-GDPR.pdf adresinden alındı
• Ay , A., & Sezer , Ö. (2019). Dijitalleşmenin güvenlikleştirme vaadi: Dijital hapishaneler. F. Aydoğan (Ed.) içinde, Endüstri 4.0 ve dijital medya (s. 113-136). Der Yayınları.
• Aydoğan, F. (2019). Tekno-metalaşan ve “emeğe” dönüşen oyun. F. Aydoğan (Ed.) içinde, Endüstri 4.0 ve dijital medya (s. 57-71). Der Yayınları.
• Bauman , Z., & Lyon , D. (2016). Akışkan gözetim (2. b.). (E. Yılmaz , Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Bayraktutan , G. (2013). Sosyal medyada etkileşim. M. C. Öztürk (Ed.) içinde, Dijital iletişim ve yeni medya. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Binark , M., & Löker , K. (2011). Sivil toplum örgütleri için bilişim rehberi. Sivil Toplum Geliştirme Merkezi.
• Binark, M. (2015). Yeni medya çalışmaları özel sayısı hakkında: Neden? Folklor/Edebiyat, 21(83), 9-18.
• Birsen , H. (2013). Değişim aracı olarak yeni medya. M. C. Öztürk (Ed.) içinde, Dijital iletişim ve yeni medya. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Kılış Çakmak , E., Akgün, Ö. E., Karadeniz , Ş., & Demirel , F. (2021). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (30 b.). Pegem Akademi.
• Chesney, C., & Citron, D. (2019). Deep fakes: A looming challenge for privacy, democracy, and national security. Calif. L. Rev., 107, 1753-1820.
• Copeland , B. (2025, February 27). artificial intelligence. Encyclopedia Britannica: https://www.britannica.com/technology/artificial-intelligence adresinden alındı.
• Dijk, J. V. (2018). Ağ toplumu (2. b.). (Ö. Sakin , Çev.) Epsilon Yayınevi.
• Dolgun , U. (2010). Çalışma yaşamında gözetim. Journal of Social Policy Conferences , 507-539.
• Dolgun, U. (2005). Enformasyon toplumundan gözetim toplumuna: 21. yüzyılda gözetim, toplumsal denetim ve iktidar ilişkileri. Ekin Kitabevi.
• Eroğlu, Ş. (2018). Dijital yaşamda mahremiyet (gizlilik) kavramı ve kişisel veriler: Hacettepe Üniversitesi bilgi ve belge yönetimi bölümü öğrencilerinin mahremiyet ve kişisel veri algılarının analizi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , 35(2), 130-153.
• European Digital Rights. (2013). Veri korumaya giriş. (H. Balkanlar , Çev.) Alternatif Bilişim Derneği.
• Farid, H., Davies, A., Webb, L., Wolf, C., Hwang, T., Zucconi, A., & Lyu, S. (2019, September 12). Deepfakes and audiovisual disinformation. GOV.UK: https://www.gov.uk/government/publications/cdei-publishes-its-first-series-of-three-snapshot-papers-ethical-issues-in-ai/snapshot-paper-deepfakes-and-audiovisual-disinformation#fnref:1 adresinden alındı.
• Filibeli , T. E. (2018). Kullanıcı türevli içerik ve yurttaş medyası: Haberin dönüşümü, sınırlar ve olanaklar. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (29. Özel Sayısı ), 453-469.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin doğuşu. (M. A. Kılıçbay , Çev.) İmge Kitabevi.
• Giddens , A. (2008). Ulus devlet ve şiddet (2. b.). (C. Atay, Çev.) Kalkedon Yayınları.
• Hanaylı, M. C., Sebetci, Ö., Topal , A., & Dönük , G. (2018). Dijital ortamda kişisel veri güvenliği ve sosyal medya. Kesit Akademi Dergisi(16), 389-409.
• Hasan , H. R., & Salah, K. (2019). Combating deepfake videos using blockchain and smart contracts. Ieee Access, 41596-41606.
• Heritage , S. (13, July 13). Joan Is Awful: Black Mirror episode is every striking actor’s worst nightmare. The Guardian: https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2023/jul/13/joan-is-awful-black-mirror-striking-actors-nightmare adresinden alındı.
• İspir , B. (2013). Yeni iletişim teknolojilerinin gelişimi. M. C. Öztürk (Ed.) içinde, Dijital iletişim ve yeni medya. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kalaman , S. (2019). Yeni medya ve dijital gözetim: Türkiye’deki sosyal medya kullanıcıları üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(2), 575-594.
• Kara , T. (2013). Sosyal medya endüstrisi . Beta Yayıncılık.
• Karakehya , H. (2009). “Gözetim ve Suçla Mücadele”: Gözetimin tarihsel gelişimi ile yakın dönemde gerçekleştirilen hukuki düzenleme ve uygulamalar bağlamında bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 58(2), 319-358.
• Kırık , A. M. (2017). Yeni medya aracılığıyla değişen iletişim süreci: Sosyal paylaşım ağlarında gençlerin konumu . Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(1), 230-261.
• Kırık , A. M., & Ergün , S. (2019). Instagram üzerinden sosyal medyada gözetim, mahremiyet ve teşhir. N. Güngör (Ed.) içinde, Üsküdar Üniversitesi 6. Uluslararası İletişim Günleri Dijital Dönüşüm Sempozyumu tam metin bildiri kitabı (s. 428-448). Üsküdar Üniversitesi.
• Kuş , O. (2016). Dijital dönüşümün kıyısında: Büyük veri, bilgi keşfi ve halkla ilişkiler. N. Timisi (Ed.) içinde, Dijital kavramlar, olanaklar, deneyimler (s. 109-126). Kalkedon Yayınları.
• Lee, S. (2024, July 17). TUDUM. Let’s try and explain the mind-melting Black Mirror episode ‘Joan Is Awful’: https://www.netflix.com/tudum/articles/black-mirror-joan-is-awful-ending-explained adresinden alındı Lister , M., Dovey , J., Giddings , S., Grant, I., & Kelly, K. (2009). New media: A critical introduction (2nd Edition b.). Taylor & Francis.
• Lyon , D. (1994). The electronic eye: The rise of surveillance society. University of Minnesota Press.
• Lyon, D. (2013). Gözetim çalışmaları. (A. Toprak , Çev.) Kalkedon Yayınları.
• Manovich , L. (2021). Alan Kay ve evrensel medya makinesi. F. Aydoğan (Ed.) içinde, Yeni medya kuramları 1 (s. 47-70). Der Yayınları.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji sözlüğü (2. b.). (O. Akınhay , & D. Kömürcü , Çev.) Bilim ve Sanat Yayınları.
• Marx , G. T. (2002). What’s new about the “new surveillance”? Classifying for change and continuity. Surveillance & Society, 1(1), 9-29.
• Okmeydan , S. B. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun dönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘sinoptikon’ ve omniptikon’a. AJIT-e: Academic Journal of Information Technology, 8(30), 45-69.
• Öztürk , S. (2013). Filmlerle görünürlüğün dönüşümü: Panoptikon, süperpanoptikon, sinoptikon. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi (36), 132-151.
• Payne , L. (2025, Feb. 24). Deepfake. Encyclopedia Britannica: https://www.britannica.com/technology/deepfake adresinden alındı Poster , M. (2021). Postmodern gerçeklikler. F. Aydoğan (Ed.) içinde, Yeni medya kuramları 1 (s. 113-139). Der Yayınları.
• Robson , C. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri: Gerçek dünya araştırması (2. b.). (Ş. Çınkır , & N. Demirkasımoğlu, Çev.) Anı Yayıncılık.
• Say, C. (2018). 50 soruda yapay zekâ (7 b.). Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Scientist , N. (2021). Düşünen makineler yaklaşan yapay zekâ çağı ve insanlığın geleceği . (S. Öksüz, Çev.) Say Yayınları.
• Sucu, İ. (2012). Gözetim toplumunun karşı ütopya yüzü: İktidar güçleri ve ötekiler. Atatürk İletişim Dergisi(2), 125-139.
• Şimşek , A. (2015). İletişim araştırmalarında paradigma değişimi. B. Yıldırım (Ed.) içinde, İletişim araştırmalarında yöntemler uygulama ve örneklerle (s. 155-197). Literatürk.
• Techtarget. (2024). What is AI? Artificial Intelligence explained. Techtarget: https://www.techtarget.com/searchenterpriseai/definition/AI-Artificial-Intelligence adresinden alındı.
• Toprak , A., Yıldırım , A., Aygül, E., Binark , M., Börekçi, S., & Çomu , T. (2014). Toplumsal paylaşım ağı facebook: “Görülüyorum öyleyse varım” (2. b.). Kalkedon.
• Turancı, E. (2021). Dijital dünyada kişisel veri ve etik: Gizlilik politikası bağlamında “# whatsappsiliyoruz” krizinde kullanıcı tepkilerini anlamak. TRT Akademi, 6(12), 272-295.
• Tümurtürkan, M. (2010). Gündelik hayatın gözetimi: Panoptikon toplumu. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 2(3), 1-19.
• Yurdakul , A. D. (2023, Haziran 18). 10haber. Black Mirror yayında: Netflix hayatınızı çalabilir: https://10haber.net/kultur-sanat/dikkat-anlasmayi-imzalamadan-once-kosullari-dikkatli-okumadaysaniz-eger-netflix-hayatinizi-calabilir-203600/ adresinden alındı.