OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA ÖZELLEŞTİRME FAALİYETLERİNE ÖRNEK OLARAK REJİ TÜTÜN İDARESİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 3, 18 - 28, 17.12.2019

Melikşah Aydın , Perihan Hazel Kaya , Zeynep Karaçor

Öz

Tarihin
en güçlü imparatorluklarından biri olan Osmanlı İmparatorluğu,önemli ticaret
yolları üzerinde bulunuyordu. En büyük geçim kaynağı tarım olan Osmanlı
İmparatorluğu’nda ticaret de gelişmişti. Avrupalıların yeni dünyayı keşfiyle
ticaret yolları değişmiş, dünya yeni bir döneme adım atmıştır. Avrupalıların
yeni keşfedilen kıta üzerinden zenginleşmeleri sanayi akımını başlatmış,
merkantilizmin doğmasına neden olmuştur. Merkantilist ülkeler için Osmanlı
İmparatorluğu toprakları kârlı bir pazar haline gelmiştir. Değişen dünya
düzenine ayak uyduramayan Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomisi günden güne
zayıflamıştır. Fetih ve ticaret gelirleri duran Osmanlı İmparatorluğu son çare
olarak dış borçlanmaya başvurmuştur. Yıllarca borçlanmasını sürdüren Osmanlı
İmparatorluğu artık aldığı borçları da ödeyemez duruma gelmiş, ülkenin gelir
kalemlerinden bazılarını borçlarına teminat olarak göstermiştir. Bu çalışmada
tütün üretiminden, satışına kadar her türlü ayrıcalığa sahip olan çok uluslu
Reji Şirketi’nin kuruluşu, yapısı, faaliyetleri ve sosyal-ekonomik alanda
yarattığı değişim incelenmiştir. Reji Şirketi Osmanlı İmparatorluğu’nu genel
anlamda sömürü kaynağı olarak kullanmış, isyanlara rağmen kâr amacı güden
faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tütün, Reji, Dış Borç

Kaynakça

• ANBAR, Adem,“Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’yla Finansal Entegrasyonu: 10800-1914”, Maliye ve Finans Yazıları Dergisi, Yıl 23, Sayı 84, 2009.
• ANDERSON, Olive, “Great Britain and the Beginnings of theOttoman Public Debt 1854- 55”, The Historical Journal, C.7, S.1, 1964.
• CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul, 1986.
• DEĞER, Alper - Adem Anbar, “Osmanlı İmparatorluğu’nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar”, Maliye Finans Yazıları, Yıl: 24, Sayı:87, 2010.
• DIĞIROĞLU, Filiz, Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi Trabzon Reji İdaresi 1883-1914, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları 2007.
• DİKMEN, Nedim, “Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt:19, Sayı: 2, 2005,s.137-159.
• ELDEM, Vedat., Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik,Türkiye İşBankası Kültür Yayınları, İstanbul 1970.
• ERLER, Mehmet Yavuz – Kerim Edinsel, “Samsun’da Tütün Üretimi (1788-1919)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 18, 2011, s.230-247.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2009
• GÜNAYDIN, Gazi G., “Canik Mutasarrıflığı’nda Tütün Rejisi Uygulamalarına Karşı Tütün Amelelerinin Tepkileri (1908)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2015, s.105-116
• GÜRAN, Tevfik, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Ankara 1989.
• KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, Ankara 1989.
• KAZGAN, Gülten., Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Altın Yayınları, İstanbul 1999.
• KESKİNKILIÇ, Erdoğan, “Reji İdaresi ve Kuruluşu”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S 4-5, 2000, s.657-677.
• KOPAR, Metin-Murat Yolun, “16- 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Borçlar Tarihine Bir Bakış”,History Studies, Cilt 4/1, 2012, s.335-358
• OKTAR, Tiğinçe,Osmanlı Devletinde Reji Şirketi, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul, 1992.
• ÖZTÜRK, Melda Yaman., -Nuray ErtürkKeskin, “Tütün Sektöründe Yabancı Yatırım: Reji Deneyimi Işığında Bugünü Anlamak”. Calisma ve Toplum, 37(2), 2013, s.91-118.
• ŞEKER, Murat, “Osmanlı Devletinde Mali Bunalım ve İlk Dış Borçlanma”, Ç.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:8, Sayı:2, 2007, s.115-134
• TEZEL Y. Sezai. Cumhuriyet Dönemi İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları No:4, Ankara 1982.
• TUNÇEL, Ahmet K.- Murat Yıldırım, “1845-1874 Döneminde Osmanlı Devleti’nin Dış Borçlanması: Kaç Milyar Dolar Osmanlı Devleti’nin İflasına Neden Oldu?”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 2014, s.1-26
• YENİAY, İ.Hakkı,Yeni Osmanlı Borçları Tarihi. İ.Ü.İktisat Fakültesi, Yayın No. 150, Ekin Basımevi, İstanbul, 1964.
• YILMAZ, B. Elif, “Osmanlı İmparatorluğu’nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı: 4, 2002, s.186-198.