THE EFFECT OF DERIVATIVES ON BANK PROFITABILITY: IMPLEMANTATION IN TURKISH BANKING SECTOR

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 11 - 41, 04.07.2023

Erinç Bayri

https://doi.org/10.56574/nohusosbil.1255034

Öz

Banks, which are one of the most important actors of financial markets in our country and in the world, and the banking sector have a very important position in developing economies such as our country, as well as in developed economies. Although banking is considered as a common point where individuals, institutions or organizations with an excess of funds and those with a shortage of funds meet, banking understanding is one of the most proactive financial institutions today, especially in responding to the increase in the need to use new financial instruments. In the economic conditions where financial crises are felt intensely and uncertainties are increasing, the banking sector has started to look for technological and innovative financial instruments that will increase their profitability and instruments that serve to respond to market conditions while trying to eliminate risks and uncertainties. As a result of this, derivative financial instruments have taken their place among the instruments that have emerged in response to this need. Derivative products are financial instruments that provide investors with the opportunity to hedge risk, while at the same time providing profitability by accurately predicting market conditions in advance. It is thought that it is important to analyze the effect of these instruments, which are increasing the transaction volume every day on the bank profitability today.
Accordingly in the research, the effect of the use of derivative products on the profitability of the public, private and foreign capital deposit banks which showed the use of derivative products in the Turkish banking sector between 2008 and 2019 was analyzed. Panel data analysis method was used in the study while return on assets (ROA) and return on equity (ROE) are included as profitability indicators in this study, "profit (loss) from continuing operations / total assets” and “net period profit (loss) / paid-in capital" variables are also used as a contribution to the literature. The effect of product use on bank profitability through these variables was examined. As a result of the research, it has been determined that there is an inverse relationship between the use of derivative financial products and the profitability of deposit banks operating in the Turkish banking sector. It was concluded that increases in asset quality, which represents the ratio of non-performing loans within total loans between the size of banks and profitability indicators, did not have a negative impact on return on assets and pre-tax profitability, contrary to expected.

Anahtar Kelimeler

Derivative Markets, Banking Sector, Panel Data Analysis Method, Bank Profitability

TÜREV ÜRÜNLERİN BANKA KÂRLILIĞI ÜZERİNE ETKİSİ: TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜ UYGULAMASI

Öz

Ülkemizde ve dünyada finansal piyasaların en önemli aktörlerinden biri olan bankalar ve bankacılık sektörü gelişmiş ülke ekonomilerinde olduğu gibi ülkemiz gibi gelişmekte olan ekonomilerde de oldukça önemli bir konuma sahiptir. Bankacılık; temel anlamda fon fazlalığı bulunan birey, kurum ya da kuruluşlar ile fon açığı bulunanların buluştuğu ortak bir nokta olarak görülse de günümüzde bankacılık anlayışı özellikle yeni finansal enstrümanların kullanım ihtiyacındaki artışlara da cevap vermede proaktif davranış gösteren finansal kurumların başında gelmektedir. Finansal krizlerin yoğun olarak hissedildiği ve belirsizliklerin arttığı ekonomik koşullarda, bankacılık sektörü de risk ve belirsizlikleri eliminize etmeye çalışırken aynı zamanda kârlılıklarını artıracak teknolojik ve yenilikçi finansal enstrümanlar ile piyasa koşullarına cevap vermeye yarayan enstrümanlar aramaya başlamıştır. Bunun neticesinde türev finansal araçlar bu ihtiyaca cevap olarak ortaya çıkmış enstrümanlar arasında yerini almıştır. Türev ürünler yatırımcılarına riskten korunma imkânı sunarken, aynı zamanda piyasa koşullarının önceden doğru tahmin edilmesi ile kârlılık sağlayan finansal araçlardır. Günümüzde her geçen gün işlem hacmi artan bu enstrümanların banka kârlılığı üzerine etkisinin analiz edilmesinin önem arz ettiği düşünülmektedir.
Buna göre araştırmada; Türk bankacılık sektöründe 2008 ile 2019 yılları arasında türev ürün kullanımı gösteren kamu sermayeli, özel sermayeli ve yabancı sermayeli mevduat bankalarının türev ürün kullanımlarının banka kârlılıkları üzerine etkisi analiz edilmiştir. Panel veri analiz yöntemi kullanılan çalışmada; kârlılık göstergesi olarak aktif kârlılık (ROA) ve özkaynak kârlılığı (ROE) yer almakta iken bu çalışmada literatüre katkı olarak “sürdürülen faaliyetler vergi öncesi kâr (zarar) / toplam aktifler ve net dönem kâr (Zarar) / ödenmiş sermaye” değişkenleri de kullanılmıştır. Araştırma neticesinde Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren mevduat bankalarının türev finansal ürün kullanımları ile kârlılıkları arasında ters yönlü bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Bankaların büyüklükleri ile kârlılık göstergeleri arasında ters yönlü ve takipteki kredilerin toplam krediler içerisindeki oranını temsil eden aktif kalitesindeki artışların ise beklenilenin tersine aktif kârlılık ve vergi öncesi kârlılık üzerinde negatif bir etkiye yol açmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türev Piyasalar, Bankacılık Sektörü, Panel Veri Analiz Yöntemi, Banka Kârlılığı

Kaynakça

• Ağca, M. (2019). Türkiye Bankacılık Sektöründe, Türev Araçların Finansal Riskten Korunma Aracı Olarak Kullanımının Etkisi, İstanbul Üniversitesi S.B.E. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Akkaya, M., & Torun, S. (2020). Türk bankacılık sektöründe türev ürünlerin kullanımı ve etkileri. Bankacılar Dergisi, 31(115), 38-49.
• Anbar, A., & Alper, D. (2011). Bank Specific And Macroeconomic Determinants of Commercial Bank Profitability: Empirical Evidence From Turkey. Business and Economics Research Journal, 2(2), 139-152.
• Anbar, A., & Alper, D. (2011). Bankaların türev ürün kullanım yoğunluğunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (50), 77-94.
• Aydın, Y. (2019). Türk bankacılık sektöründe karlılığı etkileyen faktörlerin panel veri analizi ile incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 181-189.
• Bal, E. Ç., & Öztürk, V. (2013). Türkiye Muhasebe Standardı TMS-39 “Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve Ölçüm” Kapsamında Türev Ürünlerin Nakit Akış Riskinden Korunma Amaçlı Kullanımı: Forward Örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5(2), 123-140.
• Baltagi, B. H. (2005). Econometric analysis of panel data 3rd Edition England John Wiley and Sons.
• Bartram, S. M., Brown, G. W., & Conrad, J. (2011). The effects of derivatives on firm risk and value. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 46(4), 967-999.
• Batır, T. E., & Güngör, B. (2016). Türkiye’de bankaların kârlılık belirleyicilerinin katılım bankaları ve mevduat bankaları bazında karşılaştırılması. Bankacılar Dergisi, 99, 74-98.
• Boyacıoğlu, M. A., & Çürük, D. (2016). Döviz kuru değişimlerinin hisse senedi getirisine etkisi: Borsa İstanbul 100 endeksi üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (70), 143-156.
• Büker, S.; Aşıkoğlu R. ve Sevil G. (2014). Finansal Yönetim, Sözkesen Matbaacılık, Sekizinci Baskı, Ankara.
• Çakır, H. M., & Sabuncu, B. (2016). Riskten korunma amaçlı türev araçların Türkiye muhasebe standartları kapsamında muhasebeleştirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 121-137.
• Çakır, H. M., & Küçükkaplan, İ. (2012). İşletme sermayesi unsurlarının firma değeri ve karlılığı üzerindeki etkisinin İMKB’de işlem gören üretim firmalarında 2000–2009 dönemi için analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (53), 69-86.
• Ekim, N., Acar, M., & Uçan, O. (2019). Entelektüel Sermayenin Finans Sektöründe Değer Yaratmadaki Rolü: Türk Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. Verimlilik Dergisi, (4), 37-63.
• Frees, E. W. (2004). Longitudinal and Panel Data: Analysis and Applications in the Social Sciences. Cambridge University Press.
• Gujarati, D. N., & Porter, D. C. (2003). Basic Econometrics, New York: McGraw-HillCompanies.
• Gujarati, D. (2004). Basic Econometrics (Ekonometrika Dasar). Alih bahasa Sumarno Zain. Jakarta: Penerbit Erlangga.
• Gülhan, Ü., & Uzunlar, E. (2011). Bankacılık sektöründe kârlılığı etkileyen faktörler: Türk bankacılık sektörüne yönelik bir uygulama/factors influencing the bank profitability: an apllication on turkish banking sector. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1).
• Hancı, A., & Akçalı, B. Y. (2021). Türev Araçların Türk Bankacılık Sistemiyle İlişkisinin Nedensellik Analizi ile İncelenmesi. Alpaslan Çakar, 113.
• Harun, Bal., & Özdemir, P. (2017). Kurumlar ve ekonomik gelişme: Panel veri analizi ile bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(9), 80-104.
• Hsiao, C. (2003). Analysis of panel data second edi. The Press Sindicate of the Universoty of Cambridge.
• Mayordomo, S., Rodriguez-Moreno, M., & Peña, J. I. (2014). Derivatives holdings and systemic risk in the US banking sector. Journal of Banking & Finance, 45, 84-104.
• Murat, B. A. T. I. (2016). Forward sözleşmeler vergiden kaçınma aracı mıdır? Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65(4), 1217-1244.
• Okuyan, H. A. (2017). Türk Bankacilik Sektörünün Kârlilik Anali̇zi̇ (Profitability Analysis of Turkish Banking Sector). Ege Acedemic Review, 17(3), 395-406.
• Özer, A., & Özer, N. (2014). Kaynak Temelli Yaklaşım ve Paydaş Yaklaşımı Açısından Entelektüel Sermayenin BİST'deki Çok Uluslu İşletmelerin Finansal Performansına Etkisi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, (8), 2, 119-149.
• Pazarlıoğlu, M. V., & Gürler, Ö. K. (2007). Telekomünikasyon yatırımları ve ekonomik büyüme: Panel veri yaklaşımı. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 44(508), 35-43.
• Sarıtaş, H., Kangallı Uyar, S. G., & Gökçe, A. (2016). Banka karlılığı ile finansal oranlar ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkilerin sistem dinamik panel veri modeli ile analizi: Türkiye araştırması.
• Soebyakto, B. B., Agustina, M., & Mukhtaruddin, M. (2015). Analysis of Intellectual Capital Diclosure Practises: Empirical Study on Services Companies Listed on Indonesia Stock Exchange. GSTF Journal on Business Review (GBR), 4(1).
• Tanrıöven, C., & Yenice, S. (2014). Bankaların Türev Araç Kullanımlarının Risklilik ve Karlılık Üzerine Etkisi-Türkiye Örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 25-46.
• Tuzcu, S. E. (2017). Türev Aracı Kullanmanın Banka Karlılığı Üzerindeki Etkileri: Kriz Öncesi ve Sonrasında Türkiye Örneği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1).
• Vashishtha, A., & Kumar, S. (2010). Development of financial derivatives market in India-a case study. International Research Journal of Finance and Economics, 37(37), 15-29.
• Yetiz, F. (2016). Bankaciliğin Doğuşu ve Türk Bankacilik Sistemi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 107-117.