Human-nature relations in deep ecology and Islam

Yıl 2021, Sayı: 8, 28 - 38, 31.12.2021

Ayşe Yücel , Nahide Konak

Öz

Within environmental sociology, Catton and Dunlap, who has developed a new ecological paradigm by influencing Durkheim’s sociology, argue that a new ecological societal collective consciousness needs to be developed to overcome ecological crises. Based on the question of what would be the source of such ecologic collective consciousness, this article focuses on the possible driving force that could transform the societal lifestyle that is compatible with ecological balance. This article assumes that religious understandings and environmental ethic perspectives, ignored within the sub-discipline of the environmental sociology that studies reciprocal relationships and interactions between society and nature, can be the driving force for constructing new ecological consciousness, ecologic societal collective memory, and canalizing individuals toward environmental movements. Thus, it compares the deep ecology philosophy and Islam based on their approach to human-nature relations. It analyzes similarities and differences between deep ecology and Islamic environmental ethics based on specific themes. Based on our analysis, contrary to the limited effect of deep ecology, Islam’s driving force for providing solutions to ecological crises is essential for filling the gap in environmental sociology that tends to ignore religious and spiritual phenomena. Every Muslim who lives according to the verses of the Qur’an can carry out the duty of environmental protection. It can be said that a Muslim individual’s approach to ecological problems in line with the principles of the Qur’an can bring about a change in social behaviour, at least for countries where the majority of people are Muslims. As a result, it is argued Islam may be more effective in creating collective ecological consciousness than Deep Ecology.

Anahtar Kelimeler

Environmental Sociology, Ecological Crisis, Deep Ecology, Islamic Environmental Ethics, Teo-Centrism, Anthropocentrism, Eco-centrism

Derin ekoloji ve İslam’da insan-doğa İlişkisi

Öz

Durkheim sosyolojisinden esinlenerek çevre sosyolojisi içinde yeni ekoloji paradigmasını geliştiren Cotton ve Dunlap ekolojik krizlerin aşılabilmesi için yeni bir ekolojik kolektif bilinç geliştirilmesi gerektiğini savunmuşlardır. Bu makale, yeni ekolojik kolektif bilincin kaynağı ne olmalıdır sorunsalından hareket ederek insanları ekolojik denge ile uyumlu bir zihniyet ve yaşam tarzına dönüştürecek itici gücün ne olabileceği üzerine odaklanmıştır. Doğa ve toplum arasındaki karşılıklı ilişkiyi ve etkileşimi inceleyen çevre sosyolojisi alt-disiplini içinde göz ardı edilen dinsel anlayışlar ve çevre etiği perspektiflerin ekolojik bilinçlenmenin kaynağının, yeni bir ekolojik toplumsal hafıza inşa edilmesinde ve çevre hareketlerine kişileri kanalize etmede itici güç olabileceği varsayımından yola çıkarak, bu makalede derin ekoloji felsefesi ve İslam’ın insan-doğa ilişkileri temelinde karşılaştırılmıştır. Belli temalar ekseninde karşılaştırılan derin ekoloji ve İslami çevre etiğinin benzerlikleri ve farklılıkları analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda; Derin ekolojinin sınırlı etkisinin aksine İslam’ın ekolojik krizlerinin çözümü için itici güç olması çevre sosyolojisi kuramlarının dini ve ruhani olguları göz ardı etmelerinin açığını kapatma anlamında önemli olduğu düşünülmektedir. Kur’an ayetlerine göre yaşayan her Müslüman çevre korumacılığı görevini üstlenebilir. Çevre sorunlarına, Müslüman bir bireyin Kur’an ilkeleri doğrultusunda yönelmesi, en azından büyük çoğunluğu Müslüman olan ülkeler için toplumsal bir davranış değişikliği getirebileceği söylenebilir. Sonuç olarak ekolojik krizlerin çözümü noktasında İslam’ın Derin ekolojiye göre ekolojik kolektif bilinç oluşturma da daha etkin olabileceği kabul edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre Sosyolojisi, Ekolojik Kriz, Derin Ekoloji, İslami Çevre Etiği, Teo-Merkezli, İnsan-Merkezli, Doğa-Merkezli Değer Yaklaşımları

Kaynakça

• Ak, S. (2013). Yeşil Tüketim Yaklaşımı Ekseninde İslâmi Çevrecilik (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ashley, M. (2006). Finding the Right Kind of Awe and Wonder: The Metaphysical Potential of Religion to Ground an Environmental Ethic. Canadian Journal of Environmental Education, 11, 88-99.
• Atalay, M. (2008). İslam ve Çevre Psikolojisi. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Catton, W. R. & Dunlap, R. (1978b). Paradigms, Theories, and the Primacy of the HEP-NEP Distinction. The American Sociologist, 13, 256-259.
• Catton, W. R. ve Dunlap, R. (1979a). Environmental Sociology. Annual Review of Sociology, 5, 243-73.
• Demir, R. (2012). Doyumsuz Tüketim Arzusu ve Çevre Sorununa Kur’an Çerçevesinde Bakış. Tarih Kültür Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(4), 1-12.
• Demirkol, M. (2010).Seyyid Hüseyin Nasr’a Göre Ezelî Hikmet ve Geleneksel İslam. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51, 271-290.
• Dinçer, M. (1996). Çevre Gönüllü Kuruluşları. Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
• Durkheim, E. (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. Çev. F.Aydın. Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Foltz, R.C. (2003).In Worldviews, Religion, and the Environment: A Global Anthology Introduction: Understanding Our Place in a Global Age. Ed. R.C. Foltz, Australia: Thomson Wadsworth, 1-7.
• Güneş, A. (2014).Sosyolojik Olarak Din ve Toplum İlişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(24), 153-164.
• Güngör, M. (2008).Kur’an’dan Çevreye Bakış. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Hacımüftüoğlu, E.(2016).Kur’an’a Göre İnsan-Çevre İlişkisi. International Symposium on Environment and Morality. Alanya.
• İmga, O. (2006). Küreselleşen Çevresel Krize Hâkim Paradigma Dışı Bir Bakış Olarak Derin Ekolojik Yaklaşım. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2),84-97.
• Keleş, İ., Özkan Sancak, H. ve Metin, H. (2005). Çevre Kalkınma ve Etik. Ankara: Birlik Matbaacılık.
• Khalid, F. (2002).Islam and the Environment. In Social and Economic Dimensions of Global Environmental Change. Ed. P. Timmerman. Chichester: Wiley & Sons, 5, 332-339.
• Kur’an Meali 1: Atalay, M. (2008). İslam ve Çevre Psikolojisi. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Kur’an Meali 2: Demir, R. (2012). Doyumsuz Tüketim Arzusu ve Çevre Sorununa Kur’an Çerçevesinde Bakış. Tarih Kültür Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(4), 1-12.
• Kur’an Meali 3: Köse, S. (2008). Suyun Kullanımı ve Su Kaynaklarının Korunması Hususuna Kur’an ve Sünnet Bağlamında Bir Yaklaşım. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Kur’an Meali 4: Hacımüftüoğlu, E. (2016). Kur’an’a Göre İnsan-Çevre İlişkisi. International Symposium on Environment and Morality. Alanya.
• Kur’an Meali 5: Yağcı, O. Z. (2008).Kur’an Ayetleri ve Ekolojik Tahliller. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Kur’an Meali 6: Güngör, M. (2008). Kur’an’dan Çevreye Bakış. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Konak, N. (2010). Çevre Sosyolojisi: Kavramsal ve Teorik Gelişmeler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 271-283.
• Köse, S. (2008). Suyun Kullanımı ve Su Kaynaklarının Korunması Hususuna Kur’an ve Sünnet Bağlamında Bir Yaklaşım. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Metzner, R. (1994). Ekoloji Çağı. Derin Ekoloji. G. Tamkoç (drl.) İzmir: Ege Yayınları. 25-34.
• Naess, A. (1995).The Deep Ecological Movement. Deep Ecology For The 21st Century. Ed. G. Session. Boston: Shambhala Publications. 64-84.
• Nasr, S. H. (1990).İslâm ve Çevre Bunalımı. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 3 (4), 155-174.
• Nasr, S. H. (1982). İnsan ve Tabiat. Çev. N. Avcı. İstanbul: Yeryüzü Yayınları.
• Nasr, S. Hü. (2002). Tabiat Düzeni ve Din. Çev. L. Boyacı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Oughton, D. (2003).Protection of the Environment from Ionizing Radiation: Ethical Issues. Journal of Environmental Radioactivity, 66, 3-18.
• Önder, T. (2003). Ekoloji, Toplum ve Siyaset. Ankara: Odak Yayınları.
• Özer, M. A. (2001). Derin Ekoloji. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi 10(4), 61-79.
• Özerkmen, N. (2002).İnsan Merkezli Çevre Anlayışından Doğa Merkezli Çevre Anlayışına. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 42, 167-185.
• Özdemir, F. (2016). Çevre Merkezli Yaklaşımlar Ekseninde İslam’ın Çevreye Bakışı. International Journal of Social Science, 43, 133-148.
• Özdemir, İ. (2007).Kur’an Perspektifiyle Bir Çevre Etiği Anlayışına Doğru. İslam ve Ekoloji Bahşedilmiş Bir Emanet. Ed. R.C. Foltz, F. M. Denny ve A.Baharuddin. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 41- 67.
• Özdemir, İ. (2006). Kur’an ve Çevre. İslami İlimler Dergisi, 2(1), 161-183.
• Özdemir, İ. & Yükselmiş, M. (1995). Çevre Sorunları ve İslam. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Session, G. (1995). Deep Ecology For The 21st Century. Boston: Shambhala Publications.
• Tamkoç, G. (1994). Derin Ekolojinin Genel Çizgileri. Birikim Dergisi, 57, 87-91.
• Timm, R. E. (1990).Divine Majesty, Human Vicegerency and the Fate of the Earth in Early Islam. Hamdard Islamicus, 13(1), 47-57.
• Türkmen, D. A. (2008).Kur’an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde Çevreye Yönelik İnsan Merkezli Kavramlar Üzerine Mülahazalar. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Uslu, İ. (1995). Çevre Sorunları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ünder, H. (1996). Çevre Felsefesi. Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Ürgüplü, G. (2013). Derin Ekoloji Bağlamında Kentte Sokak Hayvanlarıyla Birlikte Yaşamak Olgusunun İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Weber, M. (2012). Din Sosyolojisi. Çev. L. Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları.
• White, L. (1967). Historical Roots of Our Ecological Crisis. Science, 155, 1203-1207.
• Vatandaş, S. (2019).Avrupa’da Müslümanlar: Göç Dalgaları, Yerleşikler ve Azınlık Bilinci Üzerine, İNSAMER.
• Yardımcı, S. (2006). İnsan-Doğa İlişkisi Ekseninde Derin Ekoloji ve Toplumsal Ekoloji (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaylı, H. & Çelik, V. (2011). Çevre Sorunlarının Çözümü İçin Radikal Bir Öneri: Derin Ekoloji. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 369-377.
• Yaylı, H. & Yaslıkaya, R. (2015). İnsan Doğa İlişkisi Tasarımında Radikal Dönüşüm: Derin Ekoloji. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), 3, 45.