Durkheim’ın bilgi ve toplum anlayışı üzerine bir değerlendirme

Yıl 2022, Sayı: 9, 115 - 130, 30.06.2022

Bahadır Çoban

Öz

Sosyolojinin bilimsel rüştünü henüz ispatlayamadığı bir dönemde Durkheim’ın yürütmüş olduğu çalışmalar sosyolojiye kendi metodolojisini kazandırma yolunda itici güç olmuştur. O, sosyolojiyi felsefe ve psikolojinin tahakkümünden kurtararak bireysel olanla toplumsal olanın ve öznel çıkarsamalarla nesnel verilerin ayrımını sağlamıştır. Durkheim “şeyler” olarak nitelendirdiği toplumsal olguları birey üzerindeki dışsallıkları ve kendilerini ona kabul ettiren baskıcı yönleriyle değerlendirmiştir. Onun determinist sosyolojisinde fail, birey değil toplumdur. Sosyolojiye bilimsel meşruiyet kazandıran İntihar çalışması Durkheim’ın bireye indirgenen olguların ardındaki toplumu gösterme girişiminin somut örneğidir. Toplumsal İşbölümü’nde mekanik ve organik dayanışma olarak sınıflandırdığı geleneksel ve modern toplumların dayanışma biçimlerini her iki toplumun hukuk kurallarını mukayese ederek ortaya koymaya çalışmıştır. Durkheim modern toplumu anlama görevini sosyolojinin uhdesinde görmüş ve başlangıç noktası olarak basit örgütlenişe sahip ilkel toplumları seçmiştir. Durkheim dinin toplumdan neşet ettiğini belirterek din sosyolojisine yeni bir perspektif katmıştır. Onun bilginin kökenlerine yaptığı yolculuk toplumsal bilginin morfolojisinde yer alan dinselliğe ışık tutma çabasıdır. Durkheim, mantığın, ahlakın, bilimin ve büyük toplumsal kurumların dinden doğduğu düşüncesindedir. Onun sosyolojik kuramının merkezinde toplum vurgusu vardır, ancak toplum kendi varlığının idrakine varabilmeyi ve birliğinin berdevamını dinin sağladığı olanaklara borçludur. Bu metinde Durkheim’ın bilgi ve toplum teorisinin dayanak noktaları üzerinde durulacak ve fikirlerinin tartışmaya açık yönlerine temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Durkheim, sosyoloji, toplum, din, işbölümü

An evaluation on Durkheim’s understanding of knowledge and society

Öz

At a time when sociology has not yet been able to prove its scientific status, the studies conducted by Durkheim were the driving force on the way to give sociology its own methodology. By freeing sociology from the domination of philosophy and psychology, he has provided the distinction between the individual and the social, subjective inferences and objective data. Durkheim has evaluated the social phenomena, which he described as "things", with their externalities on the individual and their oppressive aspects that impose them on him. In his deterministic sociology, the maker is the society, not the individual. The study of Suicide, which gave scientific legitimacy to sociology, is the concrete example of Durkheim's attempt to show the society behind the phenomena reduced to the individual. He has tried to reveal the solidarity forms of traditional and modern societies, which he classified as mechanical and organic solidarity in The Division of Labour in Society, by comparing the legal rules of both societies. Durkheim has seen the task of understanding modern society as the responsibility of sociology and chose primitive societies with simple organization as a starting point. Durkheim has added a new perspective to the sociology of religion by stating that religion emerged from society. His journey to the origins of knowledge is an effort to shed light on the spirituality in the morphology of social knowledge. Durkheim has believed that logic, morality, science, and great social institutions arose from religion. At the center of his sociological theory is the emphasis on society, but the society owes its ability to realize its own existence and the perpetuation of its unity to the opportunities provided by religion. In this text, the main points of Durkheim's theory of knowledge and society will be emphasized, and the controversial aspects of his ideas will be touched upon.

Anahtar Kelimeler

Durkheim, sociology, society, religion, division of labor

Kaynakça

• Ağılkaya, Z. (2010). İntihar ve din: İntihar girişiminde bulunanlar üzerine empirik bir araştırma. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38, 173-202.
• Akpolat, Y. (2007). Durkheim’dan Giddens’a pozitivist sosyoloji. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 53-87.
• Aksakal, İ. (2021). Durkheim’ in ahlak eğitimi ve ideal vatandaş modeli. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 511-529.
• Bauman, Z. (2013). Modernite, kapitalizm, sosyalizm: Küresel çağda sosyal eşitsizlik. (F. D. Ergun, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Berkkurt, A. G. (2011). Bir bilgi ve bilme kuramı olarak sosyoloji. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(22), 473-481.
• Collins, R. (2015). Sosyolojide dört ana gelenek (Ü. Tatlıcan, Çev.). İstanbul: Sentez yayınları.
• Coser, L. A. (2015). Sosyolojik düşüncenin ustaları (H. Hülür, S. Toker & İ. Mazman, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Demirbaş, B. (2021). Durkheim’ın metodolojisi: Sosyolojik Yöntemin Kuralları üzerine bir inceleme. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(12): 128-142.
• Ergun, D. (1984). 100 soruda sosyoloji el kitabı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Fildiş, B. (2018). Marx, Durkheim ve Weber üzerinden klasik dönem sosyolojisinde modern devlet ve modern ordular. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 1860-1876.
• Ertit, V. (2020). Sosyolojinin kurucu figürlerinde din. Akademik Hassasiyetler, 7(14), 1-35.
• Demirzen, İ. (2011). A sociological perspective to suicide bombıng. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(1), 7-17.
• Durkheim, E. (2004a). Sosyolojik yöntemin kuralları (C. Saraçoğlu, Çev.). İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınlar.
• Durkheim, E. (2004b). Ahlak eğitimi (O. Adanır, Çev.). İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Durkheim, E. (2013). İntihar (Z. İlkgelen, Çev.). İstanbul: pozitif Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Sosyoloji dersleri (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durkheim, E. (2018). Dinsel yaşamın ilk biçimleri (Ö. Ozankaya, Çev.). İzmir: Cem Yayınevi.
• Durkheim, E. (2020). Toplumsal işbölümü (Ö. Ozankaya, Çev.). İzmir: Cem yayınevi.
• Duverger, M. (1975). Siyaset sosyolojisi (Ş. Tekeli, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji (H. Özel, A. Sönmez, Z. Mercan, İ. Yılmaz, E. Rızvanoğlu, M. A. Sarı, Ş. Pala Güzel & M. Özcan, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Gözaydın, İ. & Gülsoy, N. Ö. (2010). Durkheim sosyolojisinde dinin tarihsel ve güncel olanakları. Sosyoloji Dergisi, 3(21), 1-15.
• Hekman, S. (1999). Bilgi sosyolojisi ve hermeneutik (H. Arslan & B. Balkız, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Jensen, H. (2018). Weber ve Durkheim: Metodolojik bir karşılaştırma (D. Boyraz, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Köse, A. & Arslan, F. (2019). Sosyolojik bir olgu olarak intihar. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43(1), 1-20.
• Kösemihal, N. Ş. (1971). Durkheim sosyolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Küçük, Ö. (2020). Marx, Durkheim ve Weber’de bilim, etik ve siyaset gerilimi ve sosyolojik bireycilik: Klasik sosyolojik gelenekte bir diyalog girişimi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 23(1), 94-129.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü (O. Akınhay & D. Kömürcü, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Monnet, A. S. (2012). War and national renewal: Civil religion and blood sacrifice in American culture. European journal of American studies, 7(2), 1-17.
• Okumuş, E. & Baltacı, A. (2020). Din sosyolojisinde Emile Durkheim: Bir giriş denemesi. İslami Araştırmalar, 31(1), 32-49.
• Özyurt, C. (2007). Durkheim sosyolojisinde ahlâkî kontrol sorunu. Değerler Eğitimi Dergisi, 5(13), 95-121.
• Ritzer, G. (2014). Klasik sosyoloji kuramları (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Sönmez, A. (2019). Durkheim’ın toplumu bir özne, toplumsalı bir nesne olarak kavramsallaştırma çabası. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39, 159-174.
• Sağlık, C. (2017). Emile Durkheim’ın metodolojisi ve sosyolojisi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 449-480.
• Salman, C. (2019). Erken dönem toplum kuramlarında kent düşüncesi. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 17(67), 42-61.
• Schiermer, B. (2019). From holism to participation: Three phases in Durkheim’s work. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(1), 109-133.
• Swingewood, A. (1998). Sosyolojik düşüncenin kısa tarihi (O. Akınhay, Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Şeker, A. (2020). İş bölümünün, sosyal politika ve toplumsal dayanışma açısından sosyolojik çözümlemesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 20-27.
• Tada, M. (2020). How society changes: Sociological enlightenment and a theory of social evolution for freedom. The American Sociologist, 51, 446-469.
• Toktamış, K. (2010). Durkheim’dan Simmel'e toplum ve bilimine giriş: Bir varmış, bir yokmuş. Sosyoloji Dergisi, 3(21), 85-101. Turner, B. S. (2014). Klasik sosyoloji (İ. Çetin, Çev.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Vergili, A. (2016). Baykan Sezer’in metinlerinde Emile Durkheim eleştirileri. Sosyoloji Konferansları, 53, 63-79.
• Yavuz, H. (2012). Avrupa’nın zihin tarihi. İstanbul: Timaş yayınları.
• Yenen, İ. (2015). Emile Durkheim sosyolojisinde din fenomeni. Toplum Bilimleri Dergisi, 9(17), 441-461.
• Yükselbaba, Ü. (2017). Emile Durkheim’a göre toplum, düzen ve hukuk: Hukukun ve cezanın evrimi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 75(1), 191-226.