Popper'da bilgiyi üretme biçimi ve eleştirel akıl kavramı

Yıl 2022, Sayı: 10, 26 - 37, 31.12.2022

Ali Taner

Öz

Bilimsel gelişmeler toplumları etkilediği kadar bilimin kendisini de doğrudan etkilemektedir. Bilimsel gelişmeler genelde tartışmalı olarak gerçekleşmiş ve bunun bir parçasını da pozitivizm oluşturmaktadır. Pozitivizm akıl doğrultusunda deney ve gözlem yöntemini kullanmaktadır ve bilimsel bilgininin çizgisel gelişimine inanmaktadır. Özellikle mantıksal pozitivistler bu görüşü sıkı sıkıya benimsemektedir. Popper ise bu anlayışa eleştiriler getirmekte doğrulama yerine yanlışlama yöntemini devreye koymaktadır. Bilimde doğrulama mantığını yanlış sonuçlar içerecek ve dogmatizmi doğuracaktır. Bilimsel araştırmalarda şüpheciliğe önem veren Popper mutlak doğruya ulaşmanın imkânsız olduğunu düşünmektedir. Ayrıca tümevarım konusunda da eleştiriler getiren Popper genel geçer bilgi kümelerini reddetmektedir. Bilimsel yaklaşımda eleştirel kapasite üzerine duran Popper elde edilen bulgular ne kadar eleştiriye açıksa o kadar bilimsel gelişmeye hizmet ettiğini ifade etmektedir. Bilimsel gelişmelerin ancak özgürlükçü, eleştiriye açık ve demokratik açık toplumlarda yaşanabileceğini söyleyen Popper toplumsal yapıda açık toplumların önemini vurgulamaktadır. Çalışma kapsamında Popper’ın bilimsel bilgi üretimine dair görüşleri ele alınacak bilimsel bilgiye yaklaşımı, eleştirileri ve toplumsal düzen için kavramsallaştırmaları açıklanacaktır. Ayrıca toplumların yapısı aktarılarak açık topluma dair görüşlerine yer verilerek ideal toplum kavramsallaştırması anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Popper, yanlışlama, eleştirel akıl, bilimsel bilgi, toplumsal yapı

The form of producing knowledge and the concept of critical reason in Popper

Öz

Scientific developments directly affect science itself as much as it affects societies. Scientific developments have generally been controversial and part of this is positivism. Positivism uses the method of experiment and observation in line with reason and believes in the linear development of scientific knowledge. Especially logical positivists firmly adopt this view. Popper, on the other hand, criticizes this understanding and uses the method of falsification instead of verification. The logic of verification in science will contain false results and breed dogmatism. Popper, who gives importance to skepticism in scientific research, thinks that it is impossible to reach absolute truth. Popper, who also criticizes induction, rejects generally accepted knowledge sets. Emphasizing the critical capacity in the scientific approach, Popper states that the more the findings are open to criticism, the more they serve for scientific development. Stating that scientific developments can only be experienced in liberal, open to criticism and democratic open societies, Popper emphasizes the importance of open societies in the social structure. Within the scope of the study, Popper's views on scientific knowledge production will be discussed, his approach to scientific knowledge, his criticisms and his conceptualizations for social order will be explained. In addition, the structure of societies will be explained and the ideal society conceptualization will be explained by giving their views on open society.

Anahtar Kelimeler

Popper, falsification, critical reason, scientific knowledge, social structure

Kaynakça

• Açar, H. R. (2011). Karl Popper ve metafizik. Ankara: Eskiyeni Yayınları.
• Ağaoğulları, M. A. (2013). Kent devletinden imparatorluğa. Ankara: İmge Yayınevi.
• Altınörs, A. (2003). Dil felsefesine giriş. İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Balcerczyk, I. (2018). Society in the theory of Karl Popper. Erişim adresi (26.04.2022): https://ch.ahe.lodz.pl/sites/default/files/balcerczyk_ch_13.pdf
• Batak, K. (2008). Bilim tümevarım kaynaklı mıdır ya da tümevarım diye bir şey var mıdır? Karl Popper'in tümevarım eleştirisi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, 237-246.
• Baudouın, J. (2003). Karl Popper (B. Gözkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Catton, P. & Macdonald, G. (2004). Karl Popper: Critical appraisals. London: Routledge.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Chalmers, A. (1994). Bilim dedikleri. Ankara: Vadi Yayınları.
• Clark, P. (1995). Popper on determinism. Anthony O’Hear (Ed.), Karl Popper: Philosophy and problems (s. 149-162) içinde. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çağlar, Ü. (1989). Bilim felsefesinde gelişmeler, bilim ve iktisatta ilerleme fikrinin evrimi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 1(4), 31-44.
• Dancy, J., Sosa, E. & Steup, M. (2010). A companion to epistemology. Wiley: Blackwell.
• Demir, Ö. (2009). Bilim felsefesi. Ankara: Vadi Yayınları.
• Galison, P. (1990). Aufbau/Bauhaus: Logical positivism and architectural modernism. Critical Inquiry, 16(4), 709-752.
• Gower, B. (1997). Scientific method: An historical and philosophical introduction. London: Routledge.
• Güzel, C. (1994). Karl Popper, Imre Lakatos ve Paul Feyerabend’de Bilim kavramı ve rasyonaliteler kavramı (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hayes, C. (2009). Popper, Hayek and the open society. London: Routledge.
• Hülür, H. (2006). Bilimde yöntemciliğin reddi ve çoğulculuk: Feyerabend'in epistemolojik dadaizmi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 199-218.
• Hülür, H. ve Bircan, U. (2020). Manuel Kant’tan Michel Foucault’ya aydınlanma sorunsalı ve modernlik. Journal of Modernism And Postmodernism Studies, 1(2), 23-38.
• Jarvie, I. & Pralong, S. (1999). Popper’s open society after fifty years. London: Routledge.
• Jarvie, I., Milford, K. & Miller, D. (2006). A centenary assessment. surrey. Hampshire: Ashgate Publising.
• Kökdemir, D. (2012). Üniversite eğitimi ve eleştirel düşünme. Başkent Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Eleştirel-Yaratıcı Düşünme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı Dergisi, 21, 16-19.
• Kuriki, J. (2011). Philosophical fundamentals for sustainable development in Kenya: Karl Popper’s perspective. Current Research Journal of Social Sciences, 3, 28-33.
• Lordoğlu, V. (1988). Karl Popper’in düşüncesinde bilim siyaset ilişkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Bursa.
• Magee, B. (1990). Karl Popper’in bilim felsefesi ve siyaset kuramı (M. Tuncay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Manafov, R. (2020). Karl Popper aklı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Naylor, T. H. & Finger, J. M. (1967). Verification of computer simulation models. Management Science, 14(2), 75-92.
• O’Hear, A. (2007). Hayek And Popper: The road to serfdom and the open society. Edward Feser (Ed.), The cambridge companion to Hayek (s. 132-147) içinde. Cambridge: Cambridge University Press.
• Popper, K. (1989). Açık toplum ve düşmanları I. Cilt (M. Tuncay, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Popper, K. (2005). Bilimsel araştırmanın mantığı (İ. Ata ve İ. Turan, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Popper, K. (2008). Tarihselciliğin sefaleti (S. Orman, Çev.). İstanbul: Plato Film Yayınları.
• Popper, K. (2015). Hayat problem çözmektir – Bilgi, tarih ve politika üzerine (A. Nalbant Çev.). İstanbul: YKY.
• Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2018). Modern sosyoloji kuramları (H. Hülür, Çev.). Ankara: De Ki Yayınları.
• Robinson, L. & Bawden, D. (2001). Libraries and open society; Popper, soros and digital information. Aslib Proceedings, 53, 167-178.
• Russell, B. (2015). Toplumsal yeniden inşanın ilkeleri (T. Doğan ve Ş. Duran, Çev.). İstanbul: Best Yayınları.
• Shearmur, J. (1996). The political thought of Karl Popper. London: Routledge.
• Sunar, İ. (2008). Düşün ve toplum. İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Türkdoğan, O. (2012). Çagdaş bilimsel araştırma metodolojisi ve sorunları. İstanbul: Iq Yayınları.
• Quinton, A. (1994). Karl Popper: Özler olmadan siyaset. Anthony de Crespigny, Kenneth R. Mınogue (Ed.), Çağdaş siyaset felsefecileri (s. 151-169) içinde. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Vernon, R. (1976). The “great society” and the “open society”: Liberalism in Hayek and Popper. Canadian Journal of Political Science, 9, 261-276.