Psychological resilience among female disaster relief workers: A study on female public employees who worked in the February 6 Kahramanmaraş earthquakes

Yıl 2025, Sayı: 15, 227 - 242, 30.06.2025

Sezen Sırımsı Çetin , Meliha Kırkıncıoğlu

Öz

This study explores how female public employees who served during the February 6 earthquakes experienced the phenomenon of psychological resilience, and aims to identify the attributes that constitute this resilience. The sub-questions supporting this main inquiry are as follows: How do these employees describe the advantages and disadvantages of being female disaster workers? How do they evaluate their exposure to gender-based discrimination? Data were collected through in-depth interviews with 23 women from various professions—such as search and rescue technician, nurse, administrator, teacher, preacher, and psychological counselor—who worked in the field during the February 6 earthquakes. Participants ranged in age from 20 to 48 (mean = 38.91, SD = 9.4). Demographic data were gathered using a Personal Information Form. This qualitative study employed content analysis to identify and examine key components in the interview records, including recurring themes, patterns, and frequently used words. The data were analyzed using the Maxqda 2024 qualitative analysis software. As a result, 2 Main Themes, 6 Sub-Themes, and 40 Codes were generated, and the findings were presented accordingly. The study reveals that female disaster relief workers who served during the February 6 Kahramanmaraş earthquakes experienced both physical and psychological hardships due to unmet basic needs such as shelter, nutrition, privacy, and especially access to toilets. It also highlights the lack of adequate support mechanisms within organizational structures, women’s underrepresentation in decision-making processes compared to men, and their occasional exposure to prejudice rooted in gender roles. Moreover, the study indicates that these women demonstrated high levels of psychological resilience, supported not only by their personal traits but also by institutional and environmental factors, as well as solidarity among fellow women.

Anahtar Kelimeler

February 6th Kahramanmaraş earthquakes , psychological resilience , female public employees , disaster relief workers , women

Afet yardım çalışanı kadınlarda psikolojik dayanıklılık: 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde görev alan kadın kamu çalışanları üzerine bir araştırma

Öz

Bu çalışmada 6 Şubat depreminde görev alan kadın kamu çalışanlarının “psikolojik dayanıklılık” fenomenini nasıl deneyimlediği ve psikolojik dayanıklılıklarını oluşturan özelliklerin neler olduğu temel sorularının cevapları aranmaktadır. Bu temel soruların eşlikçisi olan alt problem soruları ise şunlardır: Çalışanlar kadın afet çalışanı olmanın avantajlı ve dezavantajlı olduğu yönleri nasıl tanımlamaktadırlar? Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığa maruziyeti nasıl değerlendirmektedirler? Veriler 6 Şubat depremlerinde sahada görev almış çeşitli meslek gruplarından (arama kurtarma teknisyeni, hemşire, yönetici, öğretmen, vaize, psikolojik danışman) müteşekkil yaşları 20 ile 48 arasında değişen (ortalama 38,91, standart sapması 9.4) 23 kadınla derinlemesine mülakat yöntemiyle toplanmıştır. Demografik veriler ise Kişisel Bilgi Formu doldurtularak elde edilmiştir. Nitel yöntemle yapılan bu araştırmada görüşme kayıtlarındaki temalar, örüntüler, sık geçen kelimeler gibi içeriğin önemli olduğu düşünülen parçalarını belirlemek ve analiz etmek için kullanılan “içerik analizi” yöntemi kullanılmıştır. Mülakat verileri Maxqda 2024 nitel veri analiz programı ile analiz edilmiş olup analiz sonucu 2 Ana Tema, 6 Tema ve 40 Kod oluşturulmuş ve bulgular bu tema ve kodlar üzerinden sunulmuştur. Çalışmamız, 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde afet yardım çalışanı olarak görev yapan kadınların barınma, beslenme, mahremiyet ve özellikle tuvalet gibi fiziksel ihtiyaçlarının karşılanmaması nedeniyle fiziksel ve psikolojik zorluklar yaşadığını, organizasyonel yapılarda yeterli destek mekanizmalarının bulunmadığını, karar alma mekanizmalarında erkeklere nazaran daha az yer aldıklarını ve toplumsal cinsiyet rolleri gereği zaman zaman önyargılarla karşılaştıklarını ortaya koymaktadır. Ayrıca bu çalışma afet yardım çalışanı kadınların psikolojik dayanıklılıklarının yüksek olduğunu, bu dayanıklılığı etkileyen unsurlar arasında kişisel özellikler yanında kurumsal ve çevresel destekle birlikte hemcinsleri ile olan dayanışmalarının da rol aldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

6 Şubat Kahramanmaraş depremleri , psikolojik dayanıklılık , kadın kamu çalışanları , afet yardım çalışanları , kadın dayanışması

Etik Beyan

Bu çalışma, yükseköğretim kurumları bilimsel araştırma ve yayın etiği yönergesi esas alınarak yürütülmüştür. Araştırma kapsamında katılımcılardan gönüllü onam alınmış, kişisel verilerin gizliliği ve anonimliği sağlanmıştır. Katılımcılarla yapılan görüşmelerde etik ilkelere (açıklık, gönüllülük, mahremiyet, zarar vermeme ve saygı) uygun hareket edilmiştir. Çalışma için İstanbul Gedik Üniversitesi Etik Kurul Komisyonu’ndan [214.01.2024 tarihinde alınan E-56365223-050.04-2024.137548.31 sayılı etik kurul onayı bulunmaktadır.

Teşekkür

Bu makale, 1. yazarın halen yürütmekte olduğu “6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremlerinde Bölgede Görev Yapan Kadın Kamu Çalışanlarında Algılanan Psikososyal Risk Analizi: Psikolojik Dayanıklılık” başlıklı doktora tezinden türetilmiştir.

Kaynakça

• Abdalla, S., Ramadan, E., & Al Mamari, W. (2024). Enhancing gender-responsive resilience: The critical role of women in disaster risk reduction in Oman. Progress in Disaster Science, 24, 100376.
• AFAD. (2025, Ocak). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü. Erişim adresi (1 Nisan 2025): https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• Agarwal, V., & Buzzanell, P. M. (2015). Communicative reconstruction of resilience labor: Identity/identification in disaster-relief workers. Journal of Applied Communication Research, 43(4), 408-428.
• Aker, D. A. T. (2006). 1999 Marmara depremleri: Epidemiyolojik bulgular ve toplum ruh sağlığı uygulamaları üzerine bir gözden geçirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(4), 204-212.
• Aksoy, Ş., Kabasakal, Z. (2023). Afet sonrası durumlara yönelik hazırlanan psikososyal destek uygulamalarının ve çalışmalarının incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 80-91.
• Argentero, P., & Setti, I. (2011). Engagement and vicarious traumatization in rescue workers. International Archives of Occupational and Environmental Health, 84, 67–75.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• M., Şalcıoğlu, E. ve Livanou, M. (2002). Traumatic stress responses in earthquake survivors in Turkey. Journal of Traumatic Stress, 15(4), 269-276.
• Başoğlu Yavuz, S. (2023). Kil alanı terapisinde dokunsal ve sözel deneyimin açıklayıcı fenomenolojik analizi: Tıbbi olarak açıklanamayan belirtiler çalışma grubuyla boylamsal bir nitel araştırma (Yayımlanmamış doktora tezi). Doğuş Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çetin, F., Yeloğlu, H. O., & Basım, H. N. (2015). Psikolojik dayanıklılığın açıklanmasında beş faktör kişilik özelliklerinin rolü: Bir kanonik ilişki analizi. Türk Psikoloji Dergisi, 30(75), 81-92.
• Danielsson, E., & Eriksson, K. (2022). Women's invisible work in disaster contexts: Gender norms in speech on women's work after a forest fire in Sweden. Disasters, 46, 141–161.
• Demirci, K., & Avcu, T. (2021). Afet süreçlerinde kadın bireylerin yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri: İzmir ili örneği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 11(1), 86-105.
• Demirel, B., & Kökrek, Z. (2024). Kahramanmaraş merkezli depremde görev alan psikologların psikolojik dayanıklılık ve ikincil travma analizi. Adli Tıp Bülteni, 29(3), 230-235.
• Elçi̇, Ö. (2021). Predictıve factors of posttraumatic stress and posttraumatic growth among the survivors of Van, 2011, Earthquakes’ Trauma (Yayımlanmamış doktora tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdener, M. (2019). Afet alanında çalışan profesyonellerin psikolojik dayanıklılık ve ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Galanti, T. and Cortini, M. (2019), Work as a recovery factor after earthquake: A mixed-method study on female workers. Disaster Prevention and Management, 28(4), 487-500.
• Gökalp Yılmaz, G. (2021). Afetlere sosyolojik bakış ve Türkiye’de afet yazınına kuramsal bir yaklaşım. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 195-204.
• Gökçek, M. B., Gökçek, İ., Toker, İ., Kılınç Toker, A., & Hocaoğlu, N. (2024). Anxiety and depression in healthcare workers after February 6th, 2023 Kahramanmaraş earthquake. Journal of Anatolian Medical Research, 9(3), 52-56.
• Gritti, A. (2015). Building aid workers’ resilience: Why a gendered approach is needed. Gender & Development, 23(3), 449-462.
• Gündüz, F. (2022). Afetlerde kadın ve toplumsal cinsiyet perspektifi ile çıkarılması gereken dersler (Haiti ve Japonya depremi örneği). IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 440-460.
• Günerigök, T. (2024). 2020 Deprem sonrası dini başa çıkma (2023 Kahramanmaraş depremi Adana ili örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Huang, Y., Wong, H., & Fu, Y. (2019). Resilience and depression among the survivors of the 2013 Yaan earthquake. Journal of Social Work, 0(0), 1–17.
• İlhan, T. (2018). A model suggestion for trauma and psychological process living people after earthquake. The Online Journal of Science and Technology, 8(3), 7-12.
• Karakış, S. (2019). Kamu hastanelerinde çalışan hemşirelerin afetlere hazır oluşluk durumları ve psikolojik sağlamlıkları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karancı, A. N. (2008). Afet zararlarını azaltmada psikolojinin önemi. M. Kadıoğlu & E. Özdamar (Ed.), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri (s. 51-58) içinde. Ankara: JICA Türkiye Ofisi.
• Karancı, A. N., İkizer, G. (2017). Afet psikolojisi: Tarihçe, temel ilkeler ve uygulamalar. Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, 2(3), 163-171.
• Kızılay. (2008). Afetlerde psikososyal destek uygulama rehberi. Ankara: Kızılay.
• Lee, C.-C., Huang, K.-C., Kuo, S.-Y., Lin, Y.-J., Ke, K.-Y., Pan, T.-Y., Tai, L., Shih, Y.-L., & Lai, H.-T. (2022). Gender matters: The role of women in community-based disaster risk management in Taiwan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 77, 103046.
• Morrow, Rosie, Rodriguez, Alison and King, Nigel (2015) Colaizzi’s descriptive phenomenological method. The psychologist, 28 (8). 643-644.
• Nishi, D., Kawashima, Y., Noguchi, H., Usuki, M., Yamashita, A., Koido, Y., & Matsuoka, Y. J. (2016). Resilience, post-traumatic growth, and work engagement among health care professionals after the Great East Japan Earthquake: A 4-year prospective follow-up study. Journal of Occupational Health, 58, 347-353.
• Okay, N., & İlkkaracan, İ. (2018). Toplumsal cinsiyete duyarlı afet risk yönetimi. Journal of Resilience, 2(1), 1-12.
• Panday, S., Rushton, S., Karki, J., Balen, J., & Barnes, A. (2021). The role of social capital in disaster resilience in remote communities after the 2015 Nepal earthquake. International Journal of Disaster Risk Reduction, 55, 102112.
• Rahimian Boogar, E., Asgharnejad Farid, A. A. (2008). The relationship between psychological hardiness also ego-resiliency and mental health in adolescent and adult survivors of Bam Earthquake. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 14(1), 62-70.
• Sakuma, A., Ueda, I., Shoji, W., Tomita, H., Matsuoka, H., & Matsumoto, K. (2020). Trajectories for post-traumatic stress disorder symptoms among local disaster recovery workers following the Great East Japan Earthquake: Group-based trajectory modeling. Journal of Affective Disorders, 274, 742–751.
• Sharma, R., Kumar, V., & Raja, D. (2015). Disaster preparedness amongst women, the invisible force of resilience: A study from Delhi, India. International Journal of Health System and Disaster Management, 3(3), 163-168.
• Şi̇pal, Y. Z. (2023). 6 Şubat 2023 depreminin afet yönetim ve deprem lojistiği açısından değerlendirilmesi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 821-825.
• Taşdemi̇r, H. (2022). Sosyal hizmet kurumlarının yönetiminde görev yapan sosyal hizmet uzmanlarının kurumsal bağlılık ve psikolojik dayanıklılık düzeyleri ile iş stresi ve stresle başa çıkma yöntemlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• UNDHA. (1992). Internationally agreed glossary of basic terms related to disaster management. Erişim adresi (1 Nisan 2025): https://reliefweb.int/report/world/internationally-agreed-glossary-basic-terms-related-disaster-management
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction. (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015-2030. Erişim adresi (1 Nisan 2025) https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030
• Ünür, E. (2021). Afet yönetiminde toplumsal cinsiyet eşitsizliği: Doğal afetlerde cinsiyete dayalı zarar görebilirlik farkı. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 351-381.
• Yağlı Soykan, N. (2024). Doğal afet sonrası travma, yas ve dini başa çıkma: Kahramanmaraş depremi üzerine nitel bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(26), 511-552.
• Yalçın, S. (2013). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile stres, psikolojik dayanıklılık ve akademik iyimserlik arasındaki ilişki (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yoosefi Lebni, J., Mohammadi Gharehghani, M. A., Soofizad, G., Khosravi, B., Ziapour, A., & Irandoost, S. F. (2020). Challenges and opportunities confronting female-headed households in Iran: A qualitative study. BMC Women's Health, 20(1), 183.