هەولەك بۆ ئێكگرتنا ڕێنڤیسا زمان ێ كوردی

Yıl 2023, , 53 - 67, 30.06.2023

Huda Salih

https://doi.org/10.55253/nubihar.1285540

Öz

ڕێنڤیسا ئێكگرتی ب فاكتەرەكێ‌ گرنگێ ستانداربونا زمانی دهێتە هەژمارتن.هەر چەندە كێشەیێن نڤیسینێ‌ د هەمی زماناندا هەنه، بەلێ‌ دڤێت چارەیەك ژ لایێ كەسانێن بسپورڤە بۆ بهێتە دیتن.
د ئەڤێ‌ ڤەكۆلینێدا چەند پیتەیەكێن، كو كێشە و بۆچونێن جیاواز ل سەر هەین هاتینە دەستنیشانكرن ل گەل بەرچاڤكرنا بۆچونێن چەندین زمانڤانان و هينانا چەندين بەلگەیێن پێدڤی، كو ڤەكۆلەرێ‌ ئێخستینە بەرچاڤ و ل دوماهیێ بریار ل سەر هەبون یان نەبونا ئەوێ‌ پیتێ‌ د ڕێنڤیسا زمانێ‌ كوردیدا هاتیە دان.
د ئەنجامێن ئەڤێ‌ ڤەكۆلینێدا خۆیا دبیت، كو هندەك ژ ئەوان پیتێن كێشە و بۆچونێن جیاواز ل سەر هەین، كو وەك داتا بۆ ڤەكۆلینێ‌ هاتینە هەلبژارتن، ئەو ژى: < ح ،ڕ، ع، غ، ڵ، ¡، وو> د ئەنجاماندا خۆیا دبیت، كو<ح> د ڕینڤیسا زمانێ‌ كوردیدا هەبونا خۆ هەیه و ئاخڤتنكەرێن كورد هەست ب هەبونا ئەوێ‌ دكەن و د گەلەك پەیڤاندا دووبارە دبیتەڤە، هەروەسا<ڕ> ب پيتەكا زمانێ‌ كوردی هاتیە دانان، چونكی د گەلەك پەیڤاندا ب گوهۆڕینا ئەوێ‌ ل گەل پیتا<ر> دبیتە ئەگەرێ‌ گوهۆڕینا واتایێ‌. <ع،غ> دو پیتێن ڕەسەنێن زمانێ‌ كوردی نینن و <ڵ،ل> ب ئەلوفۆنێن هەڤ هاتینە دانان.
<¡> ڕێنڤیسا زمانێ‌ كوردی پێدڤی ب بزروكێ‌ هەیە، كو هێمایەك بۆ بهێتە دانان، چونكی برگا زمانێ‌ كوردی بێ‌ ڤاول دروست نابیت، هەروەسا گوهۆڕینا ئەوێ‌ ب پیتەكا دیتر دبیتە ئەگەرێ‌ گوهۆڕینا واتایێ‌، هەروەسا دشێین هەر پەیڤەكا <وو> تێدا بێ ئاریشە ب ئێك <و>یێ بنڤیسین، چونكی چ گوهۆرینەكا واتایی روینادەت.

Anahtar Kelimeler

ڕێنڤیس, پیت, ستاندەردبونا زمانی و پیتێن كێشەدار

An Attempt to Unite the Orthography of the Kurdish Language

Öz

United Orthography is one of the important factor to Standardiz the language. Although there are writing problems in all languages,a solution should be proposed by specialists.
In this research we studied some letters that have different opinions from lanquistic scholars and their different documented personal views, by the end of this research we decide the possibility of existence or inexistence of that letters in the Kurdish writing.
As a result of this reseach we found that, some of Disputed letters as a data for this research were:< ح ،ڕ، ع، غ،ڵ، ¡، وو> and in the result it appears that <ح> existe in kurdish writing and Kurdish speaker feel its appearance and it repeated in many words.in addition,<ڕ> is one of the Kurdish language letter and their change with <ر> leads to change in meaning.
<ع،غ> Are not two genuine letters of Kurdish language. Moreover, <ڵ،ل> are considered to allophones.
<¡> Kurdish language writing needs vowel (بزروكه) with their notation. Because Kurdish syllable can not be formed with out vowel (بزروكه), and change it with another letter will lead to change in meaning. Finally replacing <وو> with <و> is possible because it will not lead to change in meaning.

Anahtar Kelimeler

writing, letters, standard language, disputed letters and alphabet.

Kürtçe Yazım Kurallarında Bazı Tartışmalı Harflere Çözüm Bulmak

Öz

United Orthography, dili standartlaştırmak için önemli faktörlerden biridir. Her ne kadar tüm dillerde yazım problemleri olsa da uzmanlar tarafından çözüm önerileri getirilmelidir.
Bu araştırmada, dilbilimci bilginlerden farklı görüşlere ve onların farklı belgelenmiş kişisel görüşlerine sahip bazı mektupları inceledik, bu araştırmanın sonunda bu harflerin Kürt yazısında var olma veya olmama ihtimaline karar verdik.
Bu araştırma sonucunda, bu araştırma için veri olarak Tartışmalı mektuplardan bazılarının şunlar olduğunu tespit ettik: < ح ،ڕ، ع، غ،ڵ، ¡، وو> ve sonuç olarak <ح> Kürtçe yazımda var olduğu ve Kürtçe konuşanın görünüşünü hissettiği ve birçok words.in ilavede tekrarlandığı<ڕ>, Kürtçe harflerden biri olduğu ve bunların değişmesinin <ر> anlam değişikliğine yol açtığı görülmektedir.
<ع،غ> Kürt dilinin iki gerçek harfi değildir. Ayrıca, <ڵ،ل> allofonlar olarak kabul edilir.
<¡> Kürtçe yazının gösterimleriyle birlikte sesli harfe (بزروكه) ihtiyacı vardır. Çünkü Kürtçe hece, sesli harf (بزروكه) olmadan oluşturulamaz ve başka bir harfle değiştirilmesi anlam değişikliğine yol açacaktır. Son <وو> <و> olarak, anlam değişikliğine yol açmayacağı için değiştirmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

yazı, mektuplar, standart dil ve Tartışmalı mektuplar.

Kaynakça

• Abdulah, ‘Abdulselam Necmedîn û li, Şêrzad Sebrî. (2011). Zimanvanya Tyorî. Çapa êkê. Hewlêr. Çapxana Hecî Haşim.
• Bekir ‘Omer u Şêrko Heme. (2017). Zar u Şêwezar. Çapî diwem. Silêmanî: Çapxaney Çiwarçira.
• Habîb, Bedran Ehmed. (2005). Rênusî Yekgirtoy Kurdî. Çapî Diwem. Hewlêr: Çapxaney Wezaretî Perwerde.
• Hesen, ‘Abdulsetar Fetah. (2004). Rênivîsa Kurdî. Çapa Êkê. Çapxana Xabat.
• Hesen, Rehman Îsma’îl. (1991). Birge û Asanbunî Birge le Zimanî Kurdî da. Hewlêr. Namey Master. Zankoy Selahedîn.
• Hirorî, Newzad. (2011). Rêbera Rênivîsa Kurdyê (Zaraveyê Kurmancî). Dihok.
• Marif, Ewrehman Hacî. (1975). Nusînî Kurdî be Elfobêy ‘Erebî. Elwezîrîye. Çapxaney 'Ala.
• Marif, Ewrehman Hacî. (2014). Ferhengî Zarawey Zimannasî. Çapî diwem. Hewlêr: Çapxaney Rojhelat.
• Mihemed, Keser Yasîn. (2009). Cyawazya Bikarhînana di Kurdya Serî û Naverast da. Dihok. Namaya Masterê. Zankoya Dihok.
• Mihemed, Keser Yasîn. (2023). Fonologya Berhemhînanê ya Nerastehêlî di Zimanê Kurdî da. Zaxo. Nameya Diktorayê. Zankoya Zaxo.
• Omer, Fazil. (2004). Çend Awirek li Zimanê Kurdî. Çapa êkê. Hewlêr: Çapxana Wezareta Perwerdê.
• Resul, 'Abdulah Hisên. (2004). Çend Pîtêkî Kêşedar le Nusînî Kurdîda Lêkolîneweyekî Dengsaz Îye. Dihuk. Govarî Zankoy Dihuk. Berpendî (7) jimare (1) la per (1-12).
• Şahîn, Ismaˈîl Taha. (2008). Ji bo Rênivêseka Baştir. Dihok: Ji weşanên Êketîya Nivîserên Kurd. Şêrzad Sebrî û 'Abdulah, ‘Abdulselam Necmedîn. (2011). Zimanvanya Karekî, Çapa êkê. Dihok: Çapxana Xanî.
• Talîb Husên. (2014). Zanistî Ziman û Zimanî Kurdî. Hewlêr: Çapxaney Rojhelat.
• Xalîd, ‘Abdulwehab. (2010). Destpêkek bo Zimanvanîya Piraktîkî. Hewlêr: Çapxaney Rewşenbîrî.
• Xoşnaw, Nerîman ‘Abdulah. (2013). Zimanî Sitandardî Kurdî. Çapî Yekem. Hewlêr