Some Transmission Problems from Sorani Kurdish to Kurmanji Kurdish

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 15, 67 - 108, 28.09.2021

Zülküf Ergün

Öz

Kurmanji and Sorani, as the two main dialects of Kurdish, have been in the process of self-revival for hundreds of years. Although these two dialects were written side by side in the same magazines and newspapers in Istanbul in modern times, they became distant from each other after the collapse of the Ottoman state and the break-up of the Kurds. Since then, due to some political conditions, Sorani has gained more opportunities for development than Kurmanji and has become a source dialect for new words and Kurmanji has borrowed many words from it. But due to distance and lack of direct communication some of these words are mis-borrowed. This article focuses on these misinterpretations and deals with the semantic, morphological and phonological confusions. On the other hand, it draws attention to some words that have been coined in Sorani, but are currently only used in Kurmanji, and they are also known as another problem of borrowing. To illustrate this point, we benefited from the main Kurdish dictionaries and important books, magazines and newspapers written in Kurmanji and Sorani dialects in which these words were used for the first time. On this basis, this article suggests that there is a special importance of intra-language borrowing words for the integration of Kurdish dialects, but in this borrowing prosses, the borrowed words should be used as original and avoid linguistic confusion.

Anahtar Kelimeler

Sorani, Kurmanji, borrowing, integration, problem, mistake

Çend Kêşeyên Veguhestinê ji Kurdîya Soranî bo Kurdîya Kurmancî

Öz

Kurmancî û soranî wek du zarên sereke yên kurdîyê sed sal in di nav hewldanên xwe-vejandinê da ne. Herçend ev her du zar di serdema modern da li Stenbolê li tenişta hev di heman kovar û rojnameyan da bên nivîsîn jî piştî parçebûna dewleta Osmanî û dabeşbûna kurdan ji hev dûr dikevin. Ji wê demê û vir ve ji ber hin mercên sîyasî soranî ji kurmancîyê bêhtir derfetên geşesendinê bi dest dixe û ji alîyê bêjeyên nû ve dibe zarê serçavî û kurmancî gelek bêjeyan jê werdigire. Lê ji ber dûrketinê û nebûna peywendîyeke rasterast hin ji van bêjeyan bi çewtî tên wergirtin. Ev gotar li ser van veguhestinên çewt radiweste û vê di bin sernavên tevlihevîyên semantîk, morfolojîk û fonolojîk da berçav dike. Li alîyê din bal dikêşe ser hin bêjeyan ku di soranîyê da hatine dariştin, lê niha tenê di kurmancîyê da tên bikaranîn û wan jî wek kêşeyeke din a veguhestina navzimanî dide zanîn. Ji bo berçavkirina vê rewşê me ji ferhengên sereke yên kurdîyê, pirtûk, kovar û rojnameyên giring ên kurmancî û soranîyê sûd wergirtin ku cara pêşî ev bêje di wan da hatine bikaranîn. Li ser vê bingehê ev gotar pêşnîyaz dike ku ji bo hevgirtina zarên kurdîyê giringîyeke taybetî ya veguhestina navzimanî heye, lê di vê veguhestinê da bikarînerên zarê wergir divê wan bêjeyan li gor zarê serçavî bi kar bînin û rê nedin tevlihevîyên navzimanî.

Anahtar Kelimeler

Soranî, kurmancî, veguhestin, hevgirtin, kêşe, çewtî

Kaynakça

• Akin, S. (2013). Lêkolînên Zimannasîya Kurdî. İstanbul: Avesta.
• Amêdî, S. B. (2012). Rêzimana Kurdî Kurmanciya Jorî û Jêrî ya Hevberkirî. İstanbul: Dîwan.
• Anter, M. (2012). Ferhanga Khurdî – Tirkî. İstanbul: Yeni Matbaa.
• Arif, T. (1944). “Şêwey Wergirtin”. Gelawêj. h. 7, r. 20-22.
• Baran, B. (2014). Derb. İstanbul: Avesta.
• Barnas, R. (1989). “Ferhengoka Dîwana Melayê Cizîrî”. Kurmancî. h. 4, r. 21-22.
• Barnas, R. (1989). “Lêkerên Hevedudanî”. Kurmancî. h. 5, r. 32-36.
• Barnas, R. (1990). “Termên Edebî”. Kurmancî. h. 7, r. 52-55.
• Barnas, R. (2013). Kadiz. İstanbul: Nûbihar.
• Bedir-Xan, C. A (1932). “Ji Kurdî li Erebî Tefsîru’l-mufredatî’l-Kurdîyye bî’l-Luxetî’l-Erebîyye”. Hawar. h. 6, r. 5-6.
• Bedir-Xan, C. A. (1932). “Bi Hinceta Pîroznamekê”, Hawar. h. 3, r. 4-5.
• Bedir-Xan, C. A. (1933). “Qurd û Qurdistan Bi Çavê Bîyanîyan”. Hawar. h. 19, r. 1-2.
• Bedir-Xan, C. A. (2009). Ferheng (Kurdî – Kurdî), İstanbul Avesta.
• Bedir-Xan, Q. A. (1932). Dilê Qurên Min. Şam: Çapxana Terekî.
• Bedir-Xan, K. (1971). Rêzana Zmanê Kurdî. Paris.
• Bengîne. (1942). “Sikalay Por û Kew”. Hawar. h. 45, r. 9.
• Bêkes, Ş. (2006). Dîwanî Şêrko Bêkes. Kurdistan.
• Bile. (1939). “Xwêndewaranî Xoşewîst”. Gelawêj. h. 1, r. 1-2.
• Bozarslan, M. E. (2008). Baxçê Zimên Cildê Pêşîn A-G. Amed: Weşanên Deng.
• Calhoun, C. (2012). Millîyetçilik. Bilgen Sütçüoğlu (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Chyet, M. L. (2003). Kurdish-English Dictionary Ferhenga Kurmancî-Inglîzî. New Haven and London: Yale University Press.
• Chyet, M. L. (2020). Ferhenga Birûskî Kurmancî-Îngilîzî Volume 2 M-Z. Transnational Press London.
• Demîrhan, U. (2007). Ferhenga Destî. Doğubeyazıt-Ağrı: Sewad.
• Dizeyî, H. (2012). “Prosey Ledayîkbûnî Zimanî Standard Keysî Soranî”. Govarî Ekadîmî Kowarî Korrî Zanyarî Kurdistan. h. 23, r. 17-44.
• Ehmed, Î. (1945). “Bo Zanîn”. Gelawêj. h. 5, r. 4.
• Eyn. “Nûsînêkî Rewan û Bêqurtim Lêy Ewêt”. Gelawêj. 3 (1940): 1-8.
• Farqînî, Z. (2010). Ferhenga Kurdî-Tirkî. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Fereveşî, B. (1381). Ferhengê Farsî be Pehlewî. Têhran: Muesseseê Intişaratê Danişgahê Têhran.
• Fetah, Ş. (1932). “Hawar”. Hawar. h. 6, r. 1-2.
• Fexrî, N. (1973). “Paşgir û Pêşgirî (ve- yan –we) le Zimanî Kurdî da”, Govarî Korrî Zanyarî Kurd. Bergî Yekem-Beşî Yekem, r. 234-273.
• French Dictionary Plus Grammer. (2001). Great Britain: Harper Collins Publishers.
• Goran, (1934). “Hellbestî Derûnî”. Dîyarî Lawan. r. 36-37.
• Goran, E. (1389). Dîwanî Goran. Tihran: Billawkirawey Panîz.
• Grûba Xebate ya Vateyî, (2009). Ferhengê Kirmanckî(Zazakî)-Tirkî. İstanbul: Vate.
• Hawar. (1932). “Armanc, Awayê Xebat û Nivîsandina Hawarê”. Hawar. h. 1, r. 1-2.
• Hawar. (1934). “Name Bo Lawanî Kurd le Iraqa”. Hawar. h. 24, r. 9.
• Hebîbullah, C. (2010). Wişananame. Hewlêr: Billawkirawey Ekadîmyay Kurdî.
• Hejar. (1369). Henbane Borîne Ferhengî Kurdî-Farisî. Têhran: Siruş.
• Herdî, E. (1984). Razî Tenyayî. Berêweberayetî Çapxaney Zankoy Selaheddîn.
• H. F. (1940). “Edebîyatî Taze Çon e w Debê Çon bê?”. Gelawêj. h. 7, r. 1-4.
• Îzolî, D. (2007). Ferheng Kurdî-Tirkî Türkçe-Kürtçe. Amed: Weşanên Deng.
• Korrî Zanyarî Kurd. (1973). “Zarawî Kargêrî”, Govarî Korrî Zanyarî Kurd. Bergî Yekem-Beşî Yekem, r. 419-525.
• Kurmancî. (1987). “Nûkirina Kurmancî”. Kurmancî. h. 1, r. 1.
• Kurmancî, (1989). “Dûmahîka Termên Rojname û Rojnamevaniyê”. Kurmancî. h. 4, r. 28.
• Kutlay, N. (1994). “Ez Ji Ber Pêşeroja Edebiyata Kurdî Xemgîn im”. Nûdem. h. 10, r. 15-18.
• Kürt Talebe-Hêvî Cemiyeti. (2008). Hînkerê Zimanê Kurdî. İstanbul: bgst Yayınları.
• Korrî Zanyarî Kurd (1974). “Lîstey Sêyemî Zarawekanî Korr”, Govarî Korrî Zanyarî Kurd. Bergî Duwem-Beşî Duwem, r. 166-218.
• Mem, M. M. (2003). Karwan û Segwerr. Hewlêr: Billawkirawey Aras.
• Mihemed, M. (1975). “Fonetîk Çîman bo Bika?”. Govarî Korrî Zanyarî Kurd. Bergî Sêyem-Beşî Yekem, r. 568-622.
• Mihemed, M. (1988). Zarawesazîy Pêwane. Bexda.
• Mihemed, M. (2011). Hendê Babetî Ziman û Rênûsî Kurdî. Hewlêr: Dezgay Çap û Billawkirdnewey Aras.
• M.X. (2013). “Ziman”. Rojî Kurd. Koma Xebatên Kurdolojîyê (Amd.). İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Nadirî, M. (1322). “Beheştî Bextyarî”. Nîştiman. h. 3 û 4, r. 1-4.
• Nebez, C. (1957). Nûsînî Kurdî be Latînî. Bexda: Çapxaney Me‘arif.
• Nebez, J. (2008). Kurd (Dîrok û Kultura Wan). Ergîn Opengîn (Wer.). İstanbul: Avesta.
• Nebez, C. (2008). Wişanamekey Êtîmolojyay Zimanî Kurdî. Malperî Kurdbûn:www. Kurdbun.de.
• Nemir, K. (2014). Selpakfiroş. Diyarbakir: Lîs.
• Nemir, K. (2015). “Di eyna esmên de min dî sifetê ruhê xwe yî mirr” (13-32). Êvara Zivistanê. F. H. Cewarî (Amd.). Diyarbakır: Lîs.
• Nêrevan. (1942). “Rewşa Dinyayê”. Hawar. h. 43, r. 9-12.
• Neşrîyata Hêvî Civata Telebeê Kurdan. (1921). Hînkerê Zimanê Kurdî Rêberê Zimanê Her Du Kurdî Kurmancî-Babanî. Babi Alî: Çapxaneyê Necmul Îstîqbal. Nîştiman. (1322). Nîştiman. h. 1, r. 9.
• Nîştiman, (1322). “Mayey Rizgarnebûnî Ême le Zincîr û Kelemey Dujmin Çi ye û Kê ye? Bo çî Pêş Nakewîn?”. Nîştiman. h. 2, r. 4.
• Özmen, Ş. (2008). Rojnivîska Spinoza. Dîyarbakır: Lîs.
• Peşêw, A. (2016). Şewnamey Şa‘îrêkî Tînû/Şevnameya Şa ‘îrêkî Têhnî. Zülküf Ergün (Kurmancîkirin). İstanbul: Peywend.
• Pêşkewtin, (1920). “Xwêndin”. Pêşkewtin. h. 3, r. 1.
• R. N. (1934). “Zerdeşt û Dînî Zerdeştî”. Dîyarî Lawan. r. 38-52.
• R.N. (1940). “Nûsînî Bêqurt”. Gelawêj. h. 4, r. 1-5.
• Sabîr, R. (2008). Kultûr û Nasyonalîzm. Silêmanî: Çapxaney Tîşk.
• Sağnıç, F. H. (1991). Hêmana Rêzımanê Kurdi. İstanbul: Melsa Yayınları.
• Seccadî, E. (1389). Mêjûy Edebî Kurdî. Senendec: Billawkirdnewey Kurdistan.
• Segman, B. (1945). “Katêrîn”, Ronahî. h. 28, r. 13-16.
• Sorî, H. (1932). “Edebîyatî Kurdî”. Hawar. h. 5, r. 1-2.
• Sorî, H. (1932). “Edebiyatî Qurdî -2-”. Hawar. h. 7, r. 3-4.
• “Şairekanman”. (1933). Yadgarî Lawan. r. 33-44.
• Şerîfî, F. (?). Ferhengî Zarawekanî Felsefe û Zaniste Komellayetîyekan Îngilîzî-Farsî-Kurdî. Silêmanî: Dezgay Çap û Pexşî Serdem.
• Şêxanî, E. (2009). Ferhengî Şêxanî. Dihok: Dezgay Twêjînewe w Billawkirdnewey Mukriyanî.
• Şucaî, B. (2001). “Ferhenga partî-kurdî (III)”. Kurmancî. h. 30, r. 7-8.
• Tofîq, D. Q. K. (2008). Asayîşî Neteweyî û Pilanî Ziman. Hewlêr: Dezgay Twêjînewe û Billawkirdnewey Mukrîyan.
• Umer, W. (1983). “Layenêkî Cîyawazî”, Govarî Korrî Zanyarî Êraq “Destey Kurd”. Bergî Deyem, r. 254-276.
• Uzun, M. (1994). “Romana Hunera Civatên Pêşketî û Modern e”. Nûdem. h. 10, r. 31-39.
• Wahby, T. - Edmonds, C. J. (1966). Kurdish-English Dictionary. London: Oxford University Press.
• Wehbî, T. (1940). “Bellawekirdinî Arîyekan bo Ewrûpa û Asya”. Gelawêj. h. 2, r. 13-19.
• Wehbî, T. (1940). “Kirmanc Le Kurdmancewe Nehatuwe”. Gelawêj. h. 5-6, r. 27-40, 80-86.
• Wehbî Beg, T. (1942). “Ferhengokî Gelawêj”. Gelawêj. h. 9-10, r. 87-94.
• Wehbî, T. (1955-1956). Qewaîdu’l-luxetî’l Kurdîyye. Bexda.
• Xeznedar, M. (2010). Mêjûy Edebî Kurdî Bergî Yekem. Hewlêr: Dezgay Çap û Billawkirdnewey Aras.
• Xweyîyê Hawarê, (1932). “Li ser Yekîtîya Zimanê Kurdî”. Hawar. h. 10, r. 6-8.
• Zeraq, D. (2005). Deyimler Sözlüğü-Ferhenga Biwêjan. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Zinar, Z. (1993). “Elî Herîrî”, Nûbihar. h. 7, r. 21-22.
• Zîlan, R. (1995). “Çend Pirsên Rastnivîsê”. Kurmancî. h. 16, r. 165.
• Zîlan, R. (1996). “Çend pirsen rastnivîsînê”. Kurmancî. h. 20, r. 215-217.
• Zîyaeddin Paşa, Y. (1978). Kürtçe-Türkçe Sözlük. M. Emin. Bozarslan (Wer.). İstanbul: Çıra Yayınları.