The Meaning of the Words “Kurd”& “Goran” in the Religious Texts of Yarsan

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 18, 229 - 245, 31.12.2022

Shahab Vali

https://doi.org/10.55253/2022.nubihar.1208445

Öz

The religious literature of Yarsan Kurds is a rich part of Kurdish literature. Therefore, the study and analysis of Yarsan texts is definitely an important and necessary work to reveal an under-reported aspect of Kurdish culture, beliefs and history in general. At the same time, the reserch on these texts written by the Gorans and in the Gorani dialect can be useful for clarifying the origin of the race and language of Gorans also their Kurdishness or non-Kurdishness. Above all, reserch on Yarsan texts can reveal the opinion of the Gorans about their race and language and the meaning of the words “Kurd” and “Goran” in their context. The main purpose of this work is defining and analyzing the concept of words “Kurd“ and “Goran” in the texts of the Yarsans.

Anahtar Kelimeler

Kurd, Goran, Yarsan, Religious Texts

Wateya Peyvên “Kurd” û “Goran” di Metnên Dînî yên Yarsan De

Öz

Baweriya Kurdên yarsan an kakeyî ku bi piranî li rojhilat û başûrê Kurdistanê niştecih in, ji ber siruşta xwe ya girtî/veşartî kêm tê nasîn. Edebiyata dînî ya Kurdên Yarsan beşeke zengîn a edebiyata Kurdî ye. Ji ber vê jî lêkolîn û analîza metnên Yarsanî bêguman xebateke girîng û lazim e ji bo eşkerekirina aliyekî kêm-nasrav ê çand, bawerî û bi giştî tarîxa Kurdan. Di heman demê de, lêkolînên li ser van metnan ku ji aliyê Goranan û bi zaraveya Goranî hatine nivîsandin, dikare ji bo zelalkirina koka nijad û zimanê Goranan û kurdbûn an ne-kurdbûna wan jî sûdmend be. Zîra, beriya her tiştî xebateke wisa dikare nêrîna Yarsanên Goran ya li ser nijad û zimanê xwe û wateya peyvên “Kurd” û “Goran” yên di binhişê wan de eşkere bike. Armanca sereke ya vê xebatê vekolandina wateya peyvên “Kurd” û “Goran” ya di metnên Yarsan de û analîza şêwaza bikaranîna wan e.

Anahtar Kelimeler

Kurd, Goran, Yarsan, Kelam, Metnên Dînî

Wateya Peyvên “Kurd” û “Goran” di Metnên Dînî yên Yarsan De

Öz

Yarsan Kürtlerinin dini edebiyatı, Kürt edebiyatının zengin bir parçasıdır. Bu nedenle, Yarsan metinlerinin araştırılma ve analizi, genel olarak Kürt kültürü, inançları ve tarihinin yeterince bilinmeyen bir yönünü ortaya çıkarmak için önemli ve gerekli bir çalışmadır. Aynı zamanda Goranlar tarafından ve Gorani lehçesi ile yazılan bu metinler üzerinde yapılacak araştırmalar, Goranların ırk ve dil kökenini ve Kürt olup olmadıklarını netleştirmek açısından da faydalı olabilir. Zira bahsi geçen metinler her şeyden önce Goran Yarsanların ırkları ve dilleri hakkındaki görüşlerini ve "Kürt" ve "Goran" kelimelerinin onların belleklerindeki anlamlarını ortaya çıkarabilir. Bu çalışmanın temel amacı, Yarsan metinlerinde geçen "Kürt" ve "Goran" kelimelerinin anlamlarını ve kullanım şekillerini incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Kurd, Goran, Yarsan, Kelam, Metnên Dînî

Kaynakça

• Amêdî, S. B. (2012). Rêzimana Kurdî (Kurmanciya Jorî û Jêrî ya Hevberkirî), Dîwan, Stenbol: Dîwan.
• Ardalan, Sh. (2007). Erdelan Kürtleri, fransızcadan çeviren: Heval Bucak, İstanbul: Avesta.
• Benedictsen, Age Meyer, Les Dialectes D’awroman Et De Pawa, Revus Et Publies Avec Des Notes Et Une
• Esquisse De Grammaire par Arthur Christensen, Kobenhavn hovedkommissionær: Andr. fred. host & son, kgl. hof-boghandel, Bianco Lunos Bogtrykkeri, 1921
• Bidlîsî, Ş. (b.d.). Şerefname, Naşir: F. Zekî el-Kurdî, Misir: El-Ezher.
• Blau, J. (2010). Written Kurdish Literature, in Oral Literature of Iranian Languages, Kurdish, Pashto, Balochi, Ossetic, Persian and Tajik, Edited by Philip G. Kreyenbroek & Ulrich Marzolph, New York: I.B. Tauris & Co Ltd.
• Celalî Naînî, S.M.R. (1384). Seneviyan Der Ehdê Bastan, Tehran: Tehûrî.
• de Morgan, Jacques. (1904). Mission Scientifique en Perse, Tome V. [Première partie], Études linguistiques.
• Dialectes Kurdes, langues et dialectes du nord de la Perse, Avant-propos de Cl. Huart, Paris: Imprimerie Nationale.
• Dehkhoda, A. (1998). Goran. Loghatnâme, vol 12, Chief Editors: M.Mo’in & J. Shahidi, Tehran: Tehran University Publications.
• Derwêş Cewze (b.t.). Defter, Nusxeya Xetî yê Me’arif Emîrî.
• Derwêş Heyder Kûçekbelî. (1363). Defter, Nusxeya Xetî.
• Derwêş Heyder Kûçekbelî. (1363). Defter (Kelam), Nusxeya Xetî ya Me’arif Emîrî.
• Derwêş Kerîm Gehwareyî. (1363). Defter (Kelam), Nusxeya Xetî ya Me’arif Emîrî.
• Derwêş Newrozê Soranî. (1314). Defter, Nusxeya Xetî.
• Derwêş Teymûr Banyaranî, Defter, Nusxeya Xetî. Seyîd Mehrdad Moşe’şe’î û Seyîd Deriyûş Mîrabeygî.
• Derwîşî, E. (1347). Defterê Perdîwerî. Nusxeya Xetî.
• Dînewerî, E. H. (1364). Exbar el-Tival, wer. M. Mehdevi Damixani. Tehran: Neşre
• Duchesne-Guillemin, J. (1953). Ormazd et Ahriman: L’Aventure Dualiste dans l’Antiquité, Paris: Presses Universitaires de France.
• During, J. (2005). Notes Sur L'Angéologie Ahl-e Haqq, di nav Syncrétisme et Hérésies Dans l'Orient Seldjoukide et Ottoman (XIVe-XVIIIe Siècles) de, Actes du Colloque du Collège de France, octobre 2001, Sous la direction de Gilles Venstein, Leuven: Peeters.
• Edmonds, C. J. (1957). Kurds, Turks and Arabs. London: Oxford University Press.
• Ehmadî, C., Werzende, O. (1395). Zeban ve Edebiyatê Kurdî, Merkezê Tehqîqatê Kurdistan-şinasî, Danişgahê Azad, Vahidê Senendec.
• Firdewsî, A. (1380). Şahname, M.T.Bahar & A.Mîransarî (amd.). Tehran: Aştad.
• Gunter, M. M. (2004). Historical Dictionary Of The Kurds, Lanham, Maryland & Oxford: Scarecrpw Press Inc.
• Hassanpour, A. (1998). The Identity of Hewrami Speakers: Reflections on the theory and ideology of comparative philology, in Anthology of Gorani Kurdish Poetry, ed. by A. Soltani, London: Soan.
• Hassanpour, A. (2005). Kürt Kimliğinin İnşası: Yirminci Yüzyıl Öncesi Tarihsel ve Edebi Kaynaklar, di nav Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri, Vali, Abbas (ed.), çev. F. Adsay, Ü. Aydoğmuş, S. Kılıç, İstanbul: Avesta.
• Huseynî, S.M. (ed.) (1382). Dîwane Gewre, Kermanşah: Enteşarate Baqe Ney.
• Îl Begî Caf (1379). Defter (Kelam), Nusxeya Xetî yê Kakî Ezîz Penahî.
• Kurd Ze’feranlou, K. &, Secadî, A. (1394). Saxtê Hica der Zebanê Hewramî (Gûyişê Hewramanê Text), Feslname
• Mutaliat Zebanha ve Gûyeşhayê Xerbê İran, Daneşkede Edebiyat ve Ulûmê İnsanî, Daneşgah Razî Kirmanşah, sal 2, şomare 9, Tabestan.
• Madelung, W. (1986). Khurramiyya. EI2, vol. V., rr. 63-65.
• Maunsell, F.R. (1890). Mesopotamia, Kurdistan, North-West Persia, and Luristan, From april to october 1888, Simala: Goverment central printing Office.
• Meybudî, E. R. (1382). Keşf’ul-Esrar ve ‘Uddet’ul-Ebrar, Me’rûf be Tefsîrê Xace Ebdullahê Ensarî, bi se’y û ihtimamê A.A.Hikmet, cild 5, Tefsîrê Sûreyê Yûsuf ila Axirê Sûreyê el-Kehf, Tehran: İntişaratê Emîr Kebîr.
• Minorsky, V. (1943). The Gūrān. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 11, No. 1. pp. 75-103.
• Minorsky, V. (1964). The Sect of the Ahl-i Hakk, in Iranica, Twenty Articles, Publication of the University of Tehran, vol. 775.
• Qadî, M.Ş. (2019). Tarih-i Kurd, (Erdelan Tarih Okulu Üzerine Bir İnceleme), werger û nirxandin; Cafer Açar, Istanbul: Avesta.
• Qur’ana Pîroz. (2008). Wergera Qur’ana Pîroz bi Zimanê Kurdî, M. Husyn Êsî, M. Se’îd Girdarî, M. Muhammed Bêrkevanî, , çapa 2, İstanbul: Ravza Yayıncılık.
• Reîsnia, R. (1358). Ez Mezdek ta Be’d. Tehran: Enteşarate Peyam. Restgar Fesayî, M. (1379). Ferhengê Namhayê Şahname, cild 2, Tehran: Pejûhişgahê Ulûmê Însanî ve Mutaliatê Ferhengî.
• Rich, C. J. (1836). Narrative of a Residence in Koordistan, and on the Site of Ancient Nineveh, vol. I, London: James Duncan, Paternoster Row. rr. 129-153.
• Sedîqî, G. (1372). Conbeşhayê Dînî yê Îranî der Qernhayê Dovvom ve Devvomê Hicrî. Tehran: Pajeng. Şehristanî, E. (1361). Tevzîh’ul-Milel, Tercume-yi Kitab-i el-Milel ve’l-Nihel, çapa 3, M.X. Haşimî, S.M.Celalî Naînî, Tehran: Şirket-i Ofset.
• Şêx Emîr. (1379). Defter (Kelam), Nusxeya Xetî ya Kakî Ezîz Penahî. Sourdel, D. (1986). Babak, EI2, vol. I., r. 844.
• Sultanî, M.A. (1376). Qiyam ve Nehzetê ‘Eleviyanê Zagros der Hemedan, Kermanşahan, Kurdistan, Xuzisan ve Azerbeycan, ya Tarîxê Tehlîli Ehl-ê Heqq. cild 1., Kirmanşah: Moessesehê Ferhengî Neşrî Suha, Kermanşah.
• Sultanî, M.A. (1381). Coxrafiyayê Tarîxî ve Tarîxê Mufesselê Kirmanşaha, cild 1, Tehran: Neşrê Suha.
• Tarîxê Sîstan. (1381). ed. M.T. Bahar. Tehran: Enteşarate Moin. Vali, Sh. (2012). La litterature Religieuse des Kurdes Yarsan. di nav Etudes Kurdes, no XI: La Litterature Kurde, Paris: Editions Harmattan, rr. 57-65.
• Xalidname, Nusxeya xetî, Kitêbxane yê Meclis, IR 10-27535.
• Xan Elmas. (1379). Defter (Kelam), Nusxeya Xetî ya Kakî Ezîz Penahî.
• Yar Murad Xalîfeyê Goran (1337). Defterê Perdîwerî, Nusxeya Xetî.
• Zerrînkûb, E. (1376). Custûcû der Tesewifê Îran, Çapa 5emin, Tehran, Moesseseyê Enteşaratê Emîr Kebîr.