Prensîpên Amadekirina Ferhengeka Ortografîk ji bo Kurdîya Kurmancî

Yıl 2023, Sayı: 20, 34 - 49, 30.12.2023

Mikail Bülbül

https://doi.org/10.55253/nubihar.1376298

Öz

Ji bo standardîzasyona zimanekî çend qonaxên sereke hene ku hilbijartina herêmeka zimanî, grafîtîzasyon, kodîfîkasyona normên rêzimanî û ferhengî û modernîzasyon hin ji wan in. Amadekirina ferhengeka ortografîk anku standard jî yek ji karên sereke ye ku dikeve nav xebatên kodîfîkasyona zimanekî. Di vê xebata xwe da em dê li ser prensîpên amadekirina ferhengeka ortografîk ji bo kurdîya kurmancî bisekinin. Di kurdîya kurmancî da jî wekî gelek ziman û dîyalektên zimanên din gelek varyantên bêjeyan hene. Ji bo amadekirina ferhengeka standard ji nav varyantên bêjeyekê hilbijartina formekê karekî hem giring hem jî hesas e. Ji bo xebateka weha divê pêşî varyantên bêjeyan ji devokên cuda bên berhevkirin û lijeneyeka biryarder bê sazkirin. Ew lijneya biryarder ji nav varyantên bêjeyan divê yekê ji bo kurmancîya standard hilbijêre. Ji bo ku bikare biryarê bide jî divê meylên biryardanê tesbît bike. Berbelavîya formeka varyantekê, hevbeşbûna navbera dîyalektan, forma zimanê deynkirî, forma kurdîbûyî meylên giring in ji bo biryardana li ser varyantekê. Armanca vê xebatê jî ew e ku ji bo ferhengeka standard a kurdîya kurmancî prensîpên sereke yên ferhengeka ortografîk nîqaş û destnîşan bike.

Anahtar Kelimeler

standardîzasyon, kodîfîkasyon, ferhenga ortografîk, kurdîya kurmancî

Principles of Preparing an Orthographic Dictionary for Kurmanji Kurdish

Öz

There are several main stages for the standardization of a language, among which are the selection of a language area, graphitization, codification of grammatical and lexical norms, and modernization. Preparing an orthographic dictionary or standard is one of the main tasks involved in the codification of a language. In this study, we will focus on the principles of preparing an orthographic dictionary for Kurmanji Kurdish. In Kurmanji Kurdish, like many languages and dialects of other languages, there are many variants of words. Choosing one of the variants of a word for the preparation of a standard dictionary is both an important and sensitive task. For such a study, word variants should first be collected from different dialects and a decision-making commission should be established. This commission must select a variant from the collected word variants to be used in standard Kurdish. In order to decide on word variants, one must first identify basic decision-making tendencies. The widespread use of a variant, its commonality in different dialects, the form of the borrowed word in the language from which it is borrowed, and kurdized forms are the main tendencies to consider in making the decision. The purpose of this work is to discuss and define the main principles of an orthographic dictionary for a standard dictionary of Kurmanji Kurdish.

Anahtar Kelimeler

standardization, codification, orthographic dictionary, kurmanji kurdish

Kurmanci Kürtçesi için İmla Sözlüğü Hazırlama Esasları

Öz

Bir dilin standardizasyonu için birkaç ana aşama vardır; bunlar arasında dilsel alanın seçimi, grafizasyon, dilbilgisi ve sözcüksel normların kodlanması ve modernizasyon yer alır. Bir yazım sözlüğü veya standardı hazırlamak, bir dilin kodlanmasında yer alan ana görevlerden biridir. Bu çalışmamızda Kurmanci Kürtçesi için imla sözlüğü hazırlamanın esasları üzerinde duracağız. Pek çok dil ve diğer dillerin lehçeleri gibi Kurmanci Kürtçesinde de kelime varyantları bulunmaktadır. Bir kelimenin varyantları arasından standart bir sözlük hazırlamak için form seçimi hem önemli hem de hassas bir iştir. Dolayısıyla böyle bir görev için morfolojik, semantik ve genel ilkelerin belirlenmesi gerekir. Bu çalışmanın amacı standart bir Kurmanci Kürtçe sözlüğü için imla sözlüğünün temel ilkelerini tartışmak ve önerilerde bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

standardizasyon, kodlama, imla sözlüğü, kurmanji kürtçesi

Kaynakça

• Altuğ, H. (2019). Rastnivîsina Kurdî (Kurmancî) Kürtçe İmla Kılavuzu. Ankara: Sîtav.
• Aydogan, M. (2012). Rêbera Rastnivîsînê. Stenbol: Rûpel.
• Baran, B. (2018). Rêzimana Kurmancî. İstanbul: Wardoz.
• Emînê Evdal (1958). Xebernama Kurdîye Rastnivîsandinê. Yêrêvan: Akademîya Ulmî ya R’SS Ermenîstanê Înstîtûta Tarîqê.
• Haco, Z. (?) Bipêşveçûna dîrokî ya zimanê kurdî û hin taybetmendiyên wî yên xweser. di Konferansa li ser Zimanê Kurdî da. Koln: Weşanên Komkar r. 45-61.
• Haig, G. & Öpengin, E (2015). Kurmanji Kurdish in Turkey: structure, varieties, and status in: Bulut, Christiane (ed.) Linguistic Minorities in Turkey and Turkic speaking minorities of the peripheries. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Haugen, E. (1966), Language Conflict and Language Planning, The Case of Modern Norwegian. Massachusetts: Harvard University Press.
• Komîsyon (2023). Ferhenga Rastnivîsînê, Weqfa Mezopotamyayê (xebata çapnebûyî)
• Kreyenbroek, P. G. (2005). On the Kurdish language, in The Kurds A Contemporary Overview. Taylor & Francis e-Library.
• Malmîsanij, M. (2012). Ji bo Rastnivîsînê Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Tirkî. İstanbul: Rûpel
• Muhammed, H. (2015). Parvekirina devokên kurmanc,. wergirtin ji: https://zimannas.wordpress.com/2015/07/06/parvekirina-devoken-kurmanci/ (02.10.2023).
• Öpengin, E & Haig, G. (2014). Regional variation in Kurmanji: a preliminary classification of dialects, Kurdish Studies 3(143-176).
• Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Zêrevan, A. (1997). Bingehên Rastnivîsandina Kurdîyê. Stockholm: Nefel