Plansaziya Zimên di Xebatên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê de

Yıl 2024, Sayı: 21, 11 - 33, 30.06.2024

Şükran Coşkun

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1478798

Öz

Ev xebat di çarçoveya plansazîya zimên de hat amadekirin. Xebatên plansazîya zimên yan ji alîyê kesan yan jî ji alîyê sazîyan ve tên meşandin ku dewletên serbixwe ji bo standardîzasyona zimanê fermî sazîyan ava dikin. Di vî warî de, plansazîya zimên a madî/gewdeyî û ya statuyê li Tirkîyeyê tenê ji bo tirkî hatîye meşandin. Di rewşa sosyopolîtîk a Tirkîyeyê de kurd, wekî kêmara herî mezin cih digirin û kurdî jî zimanê duyem ê herî berbelav e. Di vê konjonktura sîyasî û civakî de kurdî wek zimanekî standard bi pêş ve neçûye. Ji ber vê yeke, rewşenbîrên kurd, ji bo bilindkirina prestîja zimên û berbelavkirina zimên hewl dane, sazî ava kirine. Ji wan sazîyan yek jî Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê ye. Enstîtu, bi xebatên xwe yên wekî; amadekirina ferhengan, amadekirina pirtûkên rêzimana kurdî, lidarxistina kursên xwendin-nivîsîna bi kurdî, çalakîyên parêzvanîya mafên zimanê kurdî derdikeve pêşberî civaka kurd. Lewma me bi vê xebatê xwest ku Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê ji alîyê xebatên we yên plansazîya zimên a madî, statu û plansazîya wergirtinê binirxînin. Çinku ji bo zimanekî standard pêdivî bi plankirina zimên heye ku xebatên sereke yên plankirinê; plansazîya madî, plansazîya statuyê û plansazîya wergirtinê ne. Ev xebat ji destpêk û sê beşan pêk tê. Di beşa yekem de derheqê plansazîya zimên û zimanê kurdî de agahîyên bi giştî hatin dayîn. Di beşa duyem de Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê hat nasandin û di beşa sêyem de jî xebatên enstîtuyê yên derbarê plansazîya zimên hatin nirxandin

Anahtar Kelimeler

Zimanê kurdî,, plansazîya zimên,, plansazîya statûyê,, plansazîya madî,, plansazîya wergirtinê,, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.

Language Planning in the Works of The Kurdish Institute of Istanbul

Öz

This study was prepared within the framework of Language Planning. Language Planning studies are carried out either by individuals or by institutions, and independent states create institutions for language standardization. In this field, substantive language planning and status planning in Turkey has been carried out only for Turkish language. In Turkey's socio-political situation, Kurds are the largest minority and Kurdish is spoken as the second most common language. In this political and social conjuncture, Kurdish has not developed as a standard language. Therefore, Kurdish intellectuals carried out studies and built institutions to raise the prestige of the language and spread the language. One of these institutions is the Istanbul Kurdish Institute. The Institute showed up the Kurdish society with it’s work on the preparation of a dictionary, the preparation of Kurdish grammar books, the opening of Kurdish reading and writing courses, and the defense of the rights of the Kurdish language. Therefore, in this study, we wanted to evaluate the Istanbul Kurdish Institute in terms of material language planning, status planning and acquisition planning. Because language planning is needed for a standard language including material planning (corpus), status planning (status) and acquisition planning. This study consists of an introduction and three parts. In the first part, general information about language planning and the Kurdish language was given. In the second part, the Kurdish Institute of Istanbul was introduced, and in the third part, the institute's studies on language planning were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Kurdish language, language planning, status planning, financial planning, acquisition planning, Kurdish Institute of Istanbul

Kaynakça

• Akin, S. (2013). Lêkolînên Zimannasiya Kurd. Stenbol: Avesta.
• Cooper, R. L. (2000). Language planning and social change. Cambridge University Press.
• Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê. (2002). ed.Z. Abidin Kızılyaprak, Stenbol.
• Filiz, M.Ş. (2017). Sosyolînguîstîk û Jousha A. Fishman. Gotarên Zimannasîyê. (ed. Kenan Subaşı & Resul Geyik). Stenbol: Nûbihar, 119-133.
• Işık, A. (2013). Kürt Teavun ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi. Kürt Tarihi, s.8, 45-49.
• Kaplan, R. & Baldauf, R. (1997). Language Planning: From practice to theory. Clevedon: Multilingual Matters. Khalid, H. S. (2020). Kurdish Language, Its Family and Dialects. Kurdiname, j.2, 133-146.
• Kurt, Ş. (2020). Türkiye’de Kürtçe Öğretim Deneyiminin İncelenmesi (1968- 2018). (Teza Doktorayê ya Çapnebûyî). Zanîngeha Dicleyê Enstîtûya Zanistên Civakî, Beşa Ziman û Çanda Kurdî, Diyarbakır.
• Kurt, Ş. (2021). Kürtçe İçin İlk Dil Planlaması Örnekleri: Rojî Kurd ve Hetawî Kurd Dergilerinde Dil ve Eğitim Tartışmaları. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Araştırma Dergisi, c.52, s.52, 14-31.
• Leezenberg, M. (2020). Vernacularization as Governmentalization: the Development of Kurdish in Mandate Iraq. Arabic and its Alternatives), Amsterdam School for Cultural Analysis (ASCA), Leiden: Brill Publish, 50-76.
• Malmîsanij. (2002). Kürt Talebe-Hêvî Cemiyeti-İlk Legal Kürt Öğrenci Derneği(1912-1920). İstanbul: Avesta.
• Sıdal, S. (2019). Yeni Tolumsal Hareketler Bağlamında Türkiye’de Anadilde Eğitim Talepler: TZP Kurdi Örneği (2006-2011). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi Anabilim Dalı.
• Şaybak, Z. (2023). Metoda Vejandina Zimên: Mînaka Kovara Hawarê. (Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî yên li Tirkîyeyê, Beşa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî, Mêrdîn.
• Onen, R. (2018). Ziman û Netewesazî-Lêhûrbûnek li ser Kovara Hawarê. (wer.Şehmuz Kurt). Stenbol: Peywend.
• Orak Reşitoğlu, S. (2022). Mînaka Standardkirina Kurdiya Kurmancî: Kovarên Hawar û Ronahîyê. (Teza Doktorayê ya Neçapkirî). Diyarbakır Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.76-112.
• Orhan, S. (2021). Bir Ulus-Devlet Örneği Olarak Türkiye’de Dil Politikaları ve Dil Haklar. Türkiye’de Dil Hakları ve Dilsel Çoğulluk. (ed. Bülent Bilmez). Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu, İstanbul, 171-194.
• Öpengin, E. (2011). Rewşa kurdî ya Sosyolenguîstîk li Tirkîyeyê. Stenbol: Avesta.
• Toprak, B. (2022). Serborîya Hewldanên Standardkirina Kurdîya Kurmancî li Tirkîyeyê (Ji Kovara Hawarê Heta 2000yan). (Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî). Zanîngeha Mardin Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî yên li Tirkîyeyê, Beşa Makezanista Ziman û Çanda Kurdî, Mêrdîn.
• Yonat, M. (2021). Rojî Kurd’de Müslüman, Osmanlı ve Kürt Kimliklerinin Söylem Analîzî. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Araştırma Dergisi, c.52, s.52, 279-296.