Çavkaniyên Hizrî yên Feqîyê Teyran

Yıl 2024, Sayı: 22, 31 - 62, 31.12.2024

Önder Beyter

https://doi.org/10.55253/2024.nubihar.1569361

Öz

Edebîyata klasîk ji qederek çavkanîyên hizrî yên hevpar ên wekî dînî, tesewifî, dîrokî û efsanewî sadir bûye. Şairên di vê qadê da bi mezmûn û mefhûmên hevbeş, berhemên xwe lê kirine. Wekî şairekî mitesewif Feqîyê Teyran jî xwe li vê qadê girtîye û berhemên xwe li gorî hiş û zêhna vê dinyayê dane. Di vê gotarê da bi rêbaza wesfî hewl hatîye dayîn ku xwendinek li berhemên Feqîyê Teyran bê kirin da ku çavkanîyên hizrî yên ku helbestên wî pala xwe danê bên tesbîtkirin. Di vê xebatê da herweha çavkanîyên hizrî yên Feqî li gorî çar kategorîyan hatine vekolîn ku ew jî dîn, civak, însan û siruşt e. Bi qasî lêkolîna vê gotarê ew yek hatîye tesbîtkirin ku Feqî jî wekî her helbestvanekî klasîk, ji hêla jêderên hizrî va sûd ji dînê Îslamê, tesewif, mîtolojîya civakên qedîm ên herêmê û herweha dîrok û efsaneyên Îranê wergirtîye. Dîsa di vê lêkolînê da derketîye holê ku çi berî xwe çi jî serdema jiyana xwe, Feqî dîroka Kurdî jî ji hêla hizrî va kirîye jêdera berhemên xwe.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata kurdî, Feqîyê Teyran, çavkanîyên hizrî, edebîyata klasîk, tesewif

Intellectual Sources of Faqah Tayran

Öz

Classical literature is based on a number of common intellectual sources such as religious, mystical, historical and legendary. Poets who produced works in this field have benefited from common themes and concepts. As a sufi poet, Faqah Tayran also wrote her works according to the understanding of this world. In this article, all of Faqah Tayran’s poems have been examined with a descriptive method in order to determine the intellectual sources that form the basis of his works. Again, in this study, Tayran’s intellectual sources have been examined based on four categories: religion, society, human and nature. With this research, it has been determined that Faqah, like other classical poets, benefited from the religion of Islam, sufism and the mythology of the ancient societies of the region, as well as ancient Iranian history and legends. Again, in this research, it has been revealed that Faqah also included Kurdish history as an intellectual source in his works, either before him or in the period in which he lived.

Anahtar Kelimeler

Kurdish literature, Faqah Tayran, intellectual sources, classical literature, sufism

Kaynakça

• Açar, C. (2019). Safevi Kroniklerinde Dımdım Kalesi Kuşatması ve Emir Han Bradosti. İstanbul: Avesta.
• Adak, A. (2015). Destpêka Edebîyata Kurdî ya Klasîk (Çapa Sêyem), Stenbol: Nûbihar.
• Attar, F. (1990). Mantık Al-Tayr. (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı). İstanbul: MEB Yayınları.
• Bulut, H. İ. (2020). Mûcize, İslam Ansiklopedisi, C. 30. İstanbul: DİB Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Cizîrî, M. (2009). Dîwan. (Wergera Tirkî: Osman Tunç). Stenbol: Nûbihar.
• Demirci, M. (1997). Hakikat-ı Muhammediyye, İslam Ansiklopedisi, C. 15. İstanbul: DİB Yayınları.
• Durusoy, A. (2013). Vücûd, İslam Ansiklopedisi, C. 43. İstanbul: DİB Yayınları.
• El-Aclûnî, İ. b. M. (2019). Keşfü’l-Hafa. (Çev. Mustafa Genç). İstanbul: Beka Yayıncılık.
• Erdem, H. (2018). “Sadreddin Konevi’de Varlik Mertebeleri ve İbni Arabi ile Mukayesesi”, Sadreddin Konevî “Tasavvuf, Felsefe ve Din” (ed. Baykan, E; Kaleci, F.). III. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri, Necmettin Erbakan Üniversitesi. (s. 206-224).
• Erkan, M. (1993). Camasbname, İslam Ansiklopedisi, C. 7. İstanbul: DİB Yayınları.
• Gündüz, İ. (1991). Bade, İslam Ansiklopedisi, C. 4. İstanbul: DİB Yayınları.
• Gürkan, S. L. (2013). Yılan, İslam Ansiklopedisi, C. 43. İstanbul: DİB Yayınları.
• Havlioğlu, D. Z. (2014). Şahmaran: Bir Anadolu Efsanesi. E. Gürsöy Naskali (Ed.), Yılan Kitabı (r. 345-355). İstanbul: Kitabevi.
• Îbnî Erebî, Muhyedîn (2017). Fusûsu’l-Hîkem Tercüme ve Şerhi. (Werger û Şîkar: Ahmed Avni Konuk). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Kapar, M.A. (1994). Ebû Cehil, İslam Ansiklopedisi, C. 10. İstanbul: DİB Yayınları.
• Kılavuz, A.S. (1995). Ezel, İslam Ansiklopedisi, C. 12. İstanbul: DİB Yayınları.
• Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar (4. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Meala Qur’ana Pîroz a Kurdî (2015). (Wer: Hüseyin Gündüz, Mehmet Seyhan). Weşanên Serokatîya Karûbarên Dîyanetê.
• Mûsa, A. (2023). Camasb-name. (Yay. Haz. Müjgan Çakır, Hanife Koncu). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü.
• Nêrweyî, E. T. (2019). Emîrxanê Lepzêrîn û Kela Dimdim di Navbera Mêjû û Efsaneyê da. Stenbol: Avesta.
• Pala, İ. (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, (14. Baskı). İstanbul: Kapı Yayınları
• Sezer, M. (2024). Çavkanîyên Hizrî yên Dîwana Melayê Cizîrî. Teza Doktorayê ya Çapnebûyî, Zanîngeha Bîngolê.
• Tavakkoli, M. R. (2010). Kürdistan Tasavvuf Tarihi, (Çev. Mehmet Polat). İstanbul: Hivda.
• Teyran, F. (2022). Dîwan. (Werger û Şîkar: Kadri Yıldırım, Çapa 2yem). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Xanî, E. (2010). Mem û Zîn (Amd. M. Emîn Bozarslan, Çapa 3yem). Stenbol: Weşanên Deng