TÜRKİYE’DE DOĞUMDA YAŞAM BEKLENTİSİNDE MEYDANA GELEN ARTIŞIN HANGİ YAŞ GRUPLARINDAN VE HANGİ FAKTÖRLERDEN KAYNAKLANDIĞININ AYRIŞTIRILMASI, 1920-2020

Yıl 2022, Cilt: 44 Sayı: 1, 82 - 105, 31.12.2022

Kumru Döne

Öz

Doğumda yaşam beklentisi, ekonomiler geliştikçe ve refah seviyesi yükseldikçe artması beklenen bir durumdur. İnsanların sağlık durumlarındaki iyileşme, bebek ölüm hızlarındaki azalma, teknolojide yaşanan ilerlemeler doğumda yaşam beklentisinin artmasına katkı sağlamaktadır. Yaşam beklentisinin artmasıyla birlikte ters orantılı olarak ölümlülük hızı azalmaktadır. Ölümlülük hızının azalmasına katkı sağlayacak faktörlerin belirlenmesi, ülkelerin sağlık politikalarını belirlerken kanıta dayalı politika geliştirmelerine ve kaynaklarını doğru alanda harcamalarına imkân sağlayacaktır. Söz konusu çalışmada Türkiye’nin 1920-2020 yılları arasındaki doğumda yaşam beklentisinin artmasına ilişkin eğilim gözlemlenecek ve ölümlülük hızının azalmasına katkının bebek ölümlerinden mi yoksa ileriki yaş gruplarından mı geldiği irdelenecektir. Bu çalışma yapılırken Türkiye’ye ilişkin hayat tablolarından yola çıkılarak Arriaga’nın demografik ayrıştırma yöntemi kullanılacak, Türkiye’nin ölümlülük hızını azaltmak için alınacak önlemler ve geliştireceği politikalar neticesinde gelecekte nasıl bir durumla karşılaşacağını değerlendirebilmek amacıyla da Japonya ve Türkiye karşılaştırması yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arriaga, demografik ayrıştırma, doğumda yaşam beklentisi

DECOMPOSITION OF AGE GROUPS AND FACTORS CAUSED BY THE INCREASE IN LIFE EXPECTANCY AT BIRTH IN TURKEY, 1920-2020

Öz

Life expectancy at birth is expected to increase as economies develop and welfare levels rise. Improvement in people’s health status, decrease in infant mortality rates, and advances in technology contribute to the increase in life expectancy at birth. With the increase in life expectancy, the mortality rate inversely decreases. Determining the factors that will contribute to the decrease in the mortality rate will enable countries to develop evidence-based policies and spend their resources in the right area while determining their health policies. In the aforementioned study, the trend regarding the increase in life expectancy at birth between the years 1920-2020 in Türkiye will be observed and it will be examined whether the contribution to the decrease in the mortality rate comes from infant mortality or from older age groups. While doing this study, Arriaga’s decomposition method will be used on the basis of the life tables of Türkiye, and a comparison between Japan and Türkiye will be made in order to evaluate what kind of situation Türkiye will face in the future as a result of the measures to be taken to reduce the mortality rate and the policies to be developed.

Anahtar Kelimeler

Arriaga, decomposition, life expectancy at birth

Kaynakça

• Arriaga, E. E. (1984). Measuring and Explaining the Change in Life Expectancies. Demography, 21(1), 83–96. https://doi.org/10.2307/2061029.
• Auger, N., Feuillet, P., Martel, S., Lo, E., Barry, A. D. ve Harper, S. (2014). Mortality inequality in populations with equal life expectancy: A practical decomposition method in SAS, Stata, and Excel, Annals of Epidemiology. doi: 10.1016/j. annepidem.2014.05.006.
• Auger, N., Harper, S., Barry, A. D., Trempe, N. ve Daniel, M. (2012). Life expectancy gap between the Francophone majority and Anglophone minority of a Canadian population. Eur J Epidemiol. 2012 Jan;27(1):27-38. doi: 10.1007/s10654-011- 9644-8. Epub 2011 Dec 28. PMID: 22203340.
• Can, B. ve Avcı, S. (2021). Demografik Geçiş Teorisi Açısından Türkiye’nin Demografik Geçiş Aşamaları ve Nüfuslanma Süreci. Doğu Coğrafya Dergisi, 26 (46), 229-252.
• Chen, H., Qian, Y., Dong, Y., Yang, Z., Guo, L., Liu, J. et al. (2020). Patterns and changes in life expectancy in China, 1990-2016. PLoS ONE 15(4): e0231007. https://doi. org/10.1371/journal.pone.0231007.
• Chisumpa, V. H. ve Odimegwu, C. O. (2018). Decomposition of age- and cause- specific adult mortality contributions to the gender gap in life expectancy from census and survey data in Zambia. SSM Popul Health. 2018 Jul 23;5:218-226. doi: 10.1016/j.ssmph.2018.07.003. PMID: 30094317; PMCID: PMC6077128.
• Crimmins, E. M., Shim, H., Zhang, Y. S. ve Kim, J. K. (2019). Differences between Men and Women in Mortality and the Health Dimensions of the Morbidity Process. Clinical chemistry, 65(1), 135–145. https://doi.org/10.1373/ clinchem.2018.288332.
• Gupta, P. D. (1978). A General Method of Decomposing a Difference Between Two Rates into Several Components. Demography, 15(1), 99–112. https://doi. org/10.2307/2060493.
• Hoşgör, Ş. (2016). Türkiye’de Devlet İstatistik Enstitüsünce Derlenen Ölüm Verilerindeki Eksik Kapsamın Boyut ve Nitelik Tahmini. Nüfus Bilim Dergisi, 27 (1), 17-34.
• Japan Ministry of Health, Labour and Welfare, https://www.mhlw.go.jp/english/ database/db-hw/lifetb20/dl/lifetb20-06.pdf
• Jung-Choi, K. vd (2014). Decomposition of educational differences in life expectancy by age and causes of death among South Korean adults. BMC Public Health, 14:560.
• Karanikolos, M., Leon, D. A., Smith, P. C. ve McKee, M. (2012). Minding the gap: changes in life expectancy in the Baltic States compared with Finland. J Epidemiol Community Health. Cilt 66(11):1043-9. doi: 10.1136/jech-2011-200879.
• Kiadaliri, A. (2021). Avoidable deaths in Sweden, 1997–2018: temporal trend and the contribution to the gender gap in life expectancy. BMC Public Health, 21:519 doi:10.1186/s12889-021-10567-5.
• Koç, İ. vd. (2010). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü (Doğurganlık, Aile Planlaması, Anne-Çocuk Sağlığı ve Beş Yaş Altı Ölümlerdeki Değişimler: 1968-2008). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını, TNSA-2008.
• Mehregan, M. vd (2022). The age and cause decomposition of inequality in life expectancy between Iranian provinces: application of Arriaga method. BMC Public Health 22:772. doi:10.1186/s12889-022-13092-1.
• Nusselder, W. J. ve Looman, C. W. N. (2004). Decomposition of Differences in Health Expectancy by Cause. Demography, Cilt 41 (2), pp. 315–334.
• Preston, S. H., Heuveline P. ve Guillot M. (2001). Demography: Measuring and Modeling Population Processes. Oxford: Blackwell Publishing.
• Pollard, J. H. (1988). On the decomposition of changes in expectation of life and differentials in life expectancy. Demography 25, 265 276. https://doi. org/10.2307/2061293
• Redondo, R. ve Boe, C. (2005). Decomposition analysis of Spanish life expectancy at birth: Evolution and changes in the components by sex and age. Demographic Research, July - December 2005, Vol. 13 (July – December 2005), pp. 521-546
• Sagna, A., Kemp, M., DiNitto, D. ve Choi, N. (2019). Impact of suicide mortality on life expectancy in the United States, 2011 and 2015: age and sex decomposition. Public health. 179. 76-83. doi:10.1016/j.puhe.2019.09.024.
• Shorter, F. ve Macura, M. (1982) Trends in Fertility and Mortality in Turkey, 1935- 1975, National Academy Press, Washington, DC.
• Shryock, H. S. ve Siegel, J. S. (1976). The methods and materials of demography. Abridged edition. New York: Academic Press.
• Sulkowska, U., Łobaszewski, J. ve Mańczuk, M. (2017). The impact of tobacco-related cancers on excess mortality rates in Polish men. Nowotwory Journal of Oncology. Cilt 67 (2),pp 103-107.
• Torun, D. ve Koç, İ. (2017). Decomposition of Differences in Life Expectancies at Birth in Turkey: 1923-2013. Health, Morbidity and Mortality Workshop, Novosibirsk, Russia, 19-21 July 2017.
• Türkyılmaz, A. S., Özdemir, E., Koç, İ., ve Campbell, O. M. R. (2008). Using Indirect Demographic Models to Assess The Coverage of Vital Registration Data. Nüfusbilim Dergisi\Turkish Journal of Population Studies, 2008-09, 30-31, 29- 42.
• World Population Review, https://worldpopulationreview.com/countries/life- expectancy
• Yang, S. vd (2010). Understanding the Rapid Increase in Life Expectancy in South Korea. American Journal of Public Health. Cilt 100 (5).
• Yayla, Z., Keskin, F. ve Koç, İ. (2019). The Impact of Changing Mortality Patterns on the Enhancement of Life Expectancy at Birth in Turkey: A Decomposition Analysis. EAPS Working Group on Health, Morbidity and Mortality Health, Morbidity and Mortality in Europe -- and Beyond September 4 – 6 2019, Hanover, Germany.
• Zafeiris, K. N. (2019). Gender diferences in life expectancy at birth in Greece 1994– 2017. Journal of Population Research.
• Zheng, Y., Chang, Q. ve Yip, P. (2019). Understanding the Increase in Life Expectancy in Hong Kong: Contributions of Changes in Age and Cause-Specific Mortality. Int. J. Environ. Res. Public Health. doi:10.3390/ijerph16111959.