Kur'ân-ı Kerîm'de Yer Alan Kural Dışı "İsm-i Fâil" Yapılarının Anlama Yönelik Kipleri

Yıl 2021, , 387 - 412, 27.12.2021

Mahmud Kaddum

https://doi.org/10.32330/nusha.876376

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma, sarf ve nahiv ilimlerinin en belirgin konularından biri olan Kur'an-ı Kerim'de yer alan ism-i failin manevi sîgalarının anlambilimsel çözümlemesini amaçlamaktadır. Bu çalışma, anlam ve terkipleri birbirine baglayan bağlamsal anlam ışığında yeni bir anlambilimsel çalısma olarak nitelenmektedir. Bu bağlamda, Kur'an-ı Kerim'de yer alan manevi sîgalar betimsel ve çözümsel yöntem ışığında incelenecektir.
Bu çalışma üç ayrı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde ism-i failin tanımı yapılmıştır. İkinci bölümde, bağlamın morfolojik düzen üzerindeki ektisi çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise konu uygulamalı olarak incelenmiş ve böylece Kur'an-ı Kerim'de yer alan ism-i failin manevi sîgaları ve cümle içinde geldiği bağlam aracılığıyla anlamsal tartışmalar üzerine çalışılmıştır.
Bu çalışma, bazı önemli sonuçlara ulaşmıştır: Kur'an-ı Kerim'de yer alan ism-i failin morfolojik yapılarında düzen, dil kurallarına aykırı bir şekilde oluşmamıştır. Aksine anlama belâgi ve îcâzi bir yön kazandırma hedefiyle oluşmuştur; Her "Adl" sîgası diğer bir "adl" sîgasının taşımadığı belâgi bir anlam taşımaktadır. Bu bağlamda, terkiplerin derin ve yüzeysel yapıları arasındaki bağlantının görevi, terkiplerin güzelliğini göstermek ve belâgi görevini yerine getirmek olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İsm-i fâil, kural dışı yapılar, anlam içerikli kipler, delâlet, siyak.

Teşekkür

Teşekkürler. İyi çalışmalar.

الصِّيغ المعنويّة للأبنِيَة غير القياسيّة لاسم الفاعل في القرآن الكريم دراسة تحليليّة دلاليّة

Öz

يسعى هذا البحث إلى دراسة الصيغ المعنويّة لاسم الفاعل في القرآن الكريم دراسةً تحليليَّةً دلاليَّةً، هادفةً إلى مناقشة مبحث من أبرز المباحث الصرفيَّة والنحويَّة، ودراسته دراسة دلاليَّة حديثة في ضوء الدلالة السياقيَّة التي تربط بين التراكيب والدلالة، وذلك من خلال استقراء الآيات القرآنيَّة المُشْتَمِلَة على الصيغ المعنويّة لاسم الفاعل، ودراستها في ضوء المنهج الوصفيِّ التحليليّ.
ويتكوَّن هذا البحث من ثلاثة مباحث، تناول المبحث الأول التعريف باسم الفاعل، وتوقف المبحث الثاني عند أثر السياق في العدول الصرفي، وخُصِّص المبحث الثالث للجانب التطبيقيِّ، فعَملَ على دراسة الصيغ المعنويّة لاسم الفاعل في القرآن الكريم، ومناقشة دلالاتها من خلال السِّياق الوَارِدة فيه.
وتوصلت الدراسة إلى جملةٍ من النتائج، لعلَّ من أهمِّها: لم يكن العدول في الصيغ الصرفية لاسم الفاعل في القرآن الكريم من أجل مخالفة قواعد اللغة، وإنما كان لغرض إعجازي ودلالة بلاغية؛ فكل صيغة عدل عنها إلى صيغة أخرى تحمل في طياتها مغزى بلاغيا لا تحمله الصيغة الأخرى، وينبغي الربط بين البنية العميقة للتركيب والبنية السطحية؛ ليظهر من خلال ذلك جماليات التركيب، ووظيفته البلاغية.

Anahtar Kelimeler

اسم الفاعل، الأبنية غير القياسية، الصيغ المعنويّة، الدلالة، السياق.

The Morale of Non-Standard Buildings of The Actor's Name in The Quran A Semantic Analytical Study

Öz

The scholars consented that the model of the Qur’an is unique in expression and structure. Therefore, they (scholars) focused attention on the rhetoric, semantic and inimitability of the Quran.
One of the Qur’anic prodigies is the chosen forms that give each word the specific meaning that no other word does, which add further connotations to the whole meaning. Thus, while some words indicated as agent noun participles (active participles) in some contexts, we find the same words are being altered to different other derivations in other contexts in the Qur’an. This proceeding reveals the forms interfering in terms of primary structure. That prompts the recipient to pay more attention to the text and reconcile between the different forms and morphological balance in the deep structure.
The meaning of the term “meaningful forms” of the agent noun participles (active participles) in the Qur’an is: the morphological forms that were replaced structurally the agent noun participles (active participles) and still indicate to its original meanings. These conversion forms could be the root, qualifying adjective, past participle or exaggeration form (form of Hyperbole) which all give the meaning of their agent noun participles (active participles). In this case the structures of the conversion forms are considered different to their meanings.
This research studies the meaningful forms in the Qur’an semantically and analytically in order to discuss one of the most important morphological and grammatical topics in accordance to the contextual indication that joins between meanings and morphological balances. This is achieved by following the inductive methodology of the verses that include meaningful forms of agent noun participles (active participles) and analyze them in accordance with their contexts.
Scholars in early times discussed this kind of conversions in word forms and refer it to rhetoric; Ibn al-Athīr (d. 636 h.) said: “know, you who is ready to learn rhetoric, that the word alteration from form to another is only for a special character that required it. No one takes care of it unless that one have strong knowledge in eloquence and searched in its burials. You cannot find it in all speeches. Thus, it’s a kind of rhetoric science; the most precise comprehension and the most inscrutability branch”.

Anahtar Kelimeler

The Active Participle, irregular structures, meaningful forms, semantic, context.

Kaynakça

• Abdülcelil BİLGİN, İsm-i Fâil Sigalarının Çevirisi Üzerine, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi. Yıl 1, Cilt 1, Sayı 2, 2015.
• Ebû Alî, Muhammed Berekât. (1413/1992). el-Belâgatü’l-Arabiyye. Ürdün: Dâru’l-Beşîr.
• Ebû Avde, Avde. (1405/1985). et-Tetavvuru’d-Delâlî Beyne Lugati’ş-Şi’ri ve Lugati’l-Kur’âni’l-Kerîm. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî. Esîru’d-Dîn. (ts). el-Bahru’l-Muhît. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Er-Riyâd. Mektebetü ve Matâbiu’n-Nasri’l-Hadîse.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ. (1392/1972). Mecâzü’l-Kur’ân, ta’lîk: Muhammed Fuâd Sezgîn, Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• Ebû’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed. (1420/1999). İrşâdü’l-Akli’s-Selîm, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Ahşef el-Evsat. Ebû’l-Hasen. (1410/1990). Meâni’l-Kur’ân, thk. Hüdâ Mahmûd, Kahire: Mektebetü’l-Hancî. el-Alûsî, Ebû Fadl. (1418/1997). Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrût: Heyetü’l-Buhûs ve’d-Dirâsêtu fî Dâri’l-Fikr.
• el-Anezî, Sa’di Muknil. (1428/2007). Delâletü’s-Siyâk ‘İnde’l-Usûliyyîn. es-Suûdiyye: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ.
• el-Bikâî, Burhânü’d-Dîn. (1416/1995). Nazmü’d-Dürar fî Tünâsib el-Âyât ve’s-Sûr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. (1423/2002). Sahîhu’l-Buhârî. Dimeşk: Dâru ibn Kesîr.
• el-Cürcânî, AbdülKâhir. (1401/1981). Delâilü’l-İ’câz. tashîh: Muhammed Raşîd Rizâ. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife li’t-Tıbbêa ve’n-Neşr.
• el-Esterâbâzî, Radıyü’d-Dîn. (1406/1986). Şerhu’r-Râziyyî alê’l-Kâfiye. thk. Yûsuf Hasan. Bingâzî, Câmiatü Gâr Yûnus.
• el-Fârâbî, Ebû İbrâhîm. (1396/1976). Dîvânü’l-Edeb. thk. Ahmed Muhtâr Ömer. Mısır: Matbaatü’l-Emâne.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ. (1403/1983). Meâni’l-Kur’ân. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb.
• el-Hâfız, Yâsîn. (1425/2004). İthâfü’t-Tarf fî İlmi’s-Sarf. Dimeşk: Dâru’l-Asmâi.
• el-Hamevî, Ahmed. (1420/1999). Şeze’l-Arf fî Fenni’s-Sarf. Beyrût: Dâru’l-Fikr el-Arabî.
• el-Hatîb el-Kazvînî. (ts). el-Îzâh. Mısır: Matbaatü’l-Cemâliyye.
• el-İsfahânî, er-Râgıb. (1416/1995). el-Müfredâtü fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyîd, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife.
• el-Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. (1408/1988). el-Câmiu liAhkâmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Mesaddî, Abdüsselâm (1402/1982). el-Uslûbiyye ve’l-Uslûb. Beyrût: Ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb.
• İbnu’l-Esîr, Ziyâü’d-Dîn. (1403/1983). el-Meselü’s-Sâir fî edebi el-kâtib ve’ş-şâir. thk. Ahmed el-Hûfî ve Bedevî Tıbâne. er-Riyâd: Dâru’r-Rifâi.
• el-Suyûtî, Celâlu’d-Dîn. (1413/1992). el-Müzhir. Beyrût: El-Mektebetü’l-Asriyye.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. (1402/1982). Muhtaru’s-Sıhâh. el-Kuveyt: Dâru’r-Risâle.
• er-Râzî, Muhammed b. Ömer. (1422/2001). Tefsîru’r-Râzî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs el-Arabî, 4t.
• es-Samirrâî, Fâdıl Sâlih. (1401/1981). Meânî’l-Ebniye fî’l-Arabiyye.
• es-Saymerî, Ebû Muhammed. (1402/1982). et-Tebsira ve’t-Tezkire. thk. Fethî Ahmed. Dimeşk: Dâru’l-Fikr.
• es-Seâlibî, Abdülmelik. (1421/2000). Fıkhu’l-Luga ve Esrâru’l-Arabiyye. thk. Yâsîn el-Eyyûbî, Beyrût: El-Mektebetü’l-Asriyye.
• es-Suyûtî, Celâle’d-Dîn. (1405/1985). Hem’u’l-Hevâmî’. thk. Abdü’s-Selâm Hârûn, Abdü’l-Âl Sâlim Mukarram. Kuveyt: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• eş-Şa’râvî, Muhammed Mutevellî. (1412/1991). Tefsîru’ş-Şa’râvî. Kahire: Kıtâu’s-Sekâfe.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer. (1373/1954). Câmiu’l-Beyân. Mısır: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî’l-Halebî.
• et-Talhî, Raddetullâh. (1424/2003). Delâletü’s-Siyâk. es-Suûdiyye: Menşûrâtü Câmiatü Ümmü’l-Kurâ.
• et-Tîbî, Şerafü’d-Dîn. (1407/1987). et-Tıbyân. thk. Hâdî Atiyye. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. (1416/1995). el-Keşşâf. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. (ts). el-Mufassal fî İlmi’l-Arabiyye. Kahire: Matbaatü Hicâzî.
• ez-Zerkeşî, Bedru’d-Dîn. (ts). el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahîm, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife.
• Fadl, Salâh. (1407/1987). İntâcü’d-Delâlel’l-Edebiyye. Kahire: Müessesetü Muhtâr li’n-Neşri ve’t-Tevzî’.
• Fadl, Salâh. (1407/1987). Nazariyyet el-Binâiyye fî’n-Nakdi’l-Edebî. Bağdâd: Vizâretü’s-Segâfe ve’l-E’lâm. Findirîs,c. (ts). el-Luğa, Kahire: Mektebetü’l-Encilü’l-Mısriyye.
• Hassân, Tammâm. (1393/1973). el-Lugatü’l-Arabiyye Ma’nâhê ve Mebnêhê. Mısır: El-Heyetü’l-Mısriyyetü el-Amme li’l-Kitâb. d.t.
• Hindêvî, Abdülhamîd Ahmed. (1422/2001). el-İ’câz es-Sarfî fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. Lübnân: El-Mektebetü’l-Asriyye.
• İbnu Akîl, Bahâüddîn. (1420/1999). Şerhu ibn Akîl alê Elfiyyeti ibn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Kahire: Mektebetu Dâru’t-Turâs.
• İbnu Cinnî, Ebû’l-Feth. (1380/1960). el-Munsif. thk. İbrâhîm Mustafâ ve Abdullah Emîn, Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbi el-Halebî.
• İbnu Cinnî, Ebû’l-Feth. (1405/1985). el-Lumeu fî el-Arabiyye. thk. Hâmid el-Mü’min, Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, Mektebetü’n-Nehda.
• İbnu Cinnî, Ebû’l-Feth Osmân (1429/2008). el-Hasâis. thk. Abdü’l-Hamîd el-Hindêvî, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnu Hişâm el-Ensârî. (1426/2005). Evzahu’l-Mesâlik ilê Elfiyye ibn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrût: El-Mektebetü’l-Asriyye.
• İbnu Kesîr, el-Hâfız İmâdu’d-Dîn. (1419/1998). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnu Kuteybe, Abdullah b. Müslim. (1398/1978). Garîbü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Sakr, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnu Manzûr, Cemâlü’d-Dîn Ebû’l-Fazl. (1390/1970). Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru Lisâni’l-Arab.
• İbnu Sîde, Ebû’l-Hasen. el-Muhassas. (1331/1913). Mısır: El-Matbaatü’l-Kübrâ.
• İbnu Yaîş, Muvaffakuddîn. (1422/2001). Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. takdîm: İmîl Yakûb, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Kattâ, Ebû’l-Kâsım. (1360/1941). Kitâbu’l-Ef’âl. Hayder Ebêd: Dâiratü’l-Maârif el-Osmâniyye.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekir. (1420/1999). el-Usûl fî en-Nahv. thk. Abdü’l-Hüseyin el-Fıtlî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle. Kabâve, Fahru’d-Dîn. (1408/1988). Tasrîfu’l-Esmâ’ ve’l-Ef’âl. Beyrût: Mektebetü’l-Meârif. 2t.
• Laynez john. (1407/1987). el-Luğa ve’l-Ma’nâ ve’s-Siyâk. tercüme: Abbâs Sâdık el-Vehhâb. Bağdâd: Dâru’ş-Şuûn es-Segâfiyye’l-Âmme.
• M.Akif ÖZDOGAN, Arapçada İsm-i Fâil ve İşlevleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2007) s. 55 – 90.
• Muhammed et-Tâhir Âşûr. (1421/2000). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Beyrût: Müessese et-Târîh el-Arabî.
• Müezzin, Ahmed Dervîş. (1441/2020). Kur’an-ı Kerim’in Edebî Tasvirlerini Biçimlendiren Estetik Terimler Üzerine. İstanbul: Sançağ yayinevi.
• Recep YARTAŞI, Muhammed Bahaeddin YÜKSEL, Arap Dilinde İsm-i Fâil ve Kur’ân Bağlamında Manaya Etkisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 32 (Aralık 2018): 77-111.