MEM U ZÎN MESNEVİSİ’NDE AHLAKÎ YANSIMALAR

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 51, 273 - 298, 27.12.2020

Jihad Shukri

https://doi.org/10.32330/nusha.716982

Öz

Mem u Zîn Mesnevisi her ne kadar çok zengin ve hacimli bir hamasî eser olsa da aynı anda ahlakî, felsefî ve hikmet içeriklidir. Ahmed-i Hânî bu destanda insanî, fikrî, ahlakî ilkeler ve insani değerlerin önemine de işaret etmiştir. Ahmed-i Hânî eğitici ve ahlakî içerikleri iki metin seklinde sunmuştur. Birincisi eserin bazı yerlerinde yayılmış ahlakî ve eğitici direk hitap olarak bazı destandaki karekterlerin dili ya da Ahmed-i Hânî’nin kendi diliyle beyan edilmiştir. İkincisi destanın genel konusu ya da ögelerinde ahlakî endişe olarak sunulmuştur. Bu çalışmada ahlak varsayımlarını analiz edip araştırarak bu soruya uygun bir cevap aranmıştır. Ahlakî varsayımlarının şahnamedeki yeri nedir? Ve sonuç olarak bu araştırma bize gösteriyorki anlatılan olaylar ve ahlakî konular Mem u Zîn’de geniş bir yer tutmaktadır. Burada iki çeşit ahlaktan söz edebiliriz, insanlığın bire bir fertlerinde farklı yer ve farklı durumlarda oluşan bireysel ahlak ve ikincisi bir toplumun farklı kesimlerinde oluşan sosyal ahlak

Anahtar Kelimeler

Ahlak, Ahmed-i Hânî, Mem u Zîn Mesnevisi, Mem u Zîn, Bireysel Ahlak, Sosyal Ahlak.

بازتاب اخلاق در مثنوی مم و زین

Öz

مثنوی مم و زین هر چند یکی از شاهکارهای حماسی – غنایی است اما در عین حال مشحون به مضامین اخلاقی، حکمی، فلسفی و بشردوستانه است. احمد خانی در این داستان، اصلالت های اخلاقی و انسانی و نقش والای فکر و کرامت های انسانی را نشان داده است. خانی مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را به دو صورت به مخاطب عرضه می کند: یا به صورت گفتارهای مستقیم تعلیمی و اخلاقی که در لابه لای مثنوی مم و زین پراکنده است و از زبان شخصیت های داستان و یا از زبان خانی در پایان داستان و به عنوان نتیجه گیری اخلاقی داستان بیان شده است و یا اینکه زیر ساخت داستان و موضوع اصلی بر پایه اندیشه ای اخلاقی شکل گرفته است. نوشتار حاضر با بررسی و تحلیل آموزه های اخلاقی سعی بر آن دارد پاسخ مناسب این پرسش را بیابد که؛ آموزه های اخلاقی چه جایگاهی در مثنوی مم و زین دارد؟ و نتایج حاصل از این پزوهش بیانگر آن است که امور اخلاقی و گزاره های مطرح شده در مثنوی مم و زین، طیف گسترده ای را در برمی گیرد که هم شامل اخلاقیات کلی و عمومی که در مورد تک تک افراد بشر در هر زمان و مکان و هر شرایطی صدق می کند و هم شامل اخلاقیات طبقات و اصناف گوناگون اجتماع می شود. از این رو، احمدخانی علاوه بر اینکه از شاعران مشهوری است که جایگاه رفیعی در ادبیات داستانی دارد، اثر او نیز سرشار از اخلاقیات و حکیمات حکیمانه ای است که با با بیانی زیبا، ساده و آهنگین بیان کرده است. 

Anahtar Kelimeler

اخلاق اجتماعی, اخلاق فردی, مثنوی مم و زین, احمد خانی

The Reflection of Morality in the Masnavi of Mam and Zîn

Öz

Although the Masnavi of Mam and Zîn is one of the epic-lyrical masterpieces, at the same time, it is full of moral, legal, philosophical, and humanitarian themes. In this story, Khani shows the moral and human origins as well as the significant role of human thought and dignity. Khani represents educational and ethical concepts to his audience in two ways: either through the form of direct educational and moral discourses of the characters in the epic or through the language Khani uses at the end of the story because the central theme in this epic is based on moral thought. In this research, by analyZîng moral ideology, the researcher has tried to find the right answer to the question of what moral ideology exist in Mam and Zîn? The results of this research show that the moral and ethical issues discussed and noticed in Mam and Zîn, cover a wide range of aspects, including both general and primitive morality in terms of individual units of humanity that consist the time and place and conditions that create the community. The results of this research demonstrate that this great author was a well-known and popular poet who held a high position and had a great influence in fiction works, and at the same time, his works were full of morality and wisdom concepts that were expressed wisely. 

Anahtar Kelimeler

Mam and Zîn, Ethics, Ahmed Khani, The Masnavi of Mam and Zîn, Individual and Social Morality.

Kaynakça

• • قران مجيد
• 1) ابن مسکویه(1371). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم، بیدار
• 2) بدوی، عبدالرحمن(1976)؛ الاخلاق النظریه، چاپ دوّم، وکاله المطبوعات، کويت
• 3) براندی، ناتانیل (1380)، روانشناسی عزت نفس، ترجمة مهدی قراچه داغی، تهران: نشر نخستین
• 4) پویافر، محمدرضا(1389)، اخلاق و امنیت ملی، مرکز تحقیقات استراتزیک(در دست انتشار)
• 5) توانایان فرد، حسن(1365)؛ مبانی مدیریّت و مدیریّت در اسلام، چاپ اوّل، تهران: الهام
• 6) شكري، جيهاد(2016)، اركي تایپ و نمادینه های ان در حماسه مم و زین، مجله علوم انسانی دانشگاه صلاح الدین، جلد 2، شماره 4، صص 115-139
• 7) شکری، جیهاد (1388)، اموزه ای اخلاقی در قابوسنامه و چهارمقاله، دانشگاه ارومیه، پایان نامه کارشناسی ارشد
• 8) حاجیانی، ابراهیم(1393)، جامعه شناسی اخلاق، چاپ اول، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران
• 9) خانی، احمد.(2012).مم و زین. ترجمه د.شیرزاد شفیع بارزانی.چ اول. اربیل: انتشارات دانشگاه صلاح الدین
• 10) خوشفر، غلامرضا(1374)، مقایسه تحلیلی ارزش های خانواده، تهران: طرح تحقیقاتی انجمن اولیا و مربیان
• 11) دهخدا، لغت نامه(1372)، چاپ اوّل از دوره ی جدید، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
• 12) دورکیم، امیل(1359)، تقسیم کار اجتماعی، ترجمه حسن حبیبی، تهران: انتشارات قلم
• 13) راسل، برتراند(1349)، اخلاق و سیاست در جامعه، ترجمه محمود وحیدیان، تهران، بی تا
• 14) رزمجو، حسین.(1368). انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ اول، تهران: سپهر
• 15) رزمجو، حسین(1369)؛ شعرکهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، چاپ دوّم، مشهد: قدس رضوی
• 16) ژکس؛ فلسفه اخلاق(حکمت عملی)، ترجمه ابوالقاسم پورحسینی، چاپ دوّم، تهران: سیمرغ
• 17) سه¬جادی، عه¬لائه¬دین (1952). میژوی ئه¬ده¬بی کوردی. سه¬رده¬شت: کتابفروشی معارف
• 18) صفاٌ، ذبیح الله(1383)، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات فردوس
• 19) صفاري، نسترن(1383)، موجودات اهريمني در شاهنامه فردوسي، كرج: انتشارات جام گل
• 20) قارلی، مه¬لا عه¬بدوللا (2004). دیوان و ژینه¬واریا ئه¬حمه¬دی خانی. ئه¬سته¬نبول: و¬ه¬شانین ئاقیستا
• 21) قشیری، عبداکریم بن هوزان(1388) ترجمه رساله قشریّه، ترجمه ابو علی حسن بن احمد عثمانی و با تصحیحات بدیع الزّمان فروزانفر، چاپ دهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
• 22) كلانتري، علي اكبر(1385)، اخلاق زندگی، چاپ اول، قم: نشر معارف
• 23) گوهرین، سیدصادق(1388)، شرح اصطلاحات تصوف، ج10، چاپ اول، تهران: زوار
• 24) مدرسی، سیّد محمد رضا(1376)؛ فلسفه اخلاق، تهران، سروش
• 25) مسكوب، شاهرخ(1374)، بخت و کار پهوانان در ازمون هفت خان، تهران: طرح نو
• 26) نبهی، عبدالرحیم(1366)؛ علم اخلاق، چاپ دهم ، تهران، امیرکبیر
• 27) هه. مه¬م (2006). ماموستایی سییه¬مین خانی، چاپی یه¬که¬م. دهوک: چاپخانه¬ی هاوار
• 28) عبدالعظیم رضایی(1373)، اصل و نسب دین های ایرانیان باستان، تهران: انتشارات طلوعی اذری