ŞANLIURFA’NIN SİVEREK İLÇESİNDE KONUŞULAN ZAZACADA YER ALAN ARAPÇA KELİMELER

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 51, 147 - 160, 27.12.2020

Mehmet Bölükbaşı

Öz

Bu çalışmada Siverek’te konuşulan Zazacada yer alan Arapça kelimeler ve bu kelimelerin Siverek Zazaca’sına girişi ile Anadolu’nun kadim halklarından olan Zazaların kökeni, anayurtları, tarih sahnesine çıkışları ve Siverek ilçesinin Arap-İslam hâkimiyetine geçtikten sonra Arapçanın Zazacaya etkisi hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bağlamda Anayurtları İran’dan Anadolu’ya gelerek yerleştikleri bölgenin halkıyla etkileşim Zazaca’nın üç farklı şiveye bölünmesine, mezhep ve inanç farklılıklarının da oluşmasına neden olmuştur. Hz. Ömer (634-644) devrinde İran üzerine yapılan seferlerde Deylemlilerin yaşadığı bölgeye girilmek istenmiş fakat bölgenin dağlık olması nedeniyle başarı elde edilememiştir. 9. asırda Zeydilerin bölgedeki faaliyetleri sonucu Deylemliler Şiiliği kabul ederek Zerdüşt inancını terk etmişlerdir. Daha sonra yaşadıkları bölgelerdeki karışıklıklar ve işgaller nedeniyle M. 933-1055 yılları arasında Fırat ve Dicle nehirleri ile Dersim (Tunceli) bölgesine yerleşmişlerdir. Türkiye’de yaşayan Zazaların ataları oldukları ve Zazaların kökenlerinin Deylemlilerden geldiği kabul edilmektedir. Bu bağlamda İran’dan gelen ve bir kısmı Şanlıurfa’nın Siverek ilçesine yerleşen Zazaların Müslüman Araplarla etkileşimi Hz. Ömer’in Hilafeti devrinde (634-644) İyâz b. Ganm (ö.641) komutasındaki Arap-İslam ordularının Siverek ilçesini ele geçirip bölgeye Arap aşiretlerini yerleştirmeleriyle başlamıştır. Bu durum Siverek’te yaşayan Zazalar ile Araplar arasında dil etkileşiminin meydana gelmesine ve Arapçadan Zazacaya birçok kelimenin geçmesine neden olmuştur. Bu çalışmanın amacı Arapçadan Siverek Zazaca’sına geçen ve halen kullanılan kelimeler hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler

Arapçadan Zazacaya Geçen Kelimeler, , Deylemliler, , Siverek Zazacası

Arabic Words Used In Zazaki In Siverek District of Şanlıurfa

Öz

In this study, information about Arabic words in Zazaki spoken in Siverek and their input into Siverek Zazaki is given. Also, the origin of Zazas, which is one of the ancient peoples of Anatolia, their homeland, their appearance on the stage of history and the effect of Arabic on Zaza language after Siverek passed to Arab-Islamic rule. Zazas come form their homeland Iran to Anatolia due to the interaction with the people of the settlements and this interaction led to the division of Zazaki into three different accents and differences in denomination and belief. During the period of caliph Omar (634-644), it was desired to enter Iran and the region where the Daylamites lived, but success was not achieved because the region was mountainous. In the 9th century, as a result of the activities of the Zaydis in the region, the Daylamites accepted the Shiite and abandoned the Zoroastrian belief. They settled in the Euphrates and Tigris rivers and Dersim region between 933 and 1055 due to the confusion and occupations in the regions where they lived. The Daylamits are considered to be the ancestors of the Zazas where live in Turkey, and the origins of the Zazas come from the Daylamits. Zazas, which came from Iran and some of which settled in Siverek interaction with Muslim Arabs in the time of Caliph Omar's (634-644) it started with the Arab-Islamic armies under the command of İyâz b. Ganm (d.641) capturing the Siverek and placing Arab tribes in the region. This situation caused language interaction between Zazas living in Siverek and Arabs, for this reason many words passed from Arabic to Zazaki. The aim of this study is to give information about the words that have passed from Arabic to Siverek Zazaki.

Anahtar Kelimeler

Words passed from Arabic to Zaza language, , Daylamites

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2013). Dünyada ve Türkiye Türkçesinde Ağız Çalışmaları ve Yöntemler, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013, p.387-401, Ankara. Buran, A.- Çak, B.Y. (2012).Türkiye’de Diller ve Etnik Gruplar. Ankara. Günaltay, M,Ş. (2015).İslâm öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. el-Bekri, Ebu Ubayd. (1992). Kitabu’l-Memalik ve’l-Mesalik. Tunus: I-II. el- Belazuri, (1987). Futuhu’l-Buldan. (çev. Mustafa Fayda) Ankara. İbnu’l Esîr, Ebu’l-Hasen İzzuddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, (1987). el-Kâmil fi't-târîḫ. (I-X). Abdullah el-Kadi (Thk).Beyrut: Mektebetu’n-Nahdati’l-ʿArabiyye. Doğru, İ. (2020). Cahiliye Kültürünün Şiir Çevirisiyle Aktarımı: Yedi Askı’da Öne Çıkan Unsurlar, Çeviriye Kültürel Bakış, (Ed. Esra Uluşahin), Nobel Bilimsel Eserler, ss.123-146, Ankara. Kürkçüoğlu, A.C. (2003). Siverek’in Mimari Yapısı, Tarihi ve Kültürüyle Siverek. Ankara: Siverek Kaymakamlığı yay. Le Strange, G. (1985). Buldanu’l-Hilefeti’ş-Şarkîyye. (Trc. Beşir Fransis- Corcis Avvad) Beyrut. Ludwig, P. (1998). Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, Wiesbaden. Mele Ehmedi Hasi, (1899). Mewlid-i Nebiyyi’l-Kureyşi. Diyarbekir. Minorsky, V. (1932). Daylam La Domination des Dailamites. Paris. V. Osman Efendi, (1933). Mewlid. (haz. C. Bedirxan) Şam. Özgültekin, R. (2004). Koç Ali Baba ve Cerrah Baba. Siverek Kültür ve Sanat Dergisi, yıl 1, sayı 1, s. 16. Şanlıurfa Selcan, Z. (1998). Grammatik der Zaza-Sprache. Berlin. Varol, M. (2012). II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Üniversitesi yayınları. Windfuhr, G. (2012).Iranian Languages. Routledge. Yâkût el-Hamevî, (1981).Mu‘cemu’l-Buldân. Beyrut: Dâr Sâdır. II. Zahîrüddîn-i Mar‘aşî, (1966).Târîḫ-i Ṭaberistân. (nşr. M. Hüseyin Tesbîhî) Tahran.