Presence of Turkish in Contemporary Persian: Turkish Words in Farhange Rooze Sokhan

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 54, 73 - 94, 28.06.2022

Abdusselam Aksu

https://doi.org/10.32330/nusha.998808

Öz

Persian and Turkish are two languages that have left behind a long historical process in a wide geography. During this process, interactions occurred in many different areas. The existence of some interaction has survived to the present day and has gained a solid place in that language. One of these interactions took place in the form of an exchange of words and suffixes, and there were word transitions from one language to another in many different fields. Some of the words taken from the opposite language have fallen out of use over time, and some have survived to the present day. These words were derived, pronounced and gained new meanings according to the grammatical features of the language they were conveyed.
There are many words, suffixes, reinforcements and phrases that survive in today's Persian. These Turkish elements are actively used in almost every field of today's Persian. While some of them have been widely used and derived dozens of times, some of them live in a narrow area. Farhange Rooze Sokhan is a comprehensive and up-to-date dictionary that collects words used in today's Persian. The dictionary stated the origin of each substance and explained from which language or languages it was taken or formed. In this study, the number of elements that the dictionary gives in Turkish is taken, it is tried to determine how effective Turkish is in today's Persian, which words it lends and which letters use more or less words. It is shown with example sentences to see the usage patterns of these elements in Persian. Words with Turkish origin but shown as another language were determined and listed. The fact that Turkish and Persian share a common history and geography has caused the origins of some common words to be disputed or undetermined. Words that are disputed as Turkish or Persian in origin have been identified and specified, and a lists of words that are similar or close to each other in both languages, but for which no defenatıon connection can be established, has been added to the study.

Anahtar Kelimeler

Persian, word, origin, dictionary, Turkish.

GÜNÜMÜZ FARSÇASINDA TÜRKÇE KELİME VARLIĞI: FERHENG-İ RÛZ-İ SUḪEN’DE TÜRKÇE SÖZCÜKLER

Öz

Farsça ve Türkçe geniş bir coğrafyada uzun bir tarihi süreci beraber geride bırakmış iki dildir. Bu süreç boyunca birçok farklı alanda etkileşimler meydana gelmiştir. Bir kısım etkileşimin varlığı günümüze kadar gelmiş ve o dilde kendine sağlam bir yer edinmiştir. Bu etkileşimlerden biri kelime ve ek alışverişi şeklinde gerçekleşmiş ve karşılıklı olarak pek çok farklı alanda bir dilden diğerine kelime geçişleri olmuştur. Karşı dilden alınan sözcüklerin bazıları zamanla kullanımdan düşmüş, bazıları günümüze kadar gelerek varlıklarını koruyabilmişlerdir. Bu sözcüklerin bir kısmı taşındığı dilin gramer özelliklerine göre türetilmiş, telaffuz edilmiş ve yeni anlamlar kazanmışlardır.
Bugünkü Farsçada varlığını sürdüren pek çok kelime, ek, pekiştirme ve söz grubu bulunmaktadır. Bu Türkçe unsurlar günümüz Farsçasının neredeyse her alanında aktif bir şekilde kullanılmaktadır. Bir kısmı geniş kullanıma sahip olmuş ve onlarca kez türetilmişken bir kısmı da dar bir alanda yaşamaktadır. Ferheng-i Rûz-i Suḫen günümüz Farsçasında kullanılan sözcükleri toplayan geniş kapsamlı ve güncel bir sözlüktür. Sözlük her bir maddenin kökenini belirtmiş, hangi dil veya dillerden alındığını veya meydana geldiğini açıklamıştır. Bu çalışmada sözlüğün Türkçe olarak verdiği unsurların sayısı belirlenmiş, Türkçenin günümüz Farsçasında hangi alanda ne kadar etkili olduğu, hangi sözcükleri ödünç verdiği ve hangi harflerden daha çok veya daha az sözcük geçtiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Farsçadaki bu unsurların kullanım biçimlerinin görülebilmesi için birtakım örnek cümleler verilmiştir. Kökeni Türkçe olan ancak başka bir dil olarak gösterilen kelimler belirlenip listelenmiştir. Türkçe ile Farsçanın müşterek bir tarih ve coğrafyayı paylaşmaları, bazı ortak kelimelerin kökenlerinin ihtilaflı veya belirlenemez olmasına neden olmuştur. Köken itibariyle Türkçe veya Farsça olduğu ihtilaflı olan kelimeler tespit edilip belirtilmiş, her iki dilde birbirine benzer veya yakın olan ancak kesin bir bağlantı kurulamayan sözcüklerin listesi de çalışmaya eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Farsça, Türkçe, Sözlük, kelime, kök.

Kaynakça

• Balcı, M. (2014) Türkçe-Farsça ilişkileri-Türkçenin Farsça Üzerindeki etkisine dair bir inceleme. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Çokol, E. (2019) “Farsçaya kopyalanmış Türkçe kelimler üzerine anlambilimsel bir inceleme” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. (C. 23/2, s. 288-311)
• Eker, S. (2013) “Modernleşme sürecinde Türk ve İran dil devrimleri” Uluslararası Türk dili kurultayı bildirileri I, 20-25 Ekim 2008 (s. 1465-1486). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• __________ (2010) “Orhon yazıtları: İran dilleri ile ilk temaslar ve benzer birkaç öğe üzerine”, III. uluslararası Türkiyat araştırmaları sempozyumu bildiriler kitabı. (1. C, s. 321-332) Ankara: Hacattepe Üniversitesi Basımevi.
• __________ (2013) “Türk İran dil temasları-I Türk-İran dil coğrafyasına genel bir bakış” Bengü Beläk Ahmet Bican Ercilasun armağanı. (s. 491-500) Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Enverî, H. (1393 hş.) Ferheng-i rûz-i suḫen. Tahran: İntişârât-i Suḫen.
• Ercilasun, A. B. (2004) Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eren, H. (1999) Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Furûzânfer, B. (1383 hş.)Târîḫ-i edebiyâti-i Îrân-be‘d ez İslâm tâ pâyân-i Tîmûrîyân. Tahran: Vezaret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî.
• Karaağaç, G. (2004) “Türkçenin dünya dillerine etkisi” II. uluslararası Türk uygarlığı kongresi bildiriler kitabı. (s. 415-462) Bişkek.
• Karaismailoğlu, A. (2002) “karşılaştırmalı edebiyat araştırmaları açısından klasik Türk edebiyatı ile İran edebiyatı” Bilig. (23, s. 141-156) Ankara.
• __________ (2019) Klasik dönem Türk şiiri incelemeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kızılözen, C. (2019) Farsçada Türkçenin en eski izleri. Ankara: Akçağ yayınları.
• Köprülü, M. F. (2014) Edebiyat araştırmaları II. İstanbul: Alfa Yayınları.
• __________ (2015) Türk edebiyatı ders notları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ḳurbânzâde, F. (1394 hş.) “Neḳd ve ber-resî-yi mecmû‘e-ferheng-ha-yi suḫen” Ferheng-nivîsî. (10, s. 183-2010) Tahran.
• Temir, A. (1989) “Moğolca ile Türkçe ilişkileri” Belleten. (37, s. 295-300) Ankara.
• __________ (1995) “Türkçe ile Moğolca arsandaki ilgiler” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. (Mart-Haziran, XIII/1-2, s. 1-25) Ankara.
• Tuna, O. N. (1992) “Altay dilleri teorisi” Türk dünyası el kitabı ikinci cilt-dil-kültür-sanat. (s. s. 7-58.) Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Barthold, V. V. (2004) Orta Asya Türk Tarihi Dersleri. (Haz.: Hüseyin Dağ) Ankara: Çağlar Yayınları.