An example of the “natural” or “direct” method in the teaching of Persian: Miftâh-i Zabân-i Fârsi (Key to the Persian language)

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 59, 1 - 37, 30.12.2024

Yusuf Öz

https://doi.org/10.32330/nusha.1514014

Öz

.In Anatolia, the compilation of Persian-Turkish dictionaries began in the 15th century. From the early years of this century onwards, we encounter an increasing number of dictionaries being compiled each century. In the prefaces of 15th century dictionaries, it is emphasized with similar expressions that everyone, regardless of age, was eager to learn Persian, but due to the language being at risk of being forgotten, teaching Persian had become a necessity. Some of these versified or prose dictionaries were not general-purpose dictionaries but were prepared specifically to teach vocabulary to children who were more enthusiastic about speaking Persian rather than learning Arabic. These dictionaries for children did not include Persian grammar topics; instead, they prioritized teaching Persian verbs, taking into account children's interest in speaking Persian. In versified dictionaries as well, expressions, sentences, and idioms in Persian patterns were included, taking into account children's interest in speaking Persian. Grammar topics, on the other hand, were extensively covered in general-purpose dictionaries from this century onwards. Dictionaries and grammar books served as fundamental sources for teaching Persian as a foreign language until the mid-19th century, when reformist approaches and methods began to be applied. In the 16th century, we encounter two very different works in terms of approach and content from the tradition represented by dictionaries and grammar books for teaching Persian. One of these is Tuhfat al-‘ushshâq (gift for lovers), which we previously discussed in an article focusing on its two copies, and the other is Miftâh-i zabân-i Fârsî (the key to the Persian language), which will be the subject of this article. Both Tuhfat al-‘ushshâq and Miftâh-i zabân-i Fârsî are highly innovative works in teaching Persian as a target language and were designed to teach spoken language. Designed with a pedagogical approach that analyzes the interests and desires of children eager to speak Persian, both works serve as Persian conversation guides. Miftâh-i zabân-i Fârsî was written during the reign of Sultan Suleiman the Magnificent by Tebrizli Abî Matâlib İbn Omar. Its most distinctive and noteworthy feature is its structured chapters around specific topics. This work does not include grammar knowledge or memorization lists of words, marking a departure in foreign language instruction methods and content development from the 19th century back to the 16th century. In the article, the findings on the author and text of Miftâh-i zabân-i Fârsî will be evaluated and the Persian text of the work will be presented.

Anahtar Kelimeler

Conversation guide, natural method, direct method, Miftâh-i Zabân-i Fârsî, Abî Matâlib İbn Omar

FARSÇA ÖĞRETİMİNDE “DOĞAL” YA DA “DOĞRUDAN” YÖNTEMİN BİR ÖRNEĞİ: MİFTÂH-I ZEBÂN-I FÂRSÎ

Öz

Anadolu’da Farsça-Türkçe sözlük telifi 15. yüzyılda başlar. Bu yüzyılın ilk yıllarından itibaren her yüzyıl sayıca artan bir sözlük telifiyle karşılaşırız. 15. yüzyıla ait sözlüklerin mukaddimelerinde büyük küçük herkesin Farsça öğrenmeye istekli olduğu, ancak Farsça unutulmaya yüz tutmuş olduğundan bu dilin öğretilmesinin bir ihtiyaç hâline geldiği benzer ifadelerle vurgulanmıştır. Bu manzum ya da mensur sözlüklerin bir kısmı genel amaçlı sözlükler olmayıp Arapça öğrenmekten ziyade Farsça konuşmaya istekli olan çocuklara kelime öğretimi amacıyla hazırlanmış sözlüklerdir. Farsça kelime öğretimini amaçlayan bu sözlüklerde Farsça gramer konularına yer verilmemiş, çocukların Farsça konuşmaya olan eğilimleri dikkate alınarak Farsça fiillerin öğretimine öncelik verilmiştir. Manzum sözlüklerde dahi çocukların Farsça konuşmaya olan ilgileri dikkate alınarak beyitlere, kıtalara serpiştirilmiş Farsça kalıp ifadelere, cümlelere, deyimlere rastlanır. Gramer konuları ise bu yüzyıla ait genel maksatlı sözlüklerde geniş bir şekilde işlenmiş, bazı sözlüklerde kurallar Farsça anlatılmıştır. Sözlükler ve dilbilgisi kitapları yabancı dil öğretiminde reformcu yaklaşım ve yöntemlerin uygulanır olduğu 19. yüzyılın ortalarına kadar Farsçanın öğretiminde temel kaynak işlevi görmüşlerdir. 16. yüzyılda Farsça öğretimi amacıyla sözlük ve gramer kitaplarının temsil ettiği gelenekten, başka bir deyişle dil bilgisi-çeviri yönteminden yaklaşım ve içerik bakımından çok farklı iki eser ile karşılaşırız. Bunlardan biri daha önce iki nüshasını makale konusu ettiğimiz Tuhfetü’l-Uşşâk, diğeri bu makalede konu edilecek olan Miftâh-i Zebân-i Fârsî adlı eserdir. Her ikisi de yabancı dil öğretiminde kelime ve dil bilgisi öğretimi yerine konuşulan dili öğretmeyi önceleyen içeriği ile oldukça yenilikçi eserdir. Her iki eser, Farsça konuşmaya istekli olan çocukların ilgileri ve nasıl bir içerikte eser istedikleri iyi analiz edilerek pedagojik bir yaklaşımla tasarlanmış Farsça konuşma kılavuzudur. Miftâh-i Zebân-i Fârsî Kanuni Sultan Süleyman döneminde Tebrizli Ebî Metâlib İbn Ömer adlı bir şahıs tarafından yazılmıştır. Bazı fasılların bir konu etrafında kurgulanmış olması, ayrıca Türkçe karşılıkların yazılmamış olması Miftâh-i Zebân-i Fârsî’nin en özgün özelliğidir. Gramer bilgisi ve ezberlenecek kelime listesi içermeyen bu eser, bizleri yabancı dil öğretiminde yeni yöntemlerin ve içeriklerin geliştirildiği on dokuzuncu yüzyıldan on altıncı yüzyıla kadar geriye götürmektedir. Makalede Miftâh-i Zebân-i Fârsî’nin müellifi ve metni üzerinde yapılan tespitler değerlendirilecek, eserin Farsça metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

konuşma kılavuzu, doğal yöntem, doğrudan yöntem, Miftâh-ı Zebân-ı Fârsî, Ebî Metâlib İbn Ömer

Kaynakça

• Alkış, A. (2008). Abdurrezzâk Kâşânî ve “Şerhu Fusûsi’l-hikem” adlı eserinin tahkik ve tahlili. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. URL: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=hdOtaHNldh-PVeYKyFeJCg&no=zusNvBuKrE62W-I-uaTYGg. (erişim: 12.04.2024)
• Arayancan, A. A. (2021). “İlhanlılar döneminde Tebriz”, T.C. Dışişleri Bakanlığı Tebriz Başkonsolosluğu’nun kuruluşunun 100. yılı. Editör Umut Başar. (51-71).
• Ateş, A. (1958). “Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) asırlarda Anadolu’da Farsça eserler”, Türkiyat Mecmuası, (3: s. 94-115). İstanbul. URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/18513/195205 (erişim: 21.04.2024)
• Çağman, F. (1992). “Bihzâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (6: 147-149). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. URL: https://islamansiklopedisi.org.tr/bihzad (erişim: 18.04.2024)
• Çetinkaya, G. (2022). Anadolu sahasında yazılmış Farsça dil bilgisi kitapları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çetinkaya, G. (2018). “Anadolu’da Farsça Öğretimi için Yazılmış Bir Konuşma Kılavuzu: Fârisî Tekellüm Risâlesi”. Nüsha. (47: s. 171-190). Ankara. URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/nusha/issue/41856/481058 (erişim: 08.04.2024)
• Dinç, S.-Coşkun, G. (2023). “19. Yüzyıla Ait Kayıp âyinleri muhtevi bir mecmua incelemesi -Millet Kütüphanesi Ali Emiri koleksiyonu AEMNZ758 numaralı âyin mecmuası”, Hitit İlahiyat Dergisi. (22/1: s. 303-334). URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hid/issue/78277/1251865 (erişim: 10.04.2024)
• Durmuş, M. (2018). “Yabancı/İkinci Dil Öğretiminde Doğal Yöntem(ler) ve Doğal Yaklaşım(lar) Üzerine”, Türkbilig, (36: 203-212). URL: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/991567 (erişim: 14.04.2024)
• Efşâr, Î. (2006). “Tuhfetu’l-Uşşâk”, âşinâ, (Kış-İlkbahar, 7/23-24: 45-70). Ankara: İ.İ.C. Kültür Müsteşarlığı Yayınları.
• Hasanzade, T. (2019). Khalisagarizade Abdulgani afandi’s pedagogical activity // J. of “Manuscripts Don’t Burn". Special issue (pp. 65-69). URL: https://manuscript.az/mdb/mdpdf/MDB1-2019/MDB-SI-2019-T.Hasanzade.pdf. (erişim: 21.09.2024)
• Howatt, A. P. R. & Smith R. (2014). The history of teaching English as a foreign language, from a British and European perspective, Language & History (57:1, 75-95). URL: https://doi.org/10.1179/1759753614Z.00000000028 (erişim: 22.09.2024).
• Kaplan, Y. (2017). “Farsça-Türkçe manzum bir sözlük: Tuhfe-i mukaddimetü’l-lügat”, Studies of the Ottoman Domain. (Şubat, 7/12: s. 213-236). URL: https://dergipark.org.tr/en/pub/ohsc/issue/31319/342935 (erişim: 28.04.2024)
• McLelland, N. (2017). Teaching and learning foreign languages “assessment and policy in Britain, Routledge”. URL: https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781315624853/teaching-learning-foreign-languages-nicola-mclelland. (erişim: 06.05.2024)
• Ruyffelaert, A. (2020). “Teaching French with the Direct Method between 1880 and 1920 in the United States of America: A comparative Analysis of key Direct Methods Textbooks”, Documents pour l’histoire du français langue étrangère ou seconde [Online], 64-65. URL: http://journals.openedition.org/dhfles/7631. (erişim: 06.05.2024)
• Siefert, T. R. (2013). Translation in foreign language pedagogy: the rise and fall of grammar translation method, Harvard University, Cambridge. URL: https://dash.harvard.edu/handle/1/10952296 (erişim: 08.05.2024)
• Şafak, Y. (2024). “Dede Efendi’nin kayıp Isfahan âyini güftesi”, URL: https://www.semazen.net/dede-efendinin-kayip-isfahan-ayini-guftesi/ (erişim: 14.05.2024).
• Şahinoğlu, M. N. (2022). “Kemâl-i Hucendî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (25, 226). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. URL: https://islamansiklopedisi.org.tr/kemal-i-hucendi (erişim: 12.05.2024)
• Öz, Y. (1997). “Tuhfe-i Vehbî Şerhleri”. İlmi Araştırmalar. (5: 219-232). İstanbul. URL: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/73218 (erişim: 11.05.2024)
• Öz, Y. (1999). Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri. Konya: Alagöz Ltd Şti.
• Öz, Y. (2010). Tarih boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öz, Y. (2018). “Türklere Farsça Öğretimi Amacıyla Hazırlanmış Bir Eser: Tuhfetü’l-‘Uşşâk”. Nüsha. (18,46: 1-14). Ankara. URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/nusha/issue/38067/420946 (erişim: 14.05.2024)
• Öz, Y. (2023). “Tuhfetü’l-Uşşâk Adlı Eserin İkinci Bir Nüshası Üzerinden Yeni Değerlendirmeler”. Uluslararası Farsça Konuşan Ülkeler Filoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı. (478-485). URL: https://www.inonu.edu.tr/filolojisempozyumu/menu/24488/sempozyum-tam-metin-kitabi. (erişim: 18.05.2024)