“Ben ‘hür’üm... Hayır, sen kölesin...”! 19.. Yüzyılın Üçüncü Çeyreğinde İstanbul’da Çerkesler, Kölelik, Hürriyet Arayışları ve Rumeli Kazaskerliği Mahkemesi

Yıl 2023, , 145 - 183, 22.11.2023

Yahya Araz

https://doi.org/10.18589/oa.1398423

Öz

emel olarak Rumeli Kazaskerliği Mahkemesi’nin 1860’lı ve 1870’li yıllara ait kayıtlarına dayanan makale Osmanlı topraklarına köle olarak getirilmiş ya da farklı yollar ve hileler kullanılarak köleleştirilmiş Çerkeslerin hürriyet iddialarına odaklan- makta; iddia ve başvuruların mahkemeye hangi ilişki ağları sayesinde ulaştığını, nasıl ele alındığını ve sonuçlandırıldığını anlamaya çalışmaktadır. Devletin Çerkes köleli- ğine ve hürriyet iddialarına yönelik tutumunun süreklilik içinde anlaşılmasına büyük katkılar sağlayabilecek bu kayıtlar maalesef Osmanlı kölelik çalışmalarının ilgisini çekmemiştir. Çerkes köleleri öteden beri yakından tanıyan, hanelerinde istihdam eden ve eş adayı olarak gören Osmanlılar göçün yoğunlaştığı 1850’lerde ve 1860’lar- da yeni bir durumla karşı karşıya olduklarını kabul edecek, bu çerçevede Çerkes köleliğini ve köle ticaretini düzenlenmeye ve yeniden tarif etmeye çalışacaklardır. Kit- lesel göçlerin yarattığı kargaşa kölelere yönelik talebin yoğunluğuyla birleşerek hür Çerkeslerin de köleleştirilmesini kolaylaştırıyordu. Rumeli Kazaskerliği Mahkemesi bu olağanüstü dönemde hem İstanbul’dan ve hem de farklı yollarla taşradan gelen hürriyet davalarının görüldüğü ve karara bağlandığı yegâne mahkemeydi. Bu mahke- menin ön plana çıkarılması devletin hürriyet davalarına yönelik hassasiyetini ve süreci düzenleme ve kontrol altında tutma çabasını yansıtıyordu.

Anahtar Kelimeler

Rumeli Kazaskerliği Mahkemesi, Çerkesler, göç, hürriyet arayışları, kölelik.

Kaynakça

• Kaynaklar Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 303/22678. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (DH.MKT), 181/34. İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 31/1285, 34/1407. Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL), 566/67; 720/28; 815/28; 964/64. Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL), 140/4. Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD), 226/54.