‘Mawāhib al-Raģman fī Marātib al-Akwān”: İbrahim el-Kırımî’nın Unutulmuş 16. Asır Osmanlı Tasavvuf Risalesi

Yıl 2015, , 137 - 160, 09.03.2015

Mykhaylo Yakubovych

https://doi.org/10.18589/oa.569967

Öz

Makalede 16. yüzyılda Kırımlı âlim İbrahim el-Kırımî (ö. 1593) tarafından yazılmış ve bugüne dek araştırmacıların dikkatleri dışında kalmış “Kozmik Düzenin Yorumlanmasında Rahman’ın Hediyeleri” isimli Tasavvuf risalesi incelenmektedir. Söz
konusu mistik eserin, Halvetiye Tarikatının genel gelişimine önemli katkısı olduğu
görünmektedir. Araştırma; İbrahim el-Kırımî’nin biyografisini, risalenin biçimsel
yönleri ile ana konuları kapsamaktadır. İbrahim el-Kırımî’nin Halvetilik öğretisindeki
“yükselme” (‘urūj) ve “alçalma” (nuzūl) kavramlarına dair görüşlerinin, önceki Halvetî
düşünürlerinin fikirlerini yorumlayarak ortaya atıldığı tartışılmaktadır. Ayrıca, yazar
kendi döneminin tarihsel olaylarına tasavvufî görüşlerini uyguladığında, söz konusu
olayları döngü modeline göre açıklamaktadır. Bu bağlamda, Osmanlı’daki Halvetiye
akımının mirasının devamlı araştırılması, 16.yy Osmanlı Tasavvufunun aydınlanmasına katkıda bulanabileceği söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Post Klasik Dönem, Osmanlı Tasavvufu, Halvetiye Tarikatı, Kırım, Osmanlı-İran Savaşları, Döngüsel Zaman.

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim: Htîlik’in Şa’bâniyye Kolu Şeyh Şa’bân-ı Velî ve Külliyesi, Ankara: Kastamonu Şeyh Şa’bân-ı Velî Derneği, 1991. Abdullaeva, Gulnara: Zolotaja Epoxa Krymskogo Xanstva, Simferopol’: Krymucpedgiz, 2012). Abū’l-Baqā’ al-Kafawī: Al-Kulliyāt, ed. by ‘Adnān Darwīsh and Muģammad al-Maŝrī, Beirut: Mu’asasah al-Risālah, 1998. Abū’l-Fayē al-Kafawī: Ģadā’īq al-Akhyār fī Ģaqā’īq al-Akhbār, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyon, no. 240. Açıkgenç, Alparslan: “The Konya School of Philosophy as a Historical Framework of Ottoman Thought,” Al-Shajarah, 17, 1 (2012), pp. 1-23. al-Aqsarā’ī, Jamāl: Risālah al-Ašwār al-Sab’a, Manisa İl Halk Kütüphanesi, no. 2963/6, ff. 173b-180b. Al-Bašalyawsī, Ibn al-Sīd: Al-Ģadā’īq fī ’l-Mašālib al-‘Āliyah al-Falsafiyah al-‘Awīŝah, ed. by Muģammad al-Dāyah, Damascus: Dār al-Fikr, 1988. Bursalı, Mehmet Tahir: Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Meral Yayınevi, 1975. Clayer, Nathalie: Mystiques, état et société: les Halvetis dans l’aire Balkan de la fin du XVe siècle à nos jours, Leiden: E.J. Brill, 1994. Corbin, Henry: Cyclical Time & Ismaili Gnosis, London: Routledge & Kegan Paul International, 1983. Curry, John: “Transforming Muslim Mystical Thought in the Ottoman Empire: the Case of the Shabaniyye Order in Kastamonu and Beyond” (doctoral dissertation), Columbus: The Ohio State University, 2005. Curry, John: The Transformation of Muslim Mystical Thought in the Ottoman Empire: The Rise of the Halveti Order, 1350-1650, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010. Fleischer, Cornell: “Royal Authority, Dynastic Cyclism, and “Ibn Khaldûnism” in Sixteenth-Century Ottoman Letters,” Journal of Asian and African Studies, 18 (1983), pp. 198-220. Geoffroy, Éric: Le soufisme en Égypte et en Syrie sous les derniers Mamelouks et les premiers Ottomans: Orientations spirituelles et enjeux culturels, Damascus: Institut Français de Damas, 1995. Ibn Arabī: Al-‘Aqalah al-Mustawfiz, Rasā’īl ibn ‘Arabī, ed. by Sa’īd ‘Abd al-Fattāģ, Beirut: Mu’asasah al-Intishār al-‘Arabī, n. d. Ibn Arabī: Al-Futūģāt al-Makkiyah, Ed. by Aģmad Shams al-Dīn, Beirut: Dār Ŝādir, 2004. İzzetova, Lenara: “Qırımiy İbrahim bin Haqmehmed efendi (ö. 1593),” Günsel, 7 (2000), ss. 34-37. Kafadar, Cemal: “Self and Others: The Diary of a Dervish in Seventeenth Century Istanbul and First-Person Narratives in Ottoman Literature,” Studia Islamica, 69 (1989), pp. 121-150. al-Kafawī, Sulaymān: Kata’īb ‘A’lām al-Akhyār min fuqahā’ madhhab al-Nu’mān al-Mukhtār, National Library of Iran, no. 14127. Kalicin Maria, Krassimira Mutafova: “Historical Accounts of the Halveti Shaykh Bali Efendi of Sofia in a Newly Discovered Vita Dating from the Nineteenth Century,” Islam and Christian-Muslim Relations, 12, 3 (2001), pp. 339-353. Murād Ramzī: Talfīq al-Akhbār wa Talqīģ al-Athār fī Waqā’ī Qāzān wa Bulgār by Mulūk al-Tatār, Orenburg: Karimov, Huseynov I Ko., 1908. Ogren, Brian: “Circularity, the Soul-Vehicle, and the Renaissance Rebirth of Reincarnation: Marsilio Ficino and Isaac Abarbanel on the Possibility of Transmigration,” Academia: Revue de la Societe Marsile Ficin, VI (2004), pp. 63-94. Öngören, Reşat: “The Three Dimensional Dream Interpretation Of An Ottoman Sufischolar: Kutbuddinzade (d. 1480) on Dreams,” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (2007), pp. 55-69. Öztürk, Yaşar Nuri: Kuşadalı İbrahim Halveti: İslam Düşüncesinde Bir Dönüm Noktası, İstanbul: Yeni Boyut, 1997.alve al-Qirīmī, Ibrāhīm: Mawāhib al-Raģman fī bayān Marātib al-Akwān, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, no. 3649. al-Qirīmī, Ibrāhīm: Risālah fī l-Ģaqq, Vatican Library, no. 1470 (3). al-Qirīmī, Ibrāhīm: Risālah fī l-Kufr al-Ģaqīqī, Vatican Library, no. 1470 (2). Radtke, Bernd: “Sufism in the 18th Century: An Attempt at a Provisional Appraisal,” Die Welt des Islams, 36, 3, (1996) , pp. 326-364. Ridhā, Muģammad: Al-Saba’ As-Siyār fī Akhbār Mulūk Tātār, Qāzān: Madrasah ‘Aliyah Imbirāšūriyah, 1248/1832). Soysal, Abdullah: “İbrahim Efendi bin Hakmehmet Efendi,” Emel, 7 (1961), s. 23 Tafsīr sūrah al-Ģashr, Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 5595. Terzioğlu, Derin: “Man in the Image of God in the Image of the Times: Sufi Self-Narratives and the Diary of Niyāzī-i Mıŝrī (1618-94),” Studia Islamica, 94 (2002), pp. 139-165. Terzioğlu, Derin: “Sunna-minded sufi preachers in service of the Ottoman state: the naŝīģatnāme of Hasan addressed to Murad IV,” Archivum Ottomanicum 27 (2010), pp. 241-312. The Qur’an. English Meanings, Jeddah: Al-Muntada al-Islami, 2004. Walbridge, John: God and Logic in Islam: The Caliphate of Reason, New York: Cambridge University Press, 2011. Yaqub Kemal: “Arabs’kyi Sufiys’kyi Rukopys XIII viku, v Krymu znajdenyi i czy ne v Krymu pysanyi,” Studii z Krymy, Kyiv: Vseukrains’ka Akademiya Nauk, 1930, ss.159-164. Al-Ziriklī, Khayr al-Dīn: Al-A’lām. Qāmūs Tarājim, Beirut: Dār al-‘Ilm li-l-Millayin 2002.