Osmanlı İmparatorluğu’nda “Sürat” Topçuluğu I (1773-1788): Top Döküm Teknolojisi, Bürokratik Yapı ve Konuşlanma

Yıl 2018, , 135 - 180, 10.09.2018

Ömer Gezer , Fatih Yeşil

https://doi.org/10.18589/oa.592161

Cited By: 2

Öz

18. yüzyıl topçuluğun bir profesyonel loncadan orduların muharebe sahasına
hükmeden bir uzvu haline dönüşümüne tanıklık etti. Avrupa’da daha hareketli ve
etkili topların üretilmesi çabaları Osmanlılar tarafından da yakından takip edilmiştir.
Rus ordusu karşısında alınan mağlubiyetlerden çıkarılan dersler Osmanlıları topçu
birliklerini düşmanla rekabet edecek şekilde yeniden düzen vermeye mecbur bıraktı.
Kuşkusuz, sürat topçuları olarak anılan bu yeni birliklerin doğuşunda Baron de Tott
öncü bir rol oynamıştır. Ne var ki yeni askerler, yeni tarzda toplar ve cephane de
gerektiriyordu. Bu makale Osmanlı İmparatorluğu’nda sürat topçusu birliklerinin
ihdasını ve Avrupalı çağdaş döküm teknolojisi ile uyumlu olarak top dökümünü
ele almayı hedeflemektedir. Süratçi Ocağı, evvela başkentte kurulmuş, fakat 1783’te
muhtemel bir Osmanlı-Rus harbine tedbir olarak, Sadrıazam Halil Hamid Paşa serhad eyaletlerinde de süratçi birlikleri istihdam ettirmiştir. Konuşlanmalarının yanı
sıra, bu çalışma, Osmanlı askerî bürokrasisinin ve sürat topçularının masraflarının
karşılanması için kullanılan mali enstrümanların karmaşık ve kimi zaman kafa karıştıran hikâyesine de işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sürat topçuluğu, Top döküm teknolojisi, Baron de Tott, , Halil Hamid Paşa.

Kaynakça

• Bibliyografya Arşiv Belgeleri M[anuscrit] T[urc] Livre de Tactique, Bibliothéque Nationale de France, Suppl. turc 224. Sürat Topçu Risalesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman Gazetesi Kitaplığı Y/179, v.16a-20b. Mecmu‘a-i Vekayi ve Nizâmât, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3381. BOA, Ali Emiri (A.E.) Sultan Abdülhamid I (SABH.I), 684, 1054, 1732, 2344, 3349, 4549, 4969, 7611, 9812, 11292, 14301, 15499, 15624, 16222, 16394, 16470, 16704, 19018, 19919, 20370, 20438, 25784. BOA, Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d), 5166. BOA, Cevdet Askeri (C.AS.), 1533, 7446, 9423, 9793, 9924, 10552, 10893, 11705, 12895, 12991, 13091, 13462, 13496, 13711, 13885, 14826, 15220, 15568, 15693, 15693, 15781, 16122, 18276, 18985, 20028, 20033, 20033, 20348, 23445, 23731, 24799, 26220, 27840, 29036, 29544, 29731, 30391, 31034, 31173, 31732, 31775, 31894, 35717, 35826, 35841, 36581, 37206, 37275, 37820, 37965, 38710, 38714, 38740, 39198, 39435, 39471, 39515, 39604, 40206, 40512, 40794, 40983, 41181, 42775, 43806, 43947, 43980, 44000, 44013, 44183, 44235, 44236, 44439, 44442, 44663, 44700, 44834, 45075, 45626, 45807, 45863, 46601, 46601, 47277, 47404, 47785, 47820, 48014, 48114, 48516, 49027, 49243, 49423, 49728, 49758, 50018, ÖMER GEZER – FATIH YEŞIL 177 50133, 50221, 51228, 51577, 51868, 51943, 51978, 52159, 52392, 52480, 52865, 52865, 54783. BOA, Cevdet Bahriye (C.BH.), 6206, 11060, 11613, 11910. BOA, Cevdet Maliye (C.ML.), 5310. BOA, Hatt-ı Hümayun (HAT), 442, 1050, 1451, 4668, 8026. BOA, Maliyeden Müdevver (MAD.), 4844. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA, E.), 109-11a; 152-12a; 152-15a; 152-16; 152-42a; 152-43a; 152-63; 152-64; 7028-44. Yayınlanmış Eserler Adye, Ralph Willet: Bombardier and Pocket Gunner, Boston: E. Larkin 1804. Ágoston, Gábor: Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğunun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, çev. Tanju Akad, İstanbul: Kitap Yayınevi 2006. Ahmed Cevdet: Tarih-i Cevdet, c. II, IV, İstanbul: Matbaa-i Amire 1309. Ahmed Vasıf Efendi: Mehasinü’l-Asar ve Hakaikü’l-Ahbar, haz. Mücteba İlgürel, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1978. Aksan, Virginia: “Enlightening the Ottomans: Tott & Mustafa III”, Ali Çaksu (ed.), International Congress on Learning and Education in the Ottoman World, İstanbul: IRCICA Yayınları 2001, s. 163-174. Aksan, Virginia: Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı: Ahmed Resmi Efendi (1700-1783), çev. Özden Arıkan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1997. Baddeley, John: The Russian Conquest of the Caucasus, New York: Longmans, Green and Co. 1908. Bağış, Ali İhsan: Britain and the Struggle for the Integrity of the Ottoman Empire: Sir Robert Ainsle’s Embassy to Istanbul (1776-1794), İstanbul: Isis Press 1984. Baycar, Adnan (haz.): Osmanlı Rus İlişkileri Tarihi: Ahmed Cavid Bey’in Müntehabatı, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2004. Boppe, August: “18. Asır’da Fransa ve Türk Askerliği”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, I (1930), s. 2-33. Clausewitz, Carl von: On War, çev. ve ed. Michael E. Howard, Peter Paret, New Jersey: Princeton University Press 1976. Colson, Bruno (ed.): Napoléon: on War, çev. Gregory Elliott, Oxford: Oxford University Press 2015. Dávid, Géza: “Baron de Tott, François”, TDV İslam Ansiklopedisi, V (Ankara 1992), s. 83-84. Davies, Brian L.: The Russo-Turkish War, 1768-1774: Catherine II and the Ottoman Empire, New York: Bloomsbury Publishing 2016. Dawson, Anthony L., Paul L. Dawson, Stephen Summerfield: Napoleonic Artillery, Wiltshire: Crowood Press 2007. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA “SÜRAT” TOPÇULUĞU I (1773-1788) 178 Duffy, Christopher: Frederick the Great: A Military Life, Londra: Routledge 1985. Dupuy, Trevor N.: The Evolution of Weapons and Warfare, New York: Bobbs-Merrill Co. 1980. Eisen, Arnold: “Called to Order: The Role of the Puritan Berufsmench in Weberian Sociology”, Sociology, 13 (1979), s. 203-218. Elsie, Robert: Historical Dictionary of Albania, Toronto: Scarecrow Press 2010. Erdoğan, Muzaffer: “Arşiv Vesikalarına Göre İstanbul Baruthaneleri”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, II (1956), s. 115-138. Fisher, Alan: Russian Annexation of Crimea, 1772-1783, Cambridge: Cambridge University Press 1970. Genç, Mehmet: “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Mehmet Genç, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları 2000, s. 211-226. Griffith, Paddy: French Artillery, 1800-1815, Londra: Almark Publishing 1976. Guibert, Jacques de: Askeri Yazılar, 1772-1790, çev. Ahmet Şensılay, İstanbul: Anahtar Kitaplar 2005. Günergun, Feza: “Eski Fransız ve Metre Osmanlı Ölçü ve Tartılarının Sistemlerindeki Eşdeğerleri: İlk Karşılaştırmalar ve Çevirme Cetvelleri,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2 (1998), s. 23-68. Hime, H. W. L.: “The Mobility of Field Artillery, Past and Present”, Minutes of the Proceedings of Royal Artillery Institution, IV (1870), s. 433-444. Hinz, Walther: İslam’da Ölçü Birimleri, çev. Acar Sevim, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları 1990. Hochedlinger, Michael: Austria’s Wars of Emergence, 1683-1797, Londra: Longman 2003. Hughes, B. P.: Firepower: Weapons Effectiveness on the Battlefield, 1630-1850, New York: Scribner 1975. İnalcık, Halil: “Introduction to Ottoman Metrology,” Turcica, 15 (1983), s. 311-348. Kaçar, Mustafa: “Osmanlı Devleti’ne Modern Topçuluğun Girişi (Sürat Topçuları Ocağı)” Yeni Türkiye, 31 (2000), s. 647-651. Kleemann, Nikolaus Ernst: Nikolaus Ernst Kleemanns Reisen von Wien über Belgrad bis Kilianova, Leipzig: Johann Paul Krauß 1773. Knollys, Henry: Elements of Field Artillery, Edinburgh: William Blackwood and Sons, 1877. Lafitte-Clavé, André-Joseph: Journal d’un officier Francais a Constantinople en 1784–1788, ed. D. Anoyatis-Pelé, Selanik: University Studio Press 2004. Levy, Avigdor: “Military Reform and the Problem of Centralization in the Ottoman Empire in the Eighteenth Century,” Middle Eastern Studies, 18/3 (1982), s. 227-249. Manucy, Albert: Artillery through the Ages: A Short Illustrated History of Cannon, Washington: National Park Service 1985. McConachy, Bruce: “The Roots of Artillery Doctrine: Napoleonic Artillery Tactics Reconsidered”, The Journal of Military History, 65 (2001), s. 617-640. ÖMER GEZER – FATIH YEŞIL 179 McKenney, Janice E.: The Organizational History of Field Artillery, 1775-2003, Washington: Center of Military History 2007. McNeill, William: The Pursuit of Power: Technology, Armed Force, and Society since A.D. 1000, Chicago: The University of Chicago Press 1984. Mecmua-i Muahedat, c. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2008. Mundt, Theodore: Krim-Girai: Khan of the Crimea, çev. W. G. C. Eliot, Londra: John Murray, 1856. Mustafa Kesbi, İbretnüma-yı Devlet (Tahlil ve Tenkitli Metin), haz. Ahmet Öğreten, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2002. Mustafa Nuri Paşa: Netayicü’l-Vuku’at, haz. Yılmaz Kurt, Ankara: Birleşik Yayınları 2008. Nafziger, George: Imperial Bayonets: Tactics of the Napoleonic Battery, Battalion and Brigade as Found in Contemporary Regulations, Londra: Greenhill Books 1995. Noradounghian, Gabriel: Recueil d’Actes Internationaux de l’Empire Ottoman, c. I, Paris: Librairie Cotillon 1897. Pingaud, Léonce: Choiseul Gouffier: La France en Orient sous Louis XVI, Paris: Libraire des Archives Nationales 1887. Postman, Neil: Building a Bridge to the 18th Century: How the Past can Improve Our Future, New York: Vintage Books 2000. Ragsdale, Hugh: “Evaluating the Traditions of Russian Aggression: Catherine II and the Greek Project”, Slavonic and East European Review, 66 (1988), s. 91-117. Reddaway, William Fiddian (ed.): Documents of Catherine the Great: The Correspondance with Voltaire and the Instruction of 1767 in the English text 1768, Cambridge: Cambridge University Press 2012. Rosen, Howard: “The Systéme Gribeauval: A Study of Technological Change and Institutional Development in Eighteenth Century France” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Chicago: University of Chicago, 1981. Ross, Steven T.: From Flintlock to Rifle: Infantry Tactics, 1740-1866, Londra: Routledge 1979. Saint-Denys, Juchereau de: Révolutions de Constantinople en 1807 et 1808: Précédees d’observations générales sur l’état actuel de l’Empire Ottomane, et des considérations sur la Gréce, c. I, Paris: Brissot-Thivars 1819. Saint-Remy, Pierre Surirey de: Mémoires d’Artillerie, c. I, Paris: Anisson 1697. Sarıcaoğlu, Fikret: “Mehmed Paşa, Derviş”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVIII (Ankara 2003), s. 507-8. Sarıcaoğlu, Fikret: Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774-1789), İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı 2001. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA “SÜRAT” TOPÇULUĞU I (1773-1788) 180 Steele, Brett D.: “Military ‘Progress’ and Newtonian Science in the Age of Enlightenment”, The Heirs of Archimedes: Science and the Art of War through the Age of Enlightenment, ed. Brett D. Steele, Tamera Dorland, Cambridge, Mass.: MIT Press, 2005, s. 361-390. Stone, Bailey: The Genesis of the French Revolution: A Global-Historical Interpretation, Cambridge: Cambridge University Press 1994. Şakul, Kahraman: Ottoman Artillery and Warfare in the Eighteenth Century, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, 2001. Şakul, Kahraman: “General Observations on the Ottoman Military Industry, 1774-1839: Problems of Organization and Standardization”, Science between Europe and Asia: Historical Studies on the Transmission, Adoption and Adaptation of Knowledge, ed. Feza Günergun, Dhruv Raina, Londra: Springer 2011, s. 41-55. Tagebuch einer Reise durch Griechenland und Albanien, von einem Deutschen, der in Englischen Diensten stand, Berlin: Vereinsbuchhandlung 1826. Teil, Chevalier du: De l’Usage de l’Artillerie Nouvelle, Metz: Marchal 1778. Tóth, Ferench: “Voltaire et un Diplomate Française d’Origine Hongroise en Orient”, Cahiers d’Études Hongroises, 7 (1995), s. 78-86. Tóth, Ferench: La Correspondance Consulaire de Crimée du Baron de Tott (1767-1770), İstanbul: Isis Press, 2014. Tóth, Ferench: Un Diplomate Militaire Français en Europe Orientale à la Fin de l’Ancien Régime: La Carrière de François Baron de Tott (1733-1793), İstanbul: Isis Press 2011. Tott, Baron de: Memoirs of Baron de Tott, c. II, Londra: G. G. J. and J. Robinson 1785. Ungermann, Richard: Der Russisch-türkische Krieg 1768-1774, Viyana: Wilhelm Braumüller 1906. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: “Halil Hamid Paşa,” Türkiyat Mecmuası, V (1936), s. 213-269. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, c. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988. Virilio, Paul: Hız ve Politika, çev. Meltem Cansever, İstanbul: Metis Yayınları 1998. Yalçınkaya, Alaaddin: “Osmanlı Devleti’nin Modernleşme Sürecinde Avrupalıların İstihdam Edilmesi (1774-1807)”, İslam-Türk Medeniyeti ve Avrupa Uluslararası Sempozyumu, İstanbul: İSAM Yayınları, 2006, s. 377-395. Yeşil, Fatih: “Kara Kuvvetlerinde Avrupalı Danışmanlar”, Osmanlı Askeri Tarihi (1792-1918), ed. Gültekin Yıldız, İstanbul: Timaş Yayınları 2013, s. 79-97. Yeşil, Fatih: “Osmanlı İmparatorluğunda Nâzırlıkların Yükselişi: Karşılaştırmalı Bir Analiz Denemesi (1789-1826)”, Deutsch-türkische Begegnungen: Festschrift für Kemal Beydilli, ed. Seyfi Kenan, Hedda Reindl-Kiel, Berlin: EB Verlag, 2013, s. 465-90.