Vakıf Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi Aileleri II: Âl-i Timurtaş Paşa

Yıl 2018, , 51 - 120, 07.12.2018

Vedat Turgut

https://doi.org/10.18589/oa.631971

Cited By: 3

Öz

Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda âmil olan etkenler, bu süreçten pay sahibi

olan zümreler ve bu zümreler içinde ön plana çıkan önemli aileler üzerinde yapılan

araştırmalar, belge yetersizliğine bağlı olarak sınırlı sayıda kalmıştır. Osmanlıların

çok kısa bir süre içerisinde cihanşümul bir devlet haline gelirken, başlangıçta kendilerinden

daha güçlü oldukları düşünülen beyliklerin önüne nasıl geçmiş olduklarını

açıklamaya çalışmak çok kolay olmamıştır. Özellikle bu dönüşümün belirgin bir

şekilde hissedildiği Murad Hüdâvendigâr ve oğlu Yıldırım Bayezid dönemlerinde

izlenen siyaset, Osmanlıların devşirmelere dayanarak kendileri ile aynı asabiyete dayalı

beylikleri ortadan kaldırma faaliyeti olarak tanımlanmıştır. Bu çalışma, Osmanlı

Devleti’nin teessüsünü başlatan “hutbe”ye olan biatın sınırlarının Bithynia’yı aştığı

yönündeki tezin bir devamı olarak, beylikler üzerindeki gevşek vassallık bağının tam

hâkimiyete evrilme sürecini, Kara Timurtaş Paşa ve evlatları üzerinden gözler önüne

sermek amacıyla kaleme alınmıştır. Devletin kuruluşu aşamasında sahip oldukları

erki, “büyük feth”e kadar Çandarlı vezir ailesi gibi babadan oğula aralıksız devam

ettiren Timurtaşzâde’lerin, kuruluş devrinin çok önemli bir diğer ailesi olarak kabul

edilmesi gerekir. Ali, Oruç ve Umur Bey’lerden başka Timurtaş Paşa’nın Yahşi ve

Firuz Bey adlarındaki diğer oğullarından gelen kolların, Ankara Savaşı’ndan sonra

devletin yeniden toparlanmasına yaptıkları katkılar ve kurdukları vakıflar vasıtasıyla

sosyal siyasetteki rolleri bu çalışmanın genel çerçevesini oluşturur. Bayezid Paşa’nın,

Timurtaş Paşa’nın pek bilinmeyen oğlu Yahşi Bey’in oğlu olduğuna yönelik ortaya

konulan iddia, çalışmanın en önemli yönünü teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kara Timurtaş Paşa, Aykut Alp, Yahşi Oğlu Bayezid Paşa, Timurtaşoğulları Ali, Oruç ve Umur Paşa, Hoca Firuz Bey, Hamza Bey

Kaynakça

• Bibliyografya Arşiv Belgeleri BOA. TD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu Defteri) 166, 338, 438, 453. TADB. TTD. (Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Tapu Tahrir Defteri) 26, 34, 67. TADB. TTD. EV. (Tapu Arşiv Dairesi Başkanlığı, Tapu Tahrir Defteri, Evkaf ) 544, 547, 548, 550, 553, 560, 562, 565, 568, 569, 571, 572, 572, 575, 579, 580, 583, 585, . VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 244, s. 21. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 581, s. 513-514/488-489. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 582, s. 125/83. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 586, s. 211/205 VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 591, s. 177-187, 200/178-186, 192. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 593, s. 7/6. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 605, s. 244-249/330-334. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 607, s. 211/320. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 609, s. 235/279. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 618/2, s. 186/158. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 730, s. 85/50. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 740, s. 405/158. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 744, s. 174/147. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 747, s. 126. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi), D. 988, s. 259/162. Eserler Abdizâde, Hüseyin Hüsameddin: Amasya Tarihi, I, haz. Ali Yılmaz, M. Akkuş, Amasya: Belediye Yayınları 1986. Algar, Hamid: “Kâzerûniye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV (Ankara, 2002), s. 146-147. Akın, Himmet: Aydınoğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma, Ankara: Üniversite Basımevi 1968. Aslanapa, Oktay: Edirne’de Osmanlı Devri Âbideleri, İstanbul: Üçler Basımevi 1949. Aşıkpaşazâde: Tevârih-i Âl-i Osman (Atsız Neşri), İstanbul: Ötüken Neşriyat 2011. Ayverdi, E. Hakkı: Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403- 1451), İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları 1972. Ayverdi, E. Hakkı: Osmanlı Mimarisinde İlk Devir (630-805/1230-1402), I, İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları 1966. Baltacı, Cahit: XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası 1976. Barkan, Ö. Lütfi, Enver Meriçli: Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988. Barkan, Ö. Lütfi: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devrinin Türk Dervişleri ve Zâviyeleri”, Vakıflar Dergisi (VD), II (1942), s. 279-386. Berki, A. Himmet: “İslâm’da Vakıf: Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi (VD), V (1960), s. 19-37. Bilge, Mustafa: İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakultesi Yayınevi 1974. Bulduk, Üçler: XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2013. Çobanoğlu, A. Vefa, T. Erzincan: “Zağanos Paşa Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLIV (Ankara, 2013), s. 73-75. Danişmend, İ. Hami: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronoloji, I, İstanbul: Türkiye Yayınevi 1971. Doukas, Mikhael: Tarih (Anadolu ve Rumeli 1326-1462), çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2008. Doukas, Mikhael: İstanbul’un Fethi, Dukas Kroniği (1341-1462), çev. V. Mirmiroğlu, İstanbul: Kabalcı Yay. 2012. Emecen, Feridun: “Cüneyd Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VIII (Ankara, 1993), s. 122. Emecen, Feridun: “Timurtaş Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLI (Ankara, 2012), s. 185. Emecen, Feridun: “Zağanos Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLIV (Ankara, 2013), s. 72-73. Emecen, Feridun M.: “Osmanlı Tarihinin İlk Büyük Savaş Anlatımı: Osmanlılarla Karamanlılar Arasındaki Frenkyazısı Muharebesi”, Osmanlı Araştırmaları, 49 (2017), s. 57-86. Emecen, Feridun M.: XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2013. Erdoğru, Mehmet A.: “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilayetinde Vakıflar- II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2 (2003), s. 99-140. Erdoğru, Mehmet A.: Defter-i Evkâf-ı Livâ-i Saruhan, Ankara: TKGM Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayınları 2014. Erdoğru, Mehmet A.: Kanuni Sultan Süleyman Devri Aydın İli Evkâf Defteri (Metin ve İnceleme), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları 2016. Eyice, Semavi: “Bayezid Paşa Camii”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992), s. 243-244. Eyice, Semavi: “Beylerbeyi Camii ve Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI (Ankara, 1992), s. 74-75. Giovan Maria Angiolello: Fatih Sultan Mehmet, çev. Pınar Gökpar, İstanbul: Profil Yayınları 2011. Gürsu, Uğur: XVI. Yüzyıla Ait Anonim Osmanlı Tarihi (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005. Hafız Hüseyin Ayvansarâyî: Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhîr-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1978. Hoca Sâdeddin Efendi: Tâcü’t-Tevârîh, Paris, Bibliothèque nationale de France, Ancien Fonds Turc, no: 69. İdris-i Bitlisî: Heşt Bihişt, I-II, haz. Mehmet Karataş vd., Ankara: BETAV Yayınları 2008. Kepecioğlu, Kamil: Bursa Kütüğü, haz. Hüseyin Algül vd., Bursa: Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2009. Kepecioğlu, Kamil: “Timurtaş Paşalar”, Uludağ Bursa Halkevi Dergisi, 51-52 (1942), s. 10-18. Keskin, Mustafa Ç.: “Bayezid Paşa: Vezir, Entelektiel, Sanat Hâmisi”, Osmanlı Araştırmaları, 48 (2017), s. 1-37. Kuban, Doğan: Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayınları 2007. Lowry, Heath: Evrenos Ailesi ve Selanik Şehri: Hamza Bey Camii Niçin ve Kimin Tarafından Yapıldı?, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları 2010. Mehmed Neşri: Kitâb-ı Cihan-Nümâ, I-II, haz. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1995. Mustafa Vazih Efendi: Amasya Fetvâları ve İlk Amasya Şehir Tarihi (Belâbilü’-râsiye fî riyâz-i mesâili’l-Amâsiyye), haz. A. Rıza Ayar, Recep O. Özel, Amasya: Belediye Yayınları 2011. Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah: Camiü’d-Düvel, haz. Ahmet Ağırakça, İstanbul: İnsan Yayınları 1995. Peremeci, O. Nuri: Edirne Tarihi, İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayınları 1940. Ritter, Helmut: “Bayezid Bistam”, İslâm Ansiklopedisi (İA), II (İstanbul, 1979), s. 398-400. Sevim, Sezai: “Ermeni Derbendi (Hüdâvendigâr ve Sultanönü Sancakları Arasındaki Ulaşımda)”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, V/7 (2014/2), s. 61-69. Solakzâde: Solakzâde Tarihi, I, haz. Vahid Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1989. Sönmez, Zeki: Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarisinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1995. Şimşir, Nahide: “XVIII. Yüzyılda Zağanos Paşa’nın Balıkesir’deki Vakıfları Hakkında Notlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, 164 (2006), s. 139-146. Tahralı, Mustafa: “Rifâiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXV (İstanbul, 2008), s. 99-103. Taneri, Aydın: “Bayezid Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992), s. 242-243. Taneri, Aydın: Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1981. Tekindağ, M. C. Şehâbeddin: “Timurtaş”, İslâm Ansiklopedisi (İA), XII/1 (İstanbul, 1979), s. 372-374. Topaç, Ali Ziya: Hamza Bey Tarihi: Sinop ve İzmir Fatihi, Bursa: Aysan Basımevi 1949. Turgut, Vedat: “Germiyanoğulları’nın Menşei, Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi Üzerine”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), III/5 (2017), s. 1-98. Turgut, Vedat: “Menteşe Bey’in İsmi, Menşe’i ve Vakıflarına Dair”, Osmanlı Araştırmaları, 47 (2017), s. 25-57. Turgut, Vedat: “Karasi Beyliği”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, ed. Haşim Şahin, Ankara: Grafiker Yayınları 2016, s. 177-184. Turgut, Vedat: “Vakıf Belgeleri Işığında Umur Bey ve Lala Şahin Paşa’nın Menşei ve Osmanlılar ile İttifakına Dair”, Osmanlı Araştırmaları, 47 (2016), s. 1-39. Turgut, Vedat: “Vakıf Belgelerinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi Aileleri: Malkoçoğulları ve Mihallüler”, Yeni Türkiye, 66 (2015), s. 573-583. Turgut, Vedat: “XVI. Yüzyılın Sonlarında Kocaeli Sancağı’nda Demografik ve İktisadi Vaziyet”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, I, Kocaeli: Kocaeli BŞB Yayınları 2015, s. 337-439. Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Balkanlarda Osmanlı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016. Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Niğbolu Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016. Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Selanik Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016. Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Çirmen Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016. Turgut, Vedat: Yitirilen Mirasımız: Vize Sancağı Vakıfları (Fethinden XVI. Yüzyılın Sonlarına Kadar), Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Yayınları 2016. Tüfekçioğlu, Abdülhamit: Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 2001. Türkel, Ergin: XVI. Yüzyılın Sonlarında Kütahya Sancağı Vakıfları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016. Uludağ, Süleyman: “Bayezid-i Bistâmî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), V (Ankara, 1992), s 238-241. Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2001. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: “Osmanlı Tarihinin İlk Devirlerine Ait Bazı Yanlışlıkların Tashihi”, Belleten, XXI/81 (1957), s. 173-178. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2011. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Çandarlı Vezir Ailesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Osmanlı Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2015. Uzunçarşılı, İ. Hakkı: Kitâbeler, I, İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları 1927. Yiğit, Ahmet: XVI. Yüzyıl Menteşe Livası Vakıfları, Ankara: Barış Platin Kitapevi 2009.