Haremeyn, Şam, Cidde, Habeş, Yemen, Hindistan ve Mısır ile İlgili Bir Takrir

Yıl 2014, Cilt: 43 Sayı: 43, 301 - 339, 01.06.2014

UĞUR Demir

Öz

XVI. yüzyılın ilk yarısına kadar olan dönem için Osmanlı arşivlerinin oldukça az belge ihtiva ettiği erbabınca malumdur.1 Bilhassa Haremeyn’de, Yemen’de, Habeş’te ve Mısır’da tesis edilen Osmanlı düzeni ile Hind sularında Portekiz yayılmacılığı karşısında Osmanlı tepkisi söz konusu olduğunda bu eksiklik daha fazla hissedilmektedir. Mezkûr bölgelerle ilgili XVI. yüzyılın ilk yarısına ait Türk arşivlerindeki defter ve belgelerin bir kısmı daha önce tespit ve neşr edilmiştir.2 Arşiv malzemesi yanında dönemin kronikleri3 ve seyahatnâme özelliği taşıyan eserler de muhtelif araştırmalara konu olmuştur.4 Buna mukabil bir takrir,5 bugüne kadar dikkat çekmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Haremeyn, Şam, Cidde

A Report on Haremeyn (Mecca, Medina), Damascus, Jeddah, Ethiopia, Yemen, India and Egypt

Öz

Report (takrir) that we have discussed here and assumed that it was written at the end of 1525 and at the beginning of 1526 is one of the important sources about the first quarter of the XVI. century. It isn’t certainly known who has written the report. The report includes important information about condition of Mecca, Medina, Damascus, Zabid, Yemen, Ethiopia, Jeddah, Egypt, India, Gujarat and about Portugal’s invasion of India. In our study we discussed the writer of this source who hasn’t attracted attention hitherto, when it was written and what kind of information it includes about the said areas

Anahtar Kelimeler

Mecca, Medina, Damascus, Zabid, Yemen, Ethiopia, Jeddah, India, Gujarat

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan, “Süleyman Paşa, Hadım”, DİA, XXXVIII, 96-98. Aydeniz, Tuğba, Osmanlı Devleti’nde Mekke’nin Yönetimi (1517-1617), Doktora Tezi,
• Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2010.
• Aydın, Bilgin, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Seyahatnâmeleri Hakkında Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, sayı: 40 (İstanbul 2012), s. 435-451.
• Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, Kanunlar, İstanbul 1943.
• Bayur, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi, İlk Çağlardan Gurkanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar (1526), I, Ankara 1987.
• Blackburn, John Richard, “e Collapse of Ottoman Authority in Yemen, 968/1560- 976/1568”, Die Welt des Islams, 19/1-4 (1980), s. 119-176.
• ..... , “e Ottoman Panetration of Yemen: An Annotated Translation of Özdemir Bey’s Fethname for the Conquest of San’a in Rajab, 954/August, 1547”, Archivum Ottomanicum, 6 (1980), s. 55-100.
• ..... , “Two Documents on the Division of Ottoman Yemen into two Beglerbegiliks (973/1565), Turcica, XXVII (1995), s. 223-236.
• Bostan, İdris, “Selman Reis”, DİA, XXXVI, 444-446. ...... , “XVI. Yüzyılda Kızıldeniz’de Osmanlı-Portekiz Mücadelesi: Süveyş, Cidde ve Muha Deniz Üsleri”, Prof. Dr. Mehmet İpşirli Armağanı, I, haz. Feridun M. Emecen, İshak Keskin, Ali Ahmetbeyoğlu, İstanbul 2013, s. 331-357.
• Casale, Giancarlo, “An Ottoman Intelligence Report From e Mid Sixteenth-Century Indian Ocean”, Turkish Studies, 31/I (2007), s. 181-188.
• ..... , “His Majesy’s Servant Lutfi: e Career of a Previously unkonwn sixteenth-century Ottoman envoy to Sumatra based on an account of his travels…”, Turcica, 37 (2005), s. 43-81.
• Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme, haz. Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar, Ankara 1990.
• Emecen, Feridun M., “Antalya”, DİA, III, 232-236. ...... , “Berekât”, DİA, V, 486-487. ...... , “Hicaz’da Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi ve Ebû Numey”, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, s. 345-380. ...... , “Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Tarihi ve Osmanlı Arşivleri”, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, İstanbul 2009, s. 35-47.
• ..... , “Yemen’de İlk Osmanlı İdari Yapısı”, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, İstanbul 2009, s. 381-387.
• Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, IX, yay. haz. Yücel Dağlı, S.A.Kahraman, R. Dankoff, İstanbul 2005; Seyahatnâme, X, yay. haz. Yücel Dağlı, S.A.Kahraman, R. Dankoff, İstanbul 2007.
• Faisal al-Kanderi, “Salman Reis and His Report of 931/1525”, Arab Historical Review for
• Ottoman Studies, 7-8 (Zaghouan 1993), s. 103-125.
• Farooqi, N. R., “Delhi Sultanlığı”, DİA, IX, 131. Faroqhi, Suraiya, Hacılar ve Sultanlar Osmanlı Döneminde Hac (1517-1638), çev. Gül
• Çağalı Güven, İstanbul 1995.
• Hinz, Walter, İslâm’da Ölçü Sistemleri, çev. Acar Sevim, İstanbul 1990.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, I, çev.
• Halil Berktay, İstanbul 2000.
• Kurtoğlu, Fevzi, “Selman Reis Lâyihası”, Deniz Mecmuası, sene 47, nr. 336 (İstanbul 1934), s. 67-73.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri, “Medine, Osmanlı Dönemi”, DİA, XXVIII, 311-318. ...... , “Mekke, Osmanlı Dönemi”, DİA, XXVIII, 563-572. ...... , Abbasiler’den Osmanlılar’a Mekke-Medine Tarihi, İstanbul 2007.
• Lesure, Michel, “Un Document Ottoman de 1525 sur L’Inde Potugaise et les pays de la
• Mer Rouge”, Mare Luso-Indicum, III, Paris 1976, s. 137-160.
• Margariti, Roxani Eleni, 150 Years in the Life of a Medieval Arabian Port: Aden e Indian Ocean Trade, USA 2007.
• Mughul, Yakub, “Portekizli’lerle Kızıldeniz’de Mücadele ve Hicaz’da Osmanlı Hâkimiyetinin Yerleşmesi Hakkında Bir Vesika”, Belgeler, II/3-4 (1965), s. 37-48.
• Nizami, K.A., “Gucerât”, DİA, XIV, 171-173. Orhonlu, Cengiz, “1559 Bahreyn Seferine Âid Bir Rapor”, İÜ Tarih Dergisi, sayı: 22 (Mart 1967), s. 1-16.
• ..... , Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, Ankara 1996.
• Önalp, Ertuğrul, Osmanlının Güney Seferleri, 16. Yüzyılda Hint Okyanusu’nda Türk- Portekiz Mücadelesi, Ankara 2010.
• Özbaran, Salih, “16. Yüzyıl Arap Ülkeleri Tarihi İçin Türk Arşivlerinin Değeri”, Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, İstanbul 2004, s. 73-78.
• ..... , “A Turkish Report on the Red Sea and the Portuguese in the Indian Ocean (1525)”,
• Arabian Studies, IV (1978), s. 81-88.
• ..... , “Korsan, Denizci, Gözlemci: Selman Reis’in Raporu (1525)”, Umman’da Kapışan
• İmparatorluklar, Osmanlı ve Portekiz, İstanbul 2013, s. 33-58.
• ..... , Bir Osmanlı Kimliği: 14.-17. Yüzyıllarda Rûm/Rûmi Aidiyet ve İmgeleri, İstanbul 200 Pedani, Maria Pia, “Osmanlılar ve Süveyş Kanalından Diu’ya; Venedikliler ve Osmanlılar (1502-1538)”, Uluslarası Türk Deniz Gücü Tarihi Sempozyumu, 16’ıncı ve 17’nci
• Yüzyıllarda Hint Okyanusu’nda Osmanlı Deniz Varlığı, 20-22 Ekim 2008 İstanbul, İstanbul 2008, s.II/3-II/5.
• Pirî Reis, Kitab-ı Bahriye, ed. Bülent Arı, Ankara 2002.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid Mahmud, XVI. Asırda Mısır Eyâleti, İstanbul 1990.
• Siyahi, Konca, Selman Reis, İstanbul Ünv., Edebiyat Fak., Mezuniyet Tezi, İstanbul 19 Tekindağ, Şehabettin, “Süveyş’te Türkler ve Selman Reis’in Arizası”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sayı: 9 (Haziran 1968), s. 77-80.
• Telhîsü’l-Berku’l-Yemânî/Ahbârü’l-Yemânî (Tahlil ve Metin), haz. Sadettin Baştürk, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Erzurum 20 Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E. 12321 Numaralı Mühimme Defteri, haz.
• Halil Sahillioğlu, İstanbul 2002.
• Turan, Şerafettin, “Süleyman Paşa, Hadım”, İA, XI, 194-197. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Elfevaid-ül Muadde li Nizam-i Hükûmet-i Bender-i Cidde”, Belleten, XXVI/101 (Ankara 1962), s. 151-162.
• ..... , Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara 1988.
• ..... , Mekke-i Mükerreme Emirleri, Ankara 2013.
• Yavuz, Hulûsi, Yemen’de Osmanlı İdâresi ve Rumûzî Târihi, I, Ankara 2003. EK 1 (TSMA, nr. D 9632) [vr.1b] An tafsil