Zentralismus und Autonomie: Gelehrte und Staat in Marokko, 1900-1931. (Merkeziyetçilik ve Özerklik: Fas'ta Ülema ve Devlet, 1900-1931) Berlin 1994

Yıl 1995, Cilt: 15 Sayı: 15, 318 - 321, 01.06.1995

Kemal Beydilli

Öz

Zentralismus und Autonomie: Gelehrte und Staat in Marokko, 1900-1931. (Merkeziyetçilik ve Özerklik: Fas'ta Ülema ve Devlet, 1900-1931) Berlin 1994

Öz

Bonn Üniversitesi'nde kabul edilmiş bir Doktora tezi olan bu çalışma, Fransız sömürge idaresi altına giren Fas'ta, ulema ve tarikat şeyhlerinden oluşan din adamlarını ve bunların devlet mekanizması karşısındaki tutumlarını ele almakta ve birinci elden kaynaklardan hareketle konunun çeşitli yönlerini incelemeye çalışmaktadır. Çalışma, Fransız himayesinin oluşmasından önceki devirde Fas'ta eğitim ku umları ve ulema ile devlet otoritesi ve hükümdar arasındaki ilişkilerin anahatları ile gösterilmesi ile başlamakta, XIX. yüzyılın sonunda devlet .ve ulema arasındaki mUnasebetler ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Fas Sultanı Abdülaziz zamanındaki ananevi dini eğitim ve bunun hükümdarıo dünyevi otoritesi ile karşıkarşıya gelmesi, özerk yapıda ve kuvvetli bir konuma sahib bulunan ulemanın, zayıflığını daha da arttırdığı merkezi idareyi, nihayetinde Fransızların sömürge politikasının kurbanı haline getireo ilk bölümünde işlenen konular arasında yer almaktadır. Fransız himayesi ve sömürge idaresinin başlaması Fas'ta dengeleri hızla değiştirir. Fransız kontrolüne giren merkezi idare ve ulema, uzun uğraşlar neticesinde mahalli' tarikat şeyhlerinin de nüfUzunu kırar. U lema ve şeyhlerin eski etkinlikleri v~ yetkilerinin ellerinden alınması ise sömürge idaresinin devam ve kalıcılığının bir garantisi olarak görünür. Bu anlamda, Fransız sömürgecileri için askeri başarılardan daha önemli bir sahada etkin faaliyetler gösterilmek mecburiyeti hasıl olur ki, bu da eğit min geleneksel dini yapısından çıkartılarak, Fransız çıkarlarına hizmet verecek bir yapıda çağdaşlaştırılmas , sekularize ve zivilize edilmesi aşama ının başlamasıdır. Eser, bu mihver etrafinda dönerken, Frans z polotikası ile işbirliği etmek durumunda olan hükümdar ve çevresindeki merkezi idarenin karşısında, giderek bu gelişmeye intibak etmek mecburiyyetinde kalan mahalli dini otoriteterin değişen tutumlarını, Fransızlar ile olan ilişkilerinin dini ve diri hukuku noktasından izah ve tepkilerini, Fransızlada işbirliği yapmak ve · onlara karşı durmak noktasındaki dini telakkilerindeki çatışma ve uyuşm~larını, önde gelen düşünür, din ve devlet adamlarının fikir ve eserlerinden de hareket ile gözler önüne sermekte, Fas'taki eğitim ve eğitim kurumları hakkında derin kesitler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Zentralismus, Autonomie, Gelehrte