15. ve 16. Yüzyıldaki Osmanlı Tarihlerinde Moğol Simgesi

Yıl 2018, Cilt: 51 Sayı: 51, 1 - 28, 20.04.2018

Hiroyuki Ogasawara

https://doi.org/10.18589/oa.591818

Öz

Bu makale 15. ve 16. yy. Osmanlı tarihlerinde Moğollar ve Cengiz Han’ın
nasıl değerlendirildiğini araştırmaktadır. Bu tarihlerin Osmanlı Devleti’nin ilk
dönemini anlatan kısımlarında Osmanlılar için Moğollar ve Cengiz Han korkunç
birer rakip ve düşman olarak gösterilir. Burada Osmanlılar’ın Selçuklular ile birlikte
Moğollar’la savaşıp onları mağlup ettiğini nakletme ve Osmanlı padişahlarını gazi
olarak övme niyeti olduğunu tahmin edebiliriz. Buna karşı, dünya tarihi kısmındaki
Moğol hanları büyük padişah olarak yüceltilir. Bu Reşidüddin, Cuveyni ve Vassaf gibi Moğol hanedanı hükmü altında kitap yazan Fars tarihçilerinin etkisinden
kaynaklanıyor olabilir. 16. yy.a gelindiğinde Osmanlı tarihçileri Gazan ve Cengiz
Hanlar’ı “dini yenileyen” kişiler olarak övmeye başlamışlardır. Ayrıca Moğollar
ve Osmanlılar’ın aynı soydan geldiklerini iddia etmeye başlarlar. Örneğin, Silsilename’de Osmanlılar’ın şeceresinden Cengiz’in şeceresini ayırırlar ve Seyahat-name’de
Kırım Tatarları’nın Osmanlılar’ın akrabası olduğunu söylenir. Osmanlı tarihlerindeki Moğol simgesi bir anlamda Osmanlılar’ın değişen kimliğini yansıtır

Anahtar Kelimeler

Tarih Yazımı, Moğol, Klasik Dönem, Osmanlı Şeceresi, Osmanlı Kimliği

Enter the Mongols: A Study of the Ottoman Historiography in the 15th and 16th centuries

Öz

This study will examine how the Ottoman historians writing from the early 15th century retrospectively described and evaluated the Mongols. In the legends
about the foundation of the Ottoman Empire, the Ottoman historians described
the Mongols as destroyers or enemies. In contrast, in the sections on the Mongols in
universal/multi-dynastic histories the Mongol rulers enjoyed an excellent reputation.
The hostility might have originated from old, faint memories of the early Ottomans
and it was clearly rooted in Persian historiography. In the 16th century, some historians canonised Mongol rulers as “the renewers of religion” and integrated them into
the Ottoman genealogy. The reasons for this change came from composite elements:
the confrontation against the Safavids, the augmentation of the importance of the
Crimean Khanate as an ally, and the greater influence of Persian historiography. The
Ottoman historians used the Mongols as a vehicle for the legitimisation of the Ottoman dynasty by utilising the reputation of the Genghisids.

Anahtar Kelimeler

Mongols, the Classical Period, the Genealogy of the Ottomans, the Identity of the Ottomans

Kaynakça

• Bibliography I. Primary Sources Abû Dâ’ûd: Sunan Abî Dâ’ûd, 4 vols., ‘I. ‘U. Da‘‘âs and ‘Âdil al-Sayyid (ed.), Beyrut, 1969-74. Abû’l-‘Abbâs: Ahbârü’l-düvel, British Library, Or. 1548. Ahmedî: İskender-nâme: İnceleme-Tıpkıbasım, İsmail Ünver (ed.), Ankara: Türk Dil Kurumu 1983; Tâce’d-dîn İbrâhîm bin Hızır Ahmedî, History of the Kings of the Ottoman Lineage and their Holy Rides against the Infidels, Kemal Silay (ed.), Boston: The Department of Near Eastern Languages and Literatures Harvard University, 2004. ‘Âlî (Mustafa ‘Âlî): Künhü’l-Ahbâr, 5 vols., İstanbul, 1277; Gelibolulu Mustafa ‘Âlî, Kitabü’t-tarih-i künhü’l-ahbar: Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesindeki 901 ve 920 No. lu nüshalara göre, 2 vols., Ahmet Uğur (ed.), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1997. ‘Âlî (Mustafa ‘Âlî): Füsûl-i Hall-ü-Akd, Usûl-i Harc-ü-Nakd, Ebubekir S. Yücel (ed.), Kayseri, 1990 (M.A. thesis Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Anonymous: Die altosmanischen anonymen Chroniken, part I, Friedrich Giese (ed.), Breslau: Selbstverlage 1922; Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), Necdet Öztürk (ed.), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2000. .......: Mujmal al-Tawârîkh wa al-Qiŝaŝ, M. Sh. Bahâr (ed.), Tehran, 1318. .......: Tevârîh-i Âl-i ‘Osmân, Yaşar Yücel and Halil E. Cengiz (ed.), Belgeler, 14/18 (Ankara, 1992), 359-472+facsimile. [so-called Oxford Anonymous, published as Ta’rîh-i Rûhî] .......: Silsile-nâme, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine, no. 1324, 1590; Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, no. 3259. .......: Zuhûr-ı Âl-i ‘Osmân, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri (Tarih) 189, 1159; Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, no. 4206, 5444, İbrahim, no. 670, Tercüman, no. 189. ‘Âşıkpaşazâde: ‘Âşıkpaşazâde Tarihi [Osmanlı Tarihi (1285-1502)], Necdet Öztürk (ed.), İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2013. Azîz b. Erdeşîr Esterâbâdî: Bezm u Rezm, İstanbul, 1928. Banâkatî: Ta’rîkh-i Banâkatî, J. Shi‘âr (ed.). Tehran, 1378. Bayâtî: Câm-ı Cem-Âyîn, Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. oct. 1943. Bayburtlu ‘Osmân: Tevârîh-i Cedîd-i Mir’ât-ı Cihân, Atsız (ed.), İstanbul: Küçükaydın Matbaası, 1961. Bayēâwî: Nižâm al-Tawârîkh, M. H. Muģaddith (ed.), Tehran, 1381. Bitlîsî: Heşt Bihişt, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine 1655; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, no. 2199. HIROYUKI OGASAWARA 25 Cenâbî: Ta’rîh-i Cenâbî, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no. 3102. Ebû’l-Fazl: Nizâmü’t-tevârîh tercümesi, British Library, Add. 6020. Enverî: Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî, Necdet Öztürk (ed.), İstanbul: Kitabevi, 2003; İzmir Millî Kütüphane, no. 16144. Evliyâ Çelebi: Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 10 vols., Yücel Dağlı et.al. (eds.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996-2007. Ferîdûn Ahmed: Münşeâtü’s-selâtîn, 2 vols., İstanbul, 1264-65. Hadîdî: Tevârih-i Âl-i ‘Osman, Necdet Öztürk (ed.), İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları 1991. Hoca Sa‘de’d-dîn: Tâcü’t-tevârîh, 2 vols., İstanbul, 1280. İbn-i Bîbî: El Evâmirü’l-‘Alâ’iye Fî’l-Umûri’l-‘Alâ’iye 1 (tıpkıbasım), Adnan S. Erzi (ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1956. Jûzjânî [Minhâj ibn Sirâj Muģammad Jûzjânî]: Šabaqât-i Nâŝirî, 2 vols., ‘A. Ģabîbî (ed.), Tehran, 1963 (rep.). Karamânî Mehmed Paşa: Tevârîhu’s-selâtîni’l-‘Osmân, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, no. 3204, Âşir Efendi, no. 234. Kemâl: XV. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299-1490), Necdet Öztürk (ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001. Kemâlpaşazâde (İbn-i Kemal): Tevârîh-i Âl-i Osman, I. defter, Şerafettin Turan (ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991. Khwând-Amîr: Ta’rîkh-i Ģabîb al-Siyar, J. Humâ’î and M. Dabîr-Siyâqî (ed.), 4 vols., Tehran, 1333. Konevî: Ta’rîh-i Âl-i ‘Osmân, Bibliothèque nationale de France, persan 528. Küçük Nişancı: Ta’rîh-i Nişancı, İstanbul, 1279. Lârî: Mir’âtü’l-edvâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, no. 2085. Lokmân: Hüner-nâme, TSMK, Hazine, no. 1523. Lütfî Paşa: Lütfi Paşa ve Tevarih-i Al-i Osman, Kayhan Atik (ed.), Ankara: Başbakanlık Basımevi, 2001. Mâzandarânî: Die Resâlä-ye Falakiyyä des ‘Abdollâh ibn Muģammad ibn Kiyâ alMâzandarânî, Walther Hinz (ed.), Wiesbaden: F. Steiner, 1952. Matrakçı Nasûh: Mecma‘ü’t-tevârîh, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, no. 4278. .......: Tevârîh-i Âl-i ‘Osmân, Oesterreichische Nationalbibliothek, Mxt. 339. Mîr-Khwând: Rawēat al-Ŝafâ, 15 vols, J. Kiyânfur (ed.), Tehran, 1380. Mustawfî (Ģamd-Allâh Mustawfî): Ta’rîkh-i Guzîda, ‘A. Nawâyî (ed.), Tehran, 1339. ENTER THE MONGOLS 26 Neşrî: Kitâb-ı Cihan-nümâ, 2 vols., Faik R. Unat and Mehmed A. Köymen (eds.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1951; ihânnümâ: Die altosmanische Chronik des Mevlan Mehemmed Nescheri, 2 vols., Franz Taeschner (ed.), Leipzig: O. Harrassowitz 1951; Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485)], Necdet Öztürk (ed.), İstanbul: Çamlıca, 2008. Oruç: Die frühosmanischen Jahrbücher des Urudsch, Franz Babinger (ed.), Hannover: H. Lafaire, 1925. Rashîd al-dîn: Jâmi‘ al-Tawârîkh, British Library, Add 7628. Rûhî: Tevârîh-i Âl-i ‘Osmân, Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. quart. 821. Shabânkâra’ î: Majma‘ al-ansâb, 2 vols., M. H. Muģaddith (ed.), Tehran, 1363-81. Solakzâde: Ta’rîh-i Âl-i ‘Osmân li-Solakzâde, İstanbul, 1297. Şükrullâh: Behcetü’t-tevârîh, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no. 3059. Yazıcıoğlu ‘Alî: Ta’rîh-i Âl-i Selcûk, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, no. 1391, 1390; Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. quart. 1823. Za‘îm: Câmi‘ü’t-tevârîh, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, no. 1382. II. Secondary Sources Alderson, A. D.: The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford: Clarendon Press, 1956. Beldiceanu-Steinherr, Irène: Recherches sur les actes des règnes des sultans Osman, Orkhan et Murad I. Münich: Societatea Academică Română, 1967. Boyle, John A.: “Translator’s Introduction”, ‘Ala-ad-Din ‘Ata-Malik Juvaini, The History of the World-Conqueror, vol. 1, trans. J. A. Boyle, Manchester: Manchester University Press 1956, pp. i-xxxv. Broadbridge, Anne Falby: Mamluk Ideological and Diplomatic Relations with Mongol and Turkic Rulers of the Near East and Central Asia (658-807/1260/1405), (doctoral dissertation), Chicago: the University of Chicago, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2001. Dressler, M.: “Inventing Orthodoxy: Competing Claims for Authority and Legitimacy in the Ottoman-Safavid Conflict”, Hakan T. Karateke and Maurus Reinkowski (eds.), Legitimizing the Order: The Ottoman Rhetric of State Power, Leiden and Boston: Brill, 2005, pp. 151-73. Emecen, Feridun: İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Kitabevi, 2001. .......: “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 6 (İstanbul, 2001), pp. 63-76. HIROYUKI OGASAWARA 27 Fisher, Alan W.: Between Russians, Ottomans and Turks: Crimea and Crimean Tatars, Istanbul: Isis Press, 1988. Fleischer, Cornell H.: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton: Princeton University Press, 1986. .......: “The Lawgiver as Messiah: The Making of the Imperial Image in the Reign of Süleyman”, Soliman le Magnifique et son temps, Gille Veinstein (ed.), Paris: La Documentation Française 1992, pp. 159-77. Flemming, Barbara: “Political Genealogies in the Sixteenth Century”, Osmanlı Araştırmaları, 7-8 (İstanbul, 1988), pp. 123-37. Heywood, Colin: “Osmanlı Devletinin Kuruluş Problemi: Yeni Hipotez Hakkında Bazı Düşünceler”, Güler Eren (ed.), Osmanlı, vol. 1, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 1999, pp. 137-45. İmazawa, Koji: “İdris-i Bitlisî’nin Heşt Bihişt’inin İki Tip Nüshası Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, 69/256 (Ankara, 2005), pp. 859-96. Imber, Colin: “The Ottoman Dynastic Myth”, Turcica, 19 (Paris, 1987), pp. 7-27. İnalcık, Halil: “Osmanlılarda Saltanat Veraseti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 14/1(Ankara, 1959), pp. 69-94. Kafadar, Cemal: Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State, Berkeley: University of California Press 1995. Karateke, Hakan T. and Maurus Reinkowski, “Introduction”, Hakan T. Karateke and Maurus Reinkowski (eds.), Legitimizaing the Order: The Ottoman Rhetric of State Power, Leiden and Boston: Brill, 2005, pp. 1-11. Köprülü, Mehmet Fuat: “Osmanlı İmparatorluğu’nun Etnik Menşei Mes’eleleri”, Belleten 7/28(Ankara 1943), pp. 219-303+map. Landau-Tasseron, Ella: “The ‘‘Cyclical Reform’’: A Study of the mujaddid Tradition’’, Studia Islamica, 70 (Paris 1989), pp. 79-117. Lane, George: Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: A Persian Renaissance, London and New York: Routledge 2003. Manz, Beatrice. F.: “Mongol History rewritten and relived”, Revue du monde musulman et de la Méditerranée, 89-90 (Aix-en-Provence 2000), pp. 129-49. Ménage, V. L.:“The Beginnings of Ottoman Historiography”, Historians of the Middle East. Bernard Lewis and P. M. Holt (eds.), London: Oxford University Press 1962, pp. 168-79. Ogasawara, Hiroyuki: “Osuman-cyou ni okeru rekisijyojyutu no naka no mongoruzou (Describing the Mongols in the Ottoman Historiography)”, Isuramu-sekai, 71, (Tokyo 2008), pp. 95-124. [in Japanese] ENTER THE MONGOLS 28 .......: “The Chingizids in the Ottoman Historiography”, Ekrem Causevic, Nenad Moacanin and Vjeran Kursar (eds.), Perspectives on Ottoman Studies: Papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO), Berlin: Lit 2010, pp. 865-72. .......: Isuramu sekai ni okeru outyou kigen ron no seisei to henyou (The Transformation of the Genealogicai Discourse in the Early Ottoman Empire), Tokyo: Tosui Syobo 2014. [in Japanese] .......: ‘‘Osmanlı Hanedanı’nın Atası Olarak Kayı Han’ın Seçilmesi: Veraset Usulü Açısından Bir Bakış”, XVI. Türk Tarih Kongresi 20-24 Eylül 2010, Ankara: Kongreye Sunulan Bildiriler, vol. 3, part 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2015, pp. 525-33. Özcan, Abdülkadir: “Historiography in the Reign of Süleyman the Magnificent”, The Ottoman Empire in the Reign of Süleyman the Magnificent, vol. 2, Tülay Duran (ed.), Ankara: Historical Research Foundation, Istanbul Research Center 1988, pp. 167-238. Şahin, Kaya: Empire and Power in the Reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-century Ottoman World, New York: Cambridge University Press 2015. Tezcan, Baki: “The Memory of the Mongols in Early Ottoman Historiography”, H. Erdem Çıpa and Emine Fetvacı (eds.), Writing History at the Ottoman Court: Editing the Past, Fashioning the Future, Bloomington: Indiana University Press 2013, pp. 23-38. Togan, Ahmet Zeki Velidi: “The Composition of the History of the Mongols by Rashîd al-dîn”, Central Asiatic Journal, 7/1(Wiesbaden 1962), pp. 60-72. .......: Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, Istanbul: Enderun Kitabevi 1981 (3rd ed.). Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1992(3rd ed.). Uno, Nobuhiro: “Shushi no kousei ni okeru oguzu kagan setsuwa no imi (The Significance of “The Tale of Oghuz Khan” in the Structure of the Jâmi’ al-Tawârikh)”, Tôyôshi Kenkyû: The Journal of Oriental Researches, 61/1 (Kyoto 2002), pp. 34-61. [in Japanese] Ünver, İsmail: “Aģmedî ve İskender-nâmesi”, Aģmedî, İskender-nâme: İnceleme-Tıpkıbasım. İsmail Ünver. (ed.), Ankara: Türk Dil Kurumu 1983, pp. 1-28. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1988(4th ed.). Woods, John E.: The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire, Revised and Expanded, Salt Lake City: The University of Utah Press 1999.