16. Yüzyılın İkinci Yarısında Halep Defterdarlığı

Yıl 2018, Cilt: 51 Sayı: 51, 29 - 61, 20.04.2018

Yasuhisa Shimizu

https://doi.org/10.18589/oa.591821

Cited By: 1

Öz

Bu makale ahkam defterleri ve muhasebe defterlerinden yararlanarak 16.
yüzyılın ikinci yarısında Halep hazine defterdarlığı üzerine bir incelemedir. Başta
Arap defterdarlığından Halep defterdarlığına geçiş süreci hakkında inceleme yapıldı. İkinci olarak Halep hazinesine ait olan MAD.d7146 üzerinden Halep defterdarının hazırlayıp merkeze sunması gereken vesikalar (muhasebe, arz, ve irsaliye muhasebesi) tespit edildi. Aynı zaman da bu vesikalar merkezî hükumet için
defterdarlık yapanların işlerini değerlendirmek bakımından da önemlidir. MAD.
d7146 içinde bulunan muhasebelerinden ikisiyle dönemin tarihçisi Selânikî’nin
kayıtları karşılaştırarak bu defterin büyük ihtimalle 1594 yılında Halep defterdarlığı yapanlar üzerinde açılan soruşturmalar sonucunda hazırlanmış olabileceği
saptandı. Aynı defterden hareketle Halep defterdarı için en önemli işin, vilayet
dışındaki harcamalara yönelik gelir temin etmek olduğu belirlendi. Halep defterdarının iki önemli işi vardı: 1) Topladığı çeşitli gümüş paraları altına çevirip merkeze veya merkezin istediği yere göndermek (irsaliye), 2) Doğu sınırında bulunan
askerlerin maaşlarının gönderilmesi (mesela Erzurum ve Kars kaleleri). Son olarak devlet muhasebeleri ve sancak tevcih defterlerinden yararlanarak 1570-80’li
yıllarda Osmanlı maliye teşkilatının değişmeye uğradığı tespit edildi. Bu yeni durumda defterdar olanlar mevkiye gelmeden önce sanki mültezim gibi merkeze
karşı belli bir miktarda irsaliye kısmını taahhüt etmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

Halep, Defterdar, Maliye Teşkilatı, Muhasebe.

The Financial Administration of Halep during the Second Half of 16th Century

Öz

This study investigates the duties of the financial director of Haleb during
the second half of 16th century, through an examination of imperial edicts and financial accounts. After an assessment of the transition process from the Arab financial directorate to Halep financial directorate, I will analyze some of the circumstances
in the compilation process of MAD.d7146, a register including a series of financial
accounts, petitions, and accounts of remittance to the central government spread
over time. These were drawn up by the financial director as summaries of daily account books. Each of the Halep financial directors had to submit these documents,
with which the central government used to appraise the duties of the directors. Comparing two accounts in the MAD.d7164 with the descriptions of a chronicle written
by Mustafa Selânikî, it seems that the MAD.d7146 was a compilation of a series of
documents helping to investigate the performances of the former Halep financial
directors in 1594. Next, I examine the responsibilities of financial director of Halep
to the finance of the state through analyzing an account for the fiscal year of 1582-
83 in the register. As a result, it is clear that there are two important duties of the
director: (1) to change the collected silver coins to gold coins and to send these to
the central government; (2) to meet the wages of soldiers stationed in Eastern Frontiers (for example, Erzurum and Kars). Furthermore, on the evidences coming from
accounts for the state finances, registers on appointments of military commanders
and revenue records (Sancak Tevcih Defterleri) I argue that transformation of the
Ottoman financial institutions began between 1570-80. With the beginning of this
transformation the financial directors began like tax farmers to undertake the revenue remittance to central government. 

Anahtar Kelimeler

Aleppo, Financial Director, Financial Organization, Fiscal Account.

Kaynakça

• Kaynakça Arşiv Kaynağı ve Elyazması Atıf Efendi, nu.1734. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evamir-i Maliye Defterleri (D.EVM.d) 26278. BOA, Kamil Kepeci (KK.d) 63, 262, 1767, 1863. BOA, Maliyeden Müdevver Defterleri (MAD.d) 117, 233, 533, 557, 563, 893, 1346, 2775, 4175, 4943, 7146, 7331, 7534. BOA, Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d) 3, 5, 6, 7, 12, 14-2, 23, 30, 43, 44, 52. BOA, Tapu Tahrir Defterleri (TT.d) 422. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA.d) 1395, 2143. YASUHISA SHIMIZU 59 Yayımlanmış Kaynak ve Araştırmalar Akgündüz, Ahmed: Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, c. 4, İstanbul: Fev Vakfı Yayınları, 1992. Aydın, Bilgin ve Günalan, Rıfat: “XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Defterdarlıklarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları (OA), 30 (2007), s. 145-228. Aydın, Bilgin ve Günalan, Rıfat: “XVI. yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi”, OA, 38 (2011), s. 27-160. Aydın, Dündar: Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı: Kuruluş ve Genişleme Devri (1535- 1566), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998. Barkan, Ömer L.: “H. 933-934 (M.1527-1528) Malî Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası(İFM), 15/1-4 (1953-54), s. 251-328. Barkan, Ömer L.: “954-955 (M. 1547-1548) Malî Yılına Âit Bir Osmanlı Bütçesi”, İFM, 19/1-4 (1957-58), s. 219-276. Barkan, Ömer L.: “974-975 (M.1567-1568) Malî Yılına Âit Bir Osmanlı Bütçesi”, İFM, 19/1-4 (1957-58), s. 277-332. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA), 3 Numaralı Mühimme Defteri, (966-968/1558-1560), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü 1993. BOA, 5 Numaralı Mühimme Defteri, (973/1565-1566), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1994. BOA, 6 Numaralı Mühimme Defteri, (972/1564-1565), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1995. BOA, 7 Numaralı Mühimme Defteri, (975-976/1567-1569), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1998. BOA, 12 Numaralı Mühimme Defteri, (978-979 / 1570-1572), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1996. BOA, 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ‘Arab ve Zu’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530), II, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü,1999. BOA, 401 Numaralı Şam Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri (942/1535), I, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2011. Çakır, Baki: “Osmanlı Devleti’nin Bilinen En Eski (1495-1496) Bütçesi ve 1494-1495 Yılı İcmali”, OA, 47 (2016), s. 113-145. Darling, Linda T.: Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire 1560-1660, Leiden: E.J.Brill, 1996. Emecen, Feridun ve Şahin, İlhan: “Osmanlı Taşra Teşkilâtının Kaynaklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcîh Defteri I”, Belgeler, 23 (1998), s. 53-121. 16. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA HALEP DEFTERDARLIĞI 60 Fleischer, Cornel H.: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton: Princeton University Press, 1986. Genç, Mehmet ve Özvar, Erol (haz.): Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, İstanbul: Osmanlı Bankası ve Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006. Heyd, Uriel: Ottoman Documents on Palestine 1552-1615: A Study of the Firman According to the Mühimme Defteri, Oxford: Clarendon Press, 1960. İnalcık, Halil: “Adâletnâmeler”, Belgeler, 3-4 (1965), s. 49-145. İnalcık, Halil: “Eyalet”, İslâm Ansiklopedisi, c. 11 (Türkiye Diyanet Vakfı 1995), s. 548- 550. Kunt, İ. Metin: Sancaktan Eyalete, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, 1978. Kütükoğlu, Bekir: Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri I 1578-1590, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, 1962. Özvar, Erol: “XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Eyaletinde Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş”, XIII. Türk Tarih Kongresi: Ankara, 4-8 Ekim 1999, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002, c. III-3, s. 1605-1634. Rafeq, Abdul-Karim: The Province of Damascus 1723-1783, Beirut: Khayats, 1966. Röhrborn, Klaus: “Die Empazipation der Finanzbürokratie im Osmanischen Reich (Ende 16. Jahrhundert)”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 122 (1972), s. 118-139. Sahillioğlu, Halil: “Dördüncü Muradın Bağdat’ın Seferi Menzilnamesi (Bağdat Seferi Harp Jurnalı)”, Belgeler, 3-4 (1965), s. 1-35. Sahillioğlu, Halil: “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”, Belgeler, 7-8 (1967), s. 1-33. Sahillioğlu, Halil: “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketinin Yeri”, Gelişme Dergisi, özel sayısı (1978), s. 1-39. Sahillioğlu, Halil: “1524-1525 Osmanlı Bütçesi”, İFM, 41/1-4 (1983), s. 415-449. Sahillioğlu, Halil: “Yemen’in 1599-1600 Yılı Bütçesi”, Yusuf Hikmet Bayur’a Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1985, s. 297-319. Sahillioğlu, Halil (haz.): Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, İstanbul: IRCICA, 2002. Sahillioğlu, Halil (haz.): Koca Sinan Paşa’nın Telhisleri, İstanbul: IRCICA, 2004. Sahillioğlu, Halil: “III. Murad Dönemine Ait 1582-83 (Hicrî 990) Tarihli Bütçe”, Mehmet Genç ve Erol Özvar (haz.), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, İstanbul: Osmanlı Bankası ve Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006, c. 2, s. 31-79. Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), Mehmet İpşirli (haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999. YASUHISA SHIMIZU 61 Shimizu, Yasuhisa: “On the Operation and Supervision of the Muķâša‘a System under the Ottoman Empire During the Late Sixteenth Century: An Analysis of Documents Related to the Financial Department of Ģaleb”, Memoires, 69 (Tokyo 2011), s. 129-155. Suzuki, Tadashi: “Selim I’s Expedition Against the Mamluks and Process of the Reorganization of the Conquested Lands”, Orient, 30-1 (1987), s. 90-107. Şentürk, M.H. (haz.), Künhü’l-aĥbâr C.II: Fâtiģ Sulšân Meģmed Devri 1451-1481, Ankara: Türk Tarih Kurum, 2003. Tezcan, Baki: “The Ottoman Monetary Crisis of 1585 Revisited”, Journal of the Economic and Social History of Orient, 52, 2009, s. 460-504. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1948. Yaşaroğlu, Abid: “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar 888 Numaralı Mühimme Defteri (1a-260a. Tahlil ve Transkrip)”, Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 1995