On Altıncı Yüzyıl Mısır'ında Bir İsyanın Anatomisi: Ahmet Paşa'nın Valiliği, İsyanı, Saltanatı ve Osmanlı Emperyal Teşebbüsünün Bir Eleştirisi

Yıl 2015, Cilt: 46 Sayı: 46, 77 - 129, 10.08.2015

Side Emre

https://doi.org/10.18589/oa.582774

Cited By: 2

Öz

Bu makale Msr’n Osmanl valisi Ahmed Paƾa’nn (ölümü 1524) ksa süren
valiliƭi, isyan, ve saltanatnn mikro-tarihsel bir çalƾmasdr. Çalƾma isyann Msr
ve Osmanl’y etkileyen içeriƭini ve sonuçlarn araƾtrr. Bu isyan Msr’n Memlüklülerden 1517’de alnmas sonrasnda etkileri zaman içinde görülen Osmanl
idari sistemine karƾ çkƾ göstermesi açsndan önemlidir. Dönemin politik tarihi
açsndan önemi olmasna raƭmen bugüne dek bu isyan on altnc yüzyl Osmanl
tarihsel çalƾmalarnda ele alnmamƾtr. Ahmed Paƾa’nn isyan Osmanl emperyal
zihniyetine ve hâkimiyetine karƾ bir duruƾu temsil eder. Bu duruƾ Msr’da Memlük
rejimi sonrasnda görülen ve devletçe özellikle Msr bürokrasisinde ve yerel hükümette uygulamaya sokulan “Osmanllaƾma” sorunsaln irdeleyerek alternatif bir
yönetim biçimini öne sürer. Makalenin amaçlarndan biri isyann politik içeriƭini
yorumlamaktr. Bu içerik imparatorluƭun merkezini periferisine baƭlar ve Osmanl
egemenliƭi altnda Msr’n sosyo-politik dinamiklerini tekrar gözden geçirmemize
yardm eder. Bu makale, devlet tarafndan çerçeveleri belirlenmiƾ hükümet yanls
anlatlarn yan sra Msr’da yazlmƾ tarih metinlerinin de karƾlaƾtrmal analizinin
yaplmas sayesinde isyanla ilgili bilgilerimize nüans getirmektedir. Devlet odakl
anlatlar eskiden Memlük hükmünde olan topraklarn Osmanl yönetimine hzl ve
kusursuz bir ƾekilde geçtiƭini savunmaktadrlar. Bu makalede gösterilmiƾ olduƭu üzere,
Ahmed Paƾa isyan ve saltanat Osmanl’ya karƾ güçlü bir muhalefet sesi, Osmanl’nn
Msr hâkimiyetine ve Msr’n Osmanllaƾtrlmasna karƾ yaplmƾ olan ideolojik bir
kritiƭi ve meydan okumay teƾkil eder.

Anahtar Kelimeler

ơsyan, On alt‘nc‘ yüzy‘l, M‘s‘r, Ahmed Paƾa, Osmanl‘ tarihi, Saltanat, Diyarbekri, ơbn Iyas, Muhyi, Sultan Süleyman, Sultan Selim, ơbrahim Paƾa, Hayr Bey, Kas‘m Paƾa, Kara Musa, ơbrahim-i Gülƾeni, Memlük, ‘Œlm-i cifr, Osmanl‘l‘k, M‘s‘r’‘n Osmanl‘laƾmas‘, emperyalist ideoloji, Çerkez, M‘s‘r Kanunnamesi, BakroΪlu aƾireti, Canberdi Gazali

Kaynakça

• Bibliography Primary Sources Abdü’l-Kerim b. ‘Abdu’r-Raģmān. Tārīĥ-i Mıŝr, İstanbul Süleymaniye Library, Hacı Mahmud Efendi, 4877. ‘Abdü’ŝ-Ŝamed bin Seyyidī ‘Alī ed-Diyārbekrī. Nevādirü’t-Tevārīĥ, İstanbul Ali Emiri Library, Tarih 596 ‘Abdü’ŝ-Ŝamed bin Seyyidī ‘Alī ed-Diyārbekrī. Tārih-i Hülefā el-Mısr (Kitab-i Tercüme en-nüzhe es-seniyye fi zikr el-hülefa ve’l-müluk el-Misriyye,) British Library, MS. Add. 7846. Ahmed Feridun Bey. Munsha’at al-salatin (İstanbul, 1857-8). Ahmed bin Hamdam Süheyli.Tarih-i Mısr-ı Cedid, İstanbul Süleymaniye Library, Halet Efendi 621. Anonymous. İbtihāc. Istanbul Süleymaniye Manuscript Library, Hüsrev Paşa, 321 and 322. Anonymous. Short history of Cairo (1517-c. 1699). British Library, ADD 9972. Anonymous. Tevarih-i Al-i Osman. Ankara Türk Tarih Kurumu Library, Y362. Celalzade Mustafa. Šabakāšü’l-memālik ve derecātü’l-mesālik (Wiesbaden, 1981). Gelibolulu Mustafa Ali. Künhü’l-Ahbār. Dördüncü Rükn; Osmanlı Tarihi; Tıpkıbasım (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2009). Hadidi. Tevarih-i Al-i Osman (1299-1523). Ed. by Necdet Öztürk (İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991). Hoca Sadeddin Efendi. Tācü’t-Tevārīģ (İstanbul 1279-1289). Ibn Iyas. Badā’i‘ al-Zuhūr fī Waqā’i‘ al-Duhūr. Edited by Muģammad Muŝšafā (Leipzig and İstanbul: Bibliotheca Islamica, 1932). Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman. Haz. Kayhan Atik (Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001). Marino Sanudo. I Diarii, vol. 36: https://catalog.lib.uchicago.edu/vufind/Record/ ocm12325858) Matrakçı Nasuh. Süleyman-nāme, İstanbul Topkapı Sarayı Kütüphanesi (TKS), Revan 1286. Matrakçı Nasuh. Tarih-i Al-i Osman: Dastan-ı Sultan Süleyman, Revan 1286, Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul. Mehmed Efendi. İbtihāc, Süleymaniye Manuscript Library, Hüsrev Paşa, 321 and 322 ANATOMY OF A REBELLION IN SIXTEENTH-CENTURY EGYPT 128 Muģyī-yi Gülşenī. Menāķib-i İbrāhīm-i Gülşenī ve Şemleli-Zāde Aģmed Efendi, Şive-i Tarīķat-i Gülşenīye. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,1982). Salih bin Celaleddin. Kitab-i Tevarih-i Misr-i Kahire. Bibliothèque nationale, Supplement Turc 172. Modern Literature Abou-El-Haj, Rifaat. “Aspects of the Legitimization of Ottoman Rule as Reflected in the Preambles of Two Early Liva Kanunnameler,” Turcica vol. 21-23 (1991): 371-383. Aktepe, Münir. “İbtihācü’t-Tevarih,” İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi (1959): 71-84. Buzov, Snejana. The Lawgiver and His Lawmakers: The Role of Legal Discourse in the Change of Ottoman Imperial Culture, (Ph.D. Diss. University of Chicago, 2005). The Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640-1517. Carl Petry, ed. Vol. 1 (Cambridge: Cambridge University Press, 1999). Emiralioğlu, Pınar. Geographical Knowledge and Imperial Culture in the Early Modern Ottoman Empire, (Ashgate, 2014). Emre, Side. “Crafting Piety for Success: Gülşeniye Literature and Culture in the Sixteenth Century,” Journal of Sufi Studies 2012 (1:1): 31-75. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, eds. 10. Kitap, (Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007). Fleischer, Cornell H. “The Lawgiver as Messiah: The Making of the Imperial Image in the Reign of Suleyman,” in Soliman le Magnifique et son temps, ed. Gilles Veinstein (Paris, 1992), 159-178. Fleischer, Cornell H. “Shadows of Shadows: Prophecy and Politics in 1530s Istanbul,” in Identity and Identity Formation in the Ottoman World, ed. by Baki Tezcan and Karl K. Barbir, (Madison: University of Wisconsin Press, 2007), 51-62. Garcin, Jean-Claude. “The Regime of the Circassian Mamlūks” in Carl F. Petry and M. W. Daly, Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640-1517, vol. 1 (Cambridge: Cambridge University Press, 1999), 290-317. Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlanadan sonra Mevlevilik, Istanbul, n.d. Hathaway, Jane. The Arab Lands Under Ottoman Rule, 1516-1800 (Harlow: Pearson, 2008). Holt, Peter M. “Khāir Beg (Khāyir or Khayr Bey),” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online, 2014. SİDE EMRE 129 İnalcık, Halil “Aģmad Pasha Khā’in.” Encyclopaedia of Islam, second edition. Brill Online, 2014. Lellouch, Benjamin. http://web.archive.org/web/20121224174414/http://www.ottomanhistorians. com/database/index.htm Mahmud, Seyyid Muhammed es-Seyyid. XVI. Asırda Mısır Eyaleti (Istanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1990) Niccoli, Ottovia. Prophecy and People in Renaissance Italy, trans. Lydia Cochrane (Princeton: Princeton University Press, 1990). Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, XIV-XVII. Yüzyıllar (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992). Özel, Oktay. “Population Changes in Ottoman Anatolia during the 16th and 17th centuries: The ‘Demographic Crisis’ Reconsidered”, Internationnal Journal of Middle East Studies, vol. 36, no: 2 (2004): 183-205. Shaw, Stanford. The Financial and Administrative Organization and Development of Egypt, 1517-1798 (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1962). Şahin, Kaya. Empire and Power in the Reign of Sultan Süleyman (New York: Cambridge University Press, 2013). Tietze, Andreas. Mustafa Ali’s Description of Cairo of 1599 (Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1975). Turan, Ebru. “The Sultan’s Favorite: İbrahim Pasha and the Making of the Ottoman Universal Sovereignty in the Reign of Sultan Suleyman (1516-1526).” PhD. Diss., University of Chicago, 2007. Wiet, Gaston. Journal d’un bourgeois du Caire (Paris: Libraire Armand Colin, 1955-60). Winter, Michael. “The Ottoman Occupation,” in Carl Petry, ed., The Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640-1517, vol. 1 (Cambridge: Cambridge University Press, 1999). Yazıcı, Tahsin. “Ķalandar,” Encyclopaedia of Islam, second edition. Brill Online, 2014.