XV. Yüzyıl Osmanlı Sufiliğinde İki Esrarlı Nokta – Tarih Yazıcılığı Açısından Bir Deneme Bölüm II: Ümmi Kemal Örneği

Yıl 2016, Cilt: 48 Sayı: 48, 39 - 66, 27.07.2016

Bill Hickman

https://doi.org/10.18589/oa.586451

Cited By: 1

Öz

Onbeşinci yüzyıl Anadolu tekke edebiyatında Ümmi Kemal iyi bilinen bir
şairdir. Ancak Divanı’nda geçen isimler haricinde hayatı hakkında pek az bilgi vardır.
Pek detaylı olmasa da Divanı’ndan Safevi tarikatı mensuplarıyla olan ilgisi anlaşılır.
Kemal’in yaşadığı devire yakın menkıbevi kaynaktaki bir hikaye onun katledildiğini
ima eder ve sonraki biyografilere temel oluşturur. Bu menkıbevi kaynak yeterince
incelenmemiştir. 2008’de Hayati Yavuzer, Kemal’in hayatı ve Divanı hakkında uzun
yıllar boyu bu konudaki esas anlatı olarak kalacak kapsamlı bir kitap yayımlamıştır.
Yine de Kemal’in hayatının sonu hakkındaki belirsizlik devam etmektedir. Bu yazıda,
makalenin birinci kısmında olduğu gibi (Birinci Kısım, “Eşrefoğlu’nun Sonu Ne
Oldu?”) birincil kaynakların pek de ipucu vermeyen dilinin ötesine geçip bir şair olarak Kemal’in ününün yaygınlığına rağmen neden tarihi bir şahsiyet olarak karanlıkta
kaldığını incelemeyi hedefliyorum. Bir 15. yy. eseri olan Anonim Velayetname, Ümmi
Kemal’i yine ünlü ama karanlıkta kalmış bir başka şahsiyet olan Sultan Şücaüddin’le
ilişkilendirir. Makalenin sonundaki ekte Anonim Velayetname’nin bu kısmının
İngilizce çevirisi ve açıklamalar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ümmi Kemal, Sultan Şücaüddin, Hayati Yavuzer, Osmanlı mutasavvıf şairler, menâkıbnâmeler

Two 15th Century Ottoman Sufi Mysteries – An Historiographical Essay Part II: The Case of Ümmi Kemal

Öz

The name Ümmi Kemal is prominent in the history of 15th century
Anatolian literature, especially in the tekke environment. However, almost nothing is
known about the poet’s life beyond names found in his Divan. His tarikat connection
with the Safavids is clear if little understood. A single hagiographic anecdote based
on a near contemporary source points to a violent death and informs the earliest
biographical accounts. That source remains inadequately examined. In 2008 Hayati
Yavuzer published a comprehensive study of Kemal’s life and an edition of his Divan,
a book which will remain the “standard account” for many years. In this article, as in
Part I (“What Happened to Esrefoglu?”) I attempt to get past the opaque language
of the scant primary sources to understand better why Kemal remained obscure
despite his popularity as a poet. I append an annotated translation of a section of the
anonymous 15th (?) century Velayetname which connects Kemal to the prominent
but obscure Sultan Şücaüddin.

Anahtar Kelimeler

Ümmi Kemal, Sultan Şücaüddin, Hayati Yavuzer, Ottoman Mystic poets, Islamic hagiography

Kaynakça

• Manuscripts Âşık Ahmed: Menâkıb-ı Kemal Ümmî, İstanbul MS, Millet Ktp., Ali Emiri 1323. Müstakimzade: Mecellet al-nisâb, İstanbul MS, Süleymaniye, Halet Ef. 628. Primary and Secondary Sources EI. Encyclopaedia of Islam, M. Th. Houtsma et al (ed.), 4 vols., Leiden: Brill, 1913-36. EI2. Encyclopaedia of Islam, new edition, H.A.R. Gibb et al. (ed.), 12 vols. Leiden: Brill, 1979-2004 TDVIA. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Bekir Topaloğlu et al (ed.), 44 vols., Istanbul 19, 1988-2013. Ayan, Huseyin: Nesimi. Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkidli Metni, 2 vols., Ankara: TDK Yayınları 2002. Ayverdi, Ekrem Hakkı: Osmanlı Mi’marisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri, İstanbul: Baha 1972. Bayram, Fatih: “A Karamanid Shaykh between the Safavid Order and the Ottoman Polity: Baba Yusuf of Aksaray”, Archivum Ottomanicum 26 (2009), pp. 253-98. Birdogan, Nejat: Alevi Kaynakları-1, İstanbul: Kaynak 1996. PART II: THE CASE OF ÜMMİ KEMAL 64 Burrill, Kathleen R. F.: The Quatrains of Nesimi Fourteenth-Century Turkic Hurufi, The Hague: Mouton 1972. Bursalı Mehmed Tahir: Osmanlı Mü’ellifleri, 3 vols., Istanbul: Matba’a-i Amire 1333-43. Bursali Mehmed Tahir: Osmanlı Mü’ellifleri, A. Fikri Yavuz and İsmail Özen (ed.), Istanbul: Meral 1971-75. Büyük Türk Klasikleri, 10 vols., İstanbul: Ötüken 1985-90. Cevdet, Ahmet: Tezkire-i Latifi, Istanbul: Ikdam 1314. Çiftci, Cemil: Maktul Şairler, Istanbul: Kitabevi 1997. Ekinci, Ramazan and Adem Ceyhan (ed.): Hafız Hüseyin Ayvansarayi, Vefayat-i Ayvansarayi, İstanbul: Buhara 2013. Elçin, Şükrü: “Bir Şeyh Şücaüddin Baba Velayetnamesi”, Türk Kültürü Araştırmaları 22 (1984)[= Necati Akdar Armağanı], pp. 199-218. Ergin, Muharrem: “Câmiü’l-Meâni’deki Türkçe Şiirler”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 3 (1949), pp. 539-69. Ergun, Sadettin Nüzhet: Türk Şairleri, 3 vols., Istanbul: Bozkurt 1936-45. Gibb, E. J. W.: A History of Ottoman Poetry, 6 vols. London, 1900-09. Gölpınarlı, Abdülbaki: Divan Şiiri. XV.-XVI. Yüzyıllar, İstanbul: Varlık 1954. Gölpınarlı, Abdülbaki: Nasreddin Hoca, Istanbul: Remzi 1961. Gülcan, D. Ali.: Karaman Velilerinden Şeyh Ali-yüs Semerkandi ve Kemal Ümmî, Bolu 1987. Gürsoy-Naskali, Emine.: “Yunus Emre ve Edebiyat Tarihçileri”, Yunus Emre Sempozyumu. Bildiriler, Istanbul: Marmara Üniversitesi 1992, pp. 41-46. Halman, Talat S.: Türk Edebiyatı Tarihi, 4 vols., İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2006. Hickman, Bill: “Two 15th Century Ottoman Sufi Mysteries; An Historigraphical Essay. Part I. What happened to Eşrefoğlu?”, Osmanlı Araştırmaları 46 (2015), pp. 1-42. Hickman, William: “Ümmi Kemal in Anatolian Tradition”, Turcica 14 (1982), pp. 155- 67. Hickman, William: “An Allegorical Poem of a Tekke Poet”, Raymond Lifchez (ed.), The Dervish Lodge, Berkeley: University of California 1992, pp. 202-208. Hickman, William C.: “Who Was Ümmi Kemal?”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi [Beşeri Bilimler], 4-5 (1976-77), pp. 57-82. Hickman, William C.: “On the Manuscripts of the Divan of Ümmi Kemal”, Journal of Turkish Studies, 3 (1979), pp. 197-207. BILL HICKMAN 65 İnalcik, Halil: The Ottoman Empire, Norman Itzkowitz and Colin Imber (tr.), London: Weidenfeld and Nicholson 1973. İnalcik, Halil: “Dervish and Sultan: An Analysis of the Otman Baba Vilayetnamesi,” Grace Martin Smith and Carl W. Ernst (ed.), Manifestations of Sainthood, Istanbul: İsis 1993, pp. 209-23. İsen, Mustafa: Latifi Tezkiresi, Ankara: TC Kültür Bakanlığı 1990. Dankoff, R. et al (ed.): Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 10 vols. İstanbul: Yapı Kredi 1999. Karamustafa, Ahmet: God’s Unruly Friends, Oxford: One World 2006 [reprint of the 1994 University of Utah Press first edition]. Köprülü, Mehmet Fuat: “Türk Dili ve Edebiyatı Tekâmülüne Umumî bir Bakış”, Yeni Türk Mecmuası 1(1933), pp. 277-92, 375-94. Köprülü, Mehmet Fuat: Türk Edebiyatı Tarihi, Orhan Kemal and Nermin Pekin (ed.), İstanbul: Ötüken 1980. Köprülü, Mehmet Fuat: Eski Şairlerimiz, İstanbul: Ahmet Halit 1931. Köprülü, Orhan: “Velâyet-nâme-i Sultan Şücaüddin”, Türkiyat Mecmuası 17 (1972), pp. 177-84. Massignon, Louis.: The Passion of al-Hallaj, 4 vols., Herbert Mason (tr.), Princeton: Princeton U. Press 1982. Mustafa Ali: Künh al-Ahbar, 4 vols., Istanbul: Daru’t-tibaat’il-amire 1860-69. Ocak, Ahmet Yaşar: Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri [= Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 48], Ankara: Başbakanlık 1984. Ocak, Ahmet Yaşar: Kültür Tarihi Kaynağı olarak Menakıbnameler, Ankara: TTK 2010. Oktay, Zeynep: Mesnevi-i Baba Kaygusuz, Cambridge: Department of Near Eastern Languages and Civilizations 2013. Oral, M. Zeki: “(Kemal Ümmi)’nin bir Ağıtı.” Akpınar [=Niğde Halkevi Dergisi] yıl 1, #12 (Şubat 1936), pp. 12-14. Oral, M. Zeki: “Nigde Hakkında”, Akpınar [=Niğde Halkevi Dergisi] yıl 5, #54/61 (Mayıs-I. Kanun 1941), p. 16. Petry, Carl F.: The Criminal Underworld in a Medieval Islamic Society, Chicago: Center for Middle Eastern Studies 2012. Roemer, H. R.: “The Safavid Period” in The Cambridge History of Iran, Cambridge: Cambridge U. 1986, pp. 189-350. Tatcı, Mustafa: Yunus Emre Külliyatı, 6 vols., İstanbul: H Yayınları 2008. Togan, A. Zeki Velidi: Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, İstanbul: Ibrahim Horoz 1942-47. PART II: THE CASE OF ÜMMİ KEMAL 66 Uçman, Abdullah: Eşrefoğlu Rûmî. Müzekki’n-nüfûs, İstanbul: İnsan 2007. Uluçay, Çagatay and İbrahim Gökçen: Manisa Tarihi, İstanbul: Manisa Halk Evi 1939. Vahit, Ali: “Kemal Ümmi Hakkında”, Halk Bilgisi Haberleri, yıl 3, no. 30 (15 İkinci Teşrin 1933), pp. 212-15. Walsh, J. R.: “The Historiography of Ottoman-Safavid Relations in the sixteenth and seventeenth centuries”, Bernard Lewis and P.M. Holt (ed.), Historians of the Middle East, London: Oxford 1962, pp. 197-211. Yavuzer, Hayati: Kemal Ümmi Divanı (İnceleme-Metin), Bolu: Abant Izzet Baysal Üniversitesi 2008. Yıldız, Ayşe: “Şücaaddin Baba Vilayetnamesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi no. 37 (2006), pp. 49-97. Yürekli, Zeynep: Architecture and Hagiography in the Ottoman Empire, Burlington, VT: Ashgate 2012.