Kanuni Sultan Süleyman Oğlu Şehzade Mustafa’yı 1553’te Neden Boğdurttu?

Yıl 2016, Cilt: 48 Sayı: 48, 67 - 103, 27.07.2016

Zahit Atçıl

https://doi.org/10.18589/oa.586488

Cited By: 2

Öz

Bu makalede Kanuni Sultan Süleyman’ın 1553 yılında Nahçıvan Seferi sırasında
oğlu Şehzade Mustafa’yı neden boğdurttuğu incelenmektedir. Osmanlı kaynaklarında
ve literatürde hakim olan görüşe göre, Süleyman’ın gözdesi ve sonra eşi Hürrem Sultan ve onunla işbirliği içinde olan damadı Sadrazam Rüstem Paşa’nın tahtı Hürrem’in
oğullarından birisi için korumak amacıyla toplumun her kesimince çokça sevilen Şehzade
Mustafa’yı babası nezdinde gözden düşürüp öldürtmüşlerdir. Sonrasında pişman olan
Kanuni Sultan Süleyman, Sadrazam Rüstem Paşa’yı azletmiştir. Makalede Osmanlı, Venedik, Habsburg, Fransız ve Fars kaynakları ışığında Sultan Süleyman, Şehzade Mustafa,
Hürrem Sultan ve Rüstem Paşa’nın oynadıkları roller incelenmekte ve Osmanlı veraset
tecrübesi çerçevesinde sultanın şehzadeyi neden boğdurduğu sorgulanmaktadır. Buna
göre, otoritesini şehzade lehine kaybeden sultan, şehzadeyi öldürterek hem kendi gücünü
yeniden tesis etmek istemiş hem de Osmanlı hanedanını daha önceki veraset mücadelelerinde var olan toplumsal gruplar arası rekabetin dışına çıkarmıştır

Anahtar Kelimeler

Şehzade Mustafa, veraset, kardeş katli, Hürrem Sultan, Kanuni Sultan Süleyman, Rüstem Paşa

Why Did Süleyman the Magnificent Execute His Son Şehzade Mustafa in 1553?

Öz

Kaynakça

• Bibliography Archival Sources: Archivio di Stati di Venezia, Consiglio di Dieci, Dispacci Costantinopoli, Busta 2. Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deciferazioni dei Dispacci da Costantinopoli, Reg. 1. Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deliberazioni Secreti, Reg. 68. Archivio di Stato di Venezia, Senato, Deliberazioni Secreti, Reg. 69. Archivio di Stato di Venezia, Senato, Dispacci Costantinopoli, Filza 1-A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, AE.SÜLI, 2/131. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, A.RSK 1455 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, E. 5103. Published Sources and Works: Akgündüz, Ahmet: Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Istanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990. Akman, Mehmet: Osmanlı Devletinde Kardeş Katli, Istanbul: Eren, 1997. Aksoy, Nazan: Rönesans İngiltere’sinde Türkler, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004. Alderson, A. D.: The Structure of the Ottoman Dynasty, Westport: Greenwood Press, 1956. Ali Cevat Bey: Tarihin kanlı sahifeleri: Şehzade Şehit Mustafa: tarihi bir varaka-i mühimme. İstanbul: İtimat Kütüphanesi, n.d. Altundağ, Şinasi - Turan, Şerafettin: “Rüstem Paşa” İslâm Ansiklopedisi, Istanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1940-1987. And, Metin: Türkiye’de İtalyan sahnesi, İtalyan sahnesinde Türkiye, İstanbul: Metis Yayınları, 1989. Âşık Çelebi: Meşā‘irü’ş-Şu‘arā, Ed. G. M Meredith-Owens - E.J.W.Gibb, Memorial New Series, XXIV, London: Luzac, 1971. Atçıl, Zahit: “State and Government in the Sixteenth Century Ottoman Empire: The Grand Vizierates of Rustem Pasha (1544-1561)” (Unpublished Ph.D. Dissertation), The University of Chicago, 2015. Būdāq Munshī Qazvīnī: Javāhir al-akhbār: bakhsh-i tārīkh-i Īrān az Qarāqūyūnlū tā sāl-i 984 H.Q., Tehran: Āyene-ye Mīrāś, 2000. Busbecq, Ogier Ghislain de: Les Lettres Turques, trans. Dominique Arrighi, Paris: Champion, 2010. WHY DID SÜLEYMAN THE MAGNIFICENT EXECUTE HIS SON ŞEHZADE MUSTAFA IN 1553? 100 Çavuşoğlu, Mehmed. “Şehzade Mustafa Mersiyeleri.” Tarih Enstitüsü Dergisi, no. 12 (1982): 641–96. Celâlzâde Mustafa Çelebi: Geschichte Sultan Süleymān Ķānūnīs von 1520 bis 1557, oder, Šabaķātü’l-Memālik ve Derecātü’l-Mesālik, ed. Petra Kappert. Wiesbaden: Steiner, 1981. Charrière, Ernest: Négociations de la France dans le Levant, 4 vols, Paris: Imprimerie Nationale, 1848. Çıpa, H. Erdem: Yavuz’un Kavgası: I. Selim’in Saltanat Mücadelesi, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013. Danişmend, İsmail Hami: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1947. Dernschwam, Hans: Hans Dernschwam’s Tagebuch einer Reise nach Konstantinopel und Kleinasien (1553/55), ed. Franz Babinger, München and Leipzig: Duncker & Humblot, 1923. Dilger, Konrad: Untersuchungen zur Geschichte des osmanischen Hofzeremoniells im 15. und 16. Jahrhundert, München: Trofenik, 1967. Dzaja, Srecko M - Nehring, Karl - Weiß Günter (Eds.): Austro-Turcica, 1541-1552: diplomatische Akten des habsburgischen Gesandtschaftsverkehrs mit der Hohen Pforte im Zeitalter Süleymans des Prächtigen, München: Oldenbourg, 1995. Emecen, Feridun M.: Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, Istanbul: Timaş, 2011. Emecen, Feridun M.: Yavuz Sultan Selim, Istanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2010. Finlay, Robert: “Prophecy and Politics in Istanbul: Charles V, Sultan Süleyman and the Habsburg Embassy of 1533-1534”, Journal of Early Modern History, 2, no. 1 (1998): 1–31. Fisher, Alan: “Süleymân and His Sons” in Soliman le Magnifique et son Temps: Actes du Colloque de Paris, Galeries Nationales du Grand Palais, 7-10 Mars 1990, ed. Gilles Veinstein, Paris: Documentation française, 1992: 117–24 Fleischer, Cornell H.: Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Âli (1541-1600), Princeton: Princeton University Press, 1986. Fleischer, Cornell H.: “Seer to the Sultan: Haydar-ı Remmal and Sultan Süleyman” in Cultural Horizons: A Feschrift in Honor of Talat S. Halman, ed. Jayne L. Warner, Syracuse: Syracuse University Press, 2001: 290–99 Fleischer, Cornell H.: “Shadows of Shadows: Prophecy and Politics in 1530s Istanbul.” International Journal of Turkish Studies 13, no. 1–2 (2007): 51–62. Fleischer, Cornell H.: “The Lawgiver as Messiah: The Making of the Imperial Image in the Reign of Süleymân” in Soliman le Magnifique et son Temps: Actes du Colloque de ZAHİT ATÇIL 101 Paris, Galeries Nationales du Grand Palais, 7-10 Mars 1990, ed. Gilles Veinstein, Paris: Documentation française, 1992:159–77. Gallotta, Aldo: “Il mito oguzo e le origini dello stato ottomano: Una riconsiderazione” in The Ottoman Emirate (1300-1389), ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon: Crete University Press, 1993: 41–59. Qāzī Aģmad Ghaffārī Qazvīnī: Tārīkh-i jahān-ārā: bā muqābalah-i chandīn nuskhah-i mu‘tabar-i qadīmī va nuskhah-i muģashshá ‘allāmah Qazvīnī, Tehran: Kitābfurūshī-i Ģāfiž, 1343. Gökbilgin, M. Tayyib: “Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar”, Tarih Dergisi, VIII, no. 11–12 (1955): 11–50. Güldaş, Ayhan: “Bilinmeyen Şehzade Mustafa Mersiyeleri”, Kubbealtı Akdemisi Mecmuası, 18, no. 3 (1989): 37–49. Ģasan Rūmlū: A Chronicle of the Early Ŝafawīs Being the Aģsanu’t-Tawārīkh, ed C.N. Seddon, Baroda: Oriental Institute, 1931. Hüseyin Hüsameddin: Amasya Tarihi, Istanbul: Matbaa-i İslâmiyesi, 1910. Imber, Colin: “The Ottoman Dynastic Myth”, Turcica, 19 (1987): 7–27. İnalcık, Halil: “A Case Study in Renaissance Diplomacy: The Agreement between Innocent VIII and Bayezid II on Djem Sultan,” Journal of Turkish Studies, III (1979): 209–30. İnalcık, Halil: “The Ottoman Succession and Its Relation to the Turkish Concept of Sovereignty,” In The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society, Bloomington: Indiana University Turkish Studies, 1993: 37–69. İnan, Abdülkadir: ““Orun” ve “Ülüş” Meselesi”, Türk hukuk ve iktisat tarihi mecmuasi, 1 (1931): 121-133. İnan, Göker: “Rüstem Paşa Tarihi (H.699-968/M. 1299-1561): İnceleme-Metin, Vr. 120b-vr.293b,” (Unpublished M.A. Thesis) Marmara University, 2011. İpçioğlu, Mehmet: Kanuni Sultan Süleyman’ın Nahçıvan Seferi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2003. İsen, Mustafa: Acıyı Bal Eylemek: Türk Edebiyatında Mersiye, Ankara: Akçağ, 1993. Kafadar, Cemal: Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State, Berkeley: University of California Press, 1995. Kılıç, Remzi: Kânunî Devri Osmanlı-İran Münâsebetleri (1520-1566), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006. Kırzıoğlu, M. Fahrettin: Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara: Sevinç Matbaası, 1976. WHY DID SÜLEYMAN THE MAGNIFICENT EXECUTE HIS SON ŞEHZADE MUSTAFA IN 1553? 102 Lindner, Rudi Paul: Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Bloomington: Research Institute for Inner Asian Studies, Indiana University, Bloomington, 1983. Ludovisi, Daniello de’: “Relazione dell’Impero Ottomano Riferita in Senato dal Secretario Daniello de’ Ludovisi, a dÓ 3 Giugno del 1534” in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840: 1–32. McJannet, Linda: The Sultan Speaks: Dialogue in English Plays and Histories about the Ottoman Turks, New York: Palgrave Macmillan, 2006. Mustafa Âlî: Künhü’l-Ahbâr: Dördüncü Rükn, Osmanli Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009. Mustafa Âlî: Künhü’l-Ahbar, Nuruosmaniye, no. 3409. Mustafa Âlî: Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, ed. Mustafa İsen, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1994. Navagero, Bernardo: “Relazione dell’Impero Ottomano del Clarissimo Bernardo Navagero, Stato Bailo a Costantinopoli Fatta in Pregadi nel Mese di Febbrajo del 1553” in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840: 33–110. Özcan, Abdülkadir (ed.): Kanunname Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), Istanbul: Kitabevi, 2007. Peçevî, İbrahim: Tarîh-i Peçevî, ed. Fahri Çetin Derin - Vâhid Çabuk, Istanbul: Enderun Kitabevi, 1980. Peirce, Leslie P.: The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, New York: Oxford University Press, 1993. “Relazione Anonima della Guerra di Persia dell’anno 1553 e di Molti Altri Particolari,” in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840: 193–269. Rouillard, Clarence Dana: The Turk in French History, Thought, and Literature (1520- 1660), Paris: Boivin, 1941. Sahillioğlu, Halil: Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, Istanbul: IRCICA, 2002. Şentürk, A. Atillâ: Yahyâ Beğ’in Sehzâde Mustafa Mersiyesi Yahut Kanuni Hicviyesi, Istanbul: Enderun Kitabevi, 1998. Setton, Kenneth M.: The Papacy and the Levant, 1204-1571, 4 vols, Philadelphia: American Philosophical Society, 1976. Tahmāsp: Taźkirah-i Shāh Tahmāsb, Qum: Mašbū‘āt-i Dīnī, 1383. Tansel, Selâhattin: Yavuz Sultan Selim, Ankara: Milli Egitim Basimevi, 1969. ZAHİT ATÇIL 103 Tekindağ, M.C. Şahabeddin: “Bayezid’in Ölümü Meselesi,” Tarih Dergisi, no. 24 (1970): 1-16. Togan, İsenbike: Flexibility and Limitation in Steppe Formations, Leiden: Brill, 1998. Trevisano, Domenico: “Relazione dell’Impero Ottomano del Clarissimo Domenico Trevisano, Tornato Bailo da Costantinopoli sulla fine del 1554,” in Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, ed. Eugenio Albèri, ser. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio, 1840: 111–92. Turan, Şerafettin: Şehzâde Bayezid Vak’ası, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961. Uluçay, M. Çağatay: Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1980. Uluçay, M. Çağatay: “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu? (I),” Tarih Dergisi, no. 9 (1953): 53-90; (II): no. 10 (1954): 117-142; (III): no. 11–12 (1955): 185–200. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK, 2011. Vatin, Nicolas - Gilles, Veinstein: Le Sérail ébranlé: essai sur les morts, dépositions et avènements des sultans ottomans (XIVe-XIXe siècle), France: Fayard, 2003. Verancsics, Antal: Összes Munkái, ed. Szalay László, Pest: Eggenberger Ferdinánd, 1857. Villalón, Cristóbal de: Viaje de Turquia, 2 vols, Madrid: Espasa-Calpe, S. A., 1919. Wittek, Paul: “De la défaite d’ankara à la prise de Constantinople”, Revue des Études Islamiques xii (1938): 1–34. Wittek, Paul: The Rise of the Ottoman Empire: Studies in the History of Turkey, ThirteenthFifteenth Centuries, ed. Colin Heywood, Royal Asiatic Society Books. New York: Routledge, 2012. Woods, John E.: The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire (Revised and expanded edition), Salt Lake City: University of Utah Press, 1999. Yılmaz, Hüseyin: “The Sultan and the Sultanate: Envisioning Rulership in the Age of Süleymân the Lawgiver (1520-1566)” (Unpublished Ph.D. Dissertation), Harvard University, 2005.