II. Meşrutiyet Döneminde Yurttaşlık, Ahlak ve Medenilik Eğitimi: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları

Yıl 2018, Cilt: 52 Sayı: 52, 311 - 342, 10.09.2018

Fatma Tunç Yaşar

https://doi.org/10.18589/oa.592187

Cited By: 4

Öz

Geleceğin yetişkinleri olan çocukları hayata hazırlamak ve bu süreçte onlara
ahlaki, içtimai, medeni ve iktisadi olarak belirli vasıflar ve değerler kazandırmak, II.
Meşrutiyet dönemi eğitim reformlarının en önemli hedefleri arasındadır. Bu amaç
doğrultusunda, II. Meşrutiyet’in ilanının hemen akabinde ibtidaiye, rüşdiye, idadiye
ve sultaniyelerde okutulmak üzere müfredat programlarına yurttaşlık, ahlak ve medenilik konularının ele alındığı Malumat-ı Medeniye dersi yerleştirilmiştir. Bu ders,
II. Meşrutiyet dönemi siyasi iradesinin modernleşme ve medenileşme projesinin ana
hatlarını belirlemektedir. Bu makalede Malumat-ı Medeniye dersi için hazırlanan ve
Maarif Nezareti’nin onayıyla yayımlanan ders kitapları, dönemin eğitim programı ve
gündemi içerisinde ele alınmakta ve bu dersin amacı, konusu ve gündemi ders kitaplarının içeriği, yayımlanan talimatnameler, müfredat programları ve süreli yayınlar
üzerinden tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Meşrutiyet, yurttaşlık, ahlak, medenilik, müfredat, ders kitabı

The Education of Citizenship, Morality and Civility in the Second Constitutional Period: The Texbooks of Malumat-ı Medeniye

Öz

Among the important goals of the educational reforms during the Second
Constitutional Period were to educate the future adults/citizens of the Empire by
providing them moral, social, civil and economic skills and values. Accordingly,
immediately after the declaration of the Second Constitution a new course, called
Malumat-ı Medeniye, dealing with subjects such as citizenship, morality and civility,
was introduced to the ibtidaiye, rüşdiye, idadiye and sultaniye school curricula. The
course Malumat-ı Medeniye outlined the political elite’s modernization project of the
Second Constitutional Period. In this article, the textbooks prepared for the course
of Malumat-ı Medeniye and published with the approval of Ministry of Education
are examined within the context of educational programs and the political agenda
of the period. For this reason it will analyze the aims, subjects and agendas of this
course by looking at the content of the textbooks, curriculum instructions, course
programs and relevant discussions in the periodicals.

Kaynakça

• Kaynakça Açıkgöz, Betül: “Approval and Disapproval of Textbooks in the Late Ottoman Empire,” History of Education, 46/1(2017): 1-20. .......: “The Civics Textbooks in the Late Ottoman Empire: Children of Islam and the Homeland,” History of Education & Children’s Literature, 8/2 (2013): 113-157. Ahmed Cevad: Aile Arasında Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye Dersleri, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası 1328/1912-1913. .......: Musahabat-ı Ahlakiye, Sıhhiye, Medeniye, Vataniye ve İnsaniye, İstanbul: Kitaphane-i İslam ve Askeri, Hilal Matbaası 1330/1914-1915. Ahmed Midhat: Avrupa Adab-ı Muaşereti Yahud Alafranga, İstanbul: İkdam Matbaası 1312/1896. Ahmed Tevfik: Malumat-ı Medeniye, Konstantiniyye: Matbaa-i İslamiye 1327/1911-1912. Ahmed Ziya ve Ali Haydar: Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye, İstanbul: Keteon-Bedrosyan Matbaası 1328/1912-1913. .......: Yeni Malumat-ı Medeniye, Dersaadet: Kanaat Matbaası 1329/1913-1914. Ali İrfan: Terbiye-i İnsaniye ve Medeniye, İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası 1329/1913-1914. Ali Rıza: Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye, İstanbul: Karabet Matbaası 1325/1909-1910. Ali Seydi: Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye, Dersaadet: Artin Asaduryan Matbaası, 1326/1910-1911. .......: Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye, İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası 1328/1912-1913. .......: Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye, İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası 1329/1913-1914. .......: Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye, Dersaadet: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası 1331/1915-1916. Alkan, Mehmet Ö.: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Eğitim,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6/12(2008): 9-84. Althof, Wolfgang ve Berkowitz, Marvin W: “Moral Education and Character Education: Their Relationship and Roles in Citizenship Education,” Journal of Moral Education, 35/4(2006): 495-518. Batır, Betül: İkinci Meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisat’a Türkiye’de İlköğretim (1908-1924), (Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2007. Berkes, Niyazi: Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2002. Comtesse De Magallon: Rehber-i Muaşeret: Avrupa Adab-ı Muaşereti, çev. Ahmed Cevad, İstanbul: İbrahim Hilmi Neşriyatı 1328/1912-1913. FATMA TUNÇ YAŞAR 341 Çağrıcı, Mustafa: “Vazife,” TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII (Ankara 2012), 581-582. Dârülmuallimîn-i İbtidaiye Ders Programı, İstanbul: Matbaa-i Amire 1329/1913-1914. Doğan, Necmettin: “An Analysis of the Idea of State in Textbooks from Ottoman Empire to the Republic in terms of the Relation between Education and Power,” Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11/4(2011): 2084-2090. Doğan, Nuri: Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918), İstanbul: Bağlam Yayınları 1994. .......: İlk ve Orta Dereceli Okul Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918), (Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1993. Doktor Hazik: Malumat-ı Medeniye, İstanbul: Kanaat Kitabhanesi, Matbaa-i Amire 1324/1908-1909. .......: Malumat-ı Medeniye, Dersaadet: İkdam Matbaası 1325/1909-1910. .......: Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye, Dersaadet: Kasbar Matbaası 1328/1912-1913. Ebu’l Cezmi: Malumat-ı Medeniye, İstanbul: Vezir Hanında 48 Numaralı Matbaa 1327/1911-1912. Ergin, Osman Nuri: Türk Maarif Tarihi, 1.-5. ciltler, İstanbul: Eser Matbaası 1977. Fortna, Benjamin C.: “Education and Autobiography at the End of the Ottoman Empire.” Die Welt des Islams, 41/1(2001): 1-31. .......: Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim, çev. Pelin Siral, İstanbul: İletişim Yayınları 2005. Gerim, Giray: “Çağdaş Yurttaşlığı Kavramak: Temel Yaklaşımlar, Yeni Boyutlar ve Yeni Bir Yurttaşlık Çerçevesi,” Journal of Sociological Studies, 56/2(2017): 155-182. Hakkı Behiç: Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye, Dersaadet: İkdam Matbaası 1327/1911-1912. Hayon, Zeki: Malumat-ı Medeniye, Dersaadet: Lapotri Gazetesi Matbaası 1325/1909-1910. Heater, Derek: “The History of Citizenship Education: A Comparative Outline,” Parliamentary Affairs, 55(2002), s. 457-474. İbrahim Hilmi: Maarif ve Servet-i İlmiyemiz, Dersaadet: Kitabhane-i İslam ve Askeri 1329/1913-1914. .......: Zavallı Millet: Felaketlerimizin Esbabı, Dersaadet: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası 1328/1912-1913. Kenan, Seyfi: “Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme,” Osmanlı Araştırmaları, 41/1(2013), s. 1-31. M. Abdülkadir: Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye, Dersaadet: Matbaa-i Jirayır-Keteon 1326/1910-1911. M. Cevdet: “Ahlak ve Malumat-ı Medeniye Derslerinin Usul-i Tedrisi,” Tedrisat Mecmuası, 26/4(1330/1914), s. 291-301. .......: “Mekatib-i İbtidaiye Ahlak ve Malumat-ı Medeniye Dersleri Programı Etrafında,” Tedrisat Mecmuası, 25/4(1330/1914), 280-285. MALUMAT-I MEDENIYE DERS KITAPLARI 342 Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi: Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul: Matbaa-i Amire 1338/1922-1923. Mehmed Emin: Sualli ve Cevaplı Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye, Dersaadet: Mekteb-i Harbiye Matbaası 1327/1911-1912. Mekatib-i İbtidaiye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört, Üç Dershane ve Muallimli Mekteblere Mahsus, İstanbul: Matbaa-i Amire 1329/1913-1914. Mekatib-i İbtidaiye Ders Müfredatı: Altı, Beş, Dört, Üç Dershane ve Muallimli Mekteblere Mahsus, İstanbul: Matbaa-i Amire 1332/1916-1917. Mekatib-i İbtidaiye-i Umumiye Talimatnamesi, İstanbul: Matbaa-i Amire 1331/1915-1916. Mekatib-i İbtidaiyeye Mahsus Talimatname: Usul-i Terbiye, Usul-i Tedris, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1331/1915-1916. Mekatib-i Sultaniyenin Sınıf-ı İbtidaiye ve Taliye Ders Programları, İstanbul: Matbaa-i Amire 1329/1913-1914. Midhat Sadullah: Sualli Cevaplı Malumat-ı Medeniye Dersleri, İstanbul: Mürettibin-i Osmaniye Matbaası 1328/1912-1913. Muslihiddin Adil: Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye, İstanbul: Kitabhane-i İslam ve Askeri, Matbaa-i Amire 1331/1915-1916. Özkazanç, Alev: “Toplumsal Vatandaşlık ve Neo-Liberalizm Sorunu,” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64/1(2009), s. 247-274. Sabri Cemil: Amelî Fenn-i Tedris: Dürus-u Mütenevvianın Suret-i Tedrisi, Etfalin İnzibat ve Terbiyesi, İdare-i Mekatib, Kosova Matbaası, 1326/1910-1911. Satı Bey: “Malumat-ı Medeniye Dersleri,” Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 15 Kanun-ı Sani 1327/28 Ocak 1912, s. 231-234. Selanikli Faik: Malumat-ı Medeniye, Dersaadet: Karabet Matbaası 1324/1908-1909. Stillman, Todd: “Civility,” ed. George Ritzer, Encyclopedia of Social Theory (London: Sage Publications 2005), s. 102-105. Şükrü Bey: “Maarif Nazırının Beyanatı,” Muallim, 9/1(1333/1917-1918), s. 257-259. Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati, İstanbul: Matbaa-i Amire 1329/1913-1914. Tuna, Erhan: Bir Osmanlı Vatandaşlık Ders Kitabı Olan Rehber-i İttihad Çerçevesinde II. Meşrutiyet Döneminde Vatandaşlık Eğitimi, (Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi, 2008. Tunç Yaşar, Fatma: Alafranga Halleri: Geç Osmanlı’da Âdâb-ı Muâşeret, İstanbul: Küre Yayınları 2016. .......: “Adab-ı Muaşeret,” TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek 1 (Ankara 2016), s. 34-36. Üstel, Füsun: Makbul Vatandaşın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul: İletişim Yayınları 2011.