Başkasının Ağzından Sövmek: Faizi’nin Veysi Parodisi

Yıl 2022, Sayı: 60, 1 - 26, 31.12.2022

Ercan Akyol

https://doi.org/10.18589/oa.1223509

Öz

Faizi mahlasıyla tanınan Kafzade Abdülhay Çelebi (1589–1621) üretkenliğine rağmen modern edebiyat tarihçiliğinde sıklıkla göz ardı edilen bir figürdür. Külliyatı çalışılmış ve kısa biyografisi kaba hatlarıyla birden çok kez yazılmış olduğu halde 17. yüzyılın birincil kaynaklarına geniş kapsamlı ve dikkatli bir bakış muhtelif elyazmalarında Faizi’nin biyografik öğeler içeren çeşitli şiirlerinin ve mektuplarının bulunabildiğini ortaya çıkartmaktadır. Bu doğrultuda, bu makalenin üç amacı vardır: ilk olarak, Faizi’nin meşhur bir Osmanlı şairi ve edibi olan Veysi’nin (1561–1628) parodisini yaptığı ve şimdiye dek yayımlanmamış bir şiirinin açıklamalı bir çevirisini vermek; ikinci olarak, Faizi’nin şiiri üzerinden belli bir hiciv türünün dar bir edebî çevrede filizlendiği süre boyunca Osmanlı edebiyatının kısa bir dönemini incelemek; ve son olaraksa bu şiiri 17. asır başının ‘ilmiyye kültürü içinde yorumlamak.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Poetry, Faizi, Veysi, Lampoon, ‘İlmiyye

Cursing Through Someone Else’s Mouth: Faizi’s Lampoon of Veysi

Öz

Kafzade Abdülhay Çelebi (1589–1621), known under the pen name Faizi is, in spite of his prolificacy, an often-ignored figure in modern literary historiography. Though his oeuvre has been studied and short biographies of him have been written more than once about the main lines of his life, a closer look at 17th-century primary sources reveal that some of his poems and correspondence, including biographical information, are unstudied and can still be found in various manuscripts. Accordingly, the aims of this paper are threefold: firstly, to give an annotated translation of an as yet unpublished poem by Faizi which parodies Veysi (1561–1628), a renowned Ottoman poet and man of letters; second, to survey through Faizi’s poem a short period of Ottoman literary culture during which a certain style of satire flourished within a narrow literary milieu; and finally, to interpret the poem within the ‘ilmiyye culture of the early 17th century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Poetry, Faizi, Veysi, Lampoon, ‘İlmiyye

Kaynakça

• Bibliography Unpublished Primary Sources Anonymous: Mecmū‘a, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, 3479. Anonymous: Mecmū‘a, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3004. Anonymous: Münşe’at Mecmū‘ası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1782. Anonymous: Münşe’at Mecmū‘ası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1526. Anonymous: Münşe’at Mecmū‘ası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3166. Anonymous: Münşe’at Mecmū‘ası, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1812. Anonymous: Münşe’at Mecmū‘ası, Milli Kütüphane, 26 Hk 1063. Kafzade Faizi: Zübdetü’l-Eş‘ār, Österreichische Nationalbibliothek, H. O. 141. Veysi: Dīvān-ı Veysī, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu, 144/7. ———: Ĥvāb-nāme, Staatsbibliothek zu Berlin, Hs. or. 904. Published Primary Sources Anonymous: Kitâb-ı Müstetâb, ed. Yaşar Yücel, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları 1974. Hafız Hüseyin Ayvansarâyî: Vefeyât-ı Ayvansarâyî, ed. Ramazan Ekinci, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2017. Ibn Kathir: Tafsir Ibn Kathir (Abridged), vol. IV, ed. Shaykh Safiur-Rahman al-Mubarakpuri, Riyadh, Houston, New York, Lahore: Darussalam Publisher 2003. Kafzade Faizi: (Divan) Hayatı Eserleri Sanatı & Tenkitli Divan Metni, ed. Halil İbrahim Okatan, (Doctoral Dissertation) İzmir: Ege University, 1995. Kınalızâde Hasan Çelebi: Tezkiretü’ş-şu’arâ, ed. Aysun Sungurhan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2017. Nefi: Sihâm-ı Kazâ – Eleştirel Basım, ed. Furkan Öztürk, İstanbul: DBY Yayınları 2020. Nergisi: “The Esālibü’l-Mekātib (Münşeāt) of Mehmed Nergisi Efendi,” ed. J. R. Walsh, Archivum Ottomanicum, I (1969): 213-302. Nevizade Atayi: Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, vol. I-II, ed. Suat Donuk, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları 2017. Riyazi: Riyazu’ş-Şuara, ed. Namık Açıkgöz, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2017. Safai: Safai ve Tezkiresi, ed. Nuran (Üzer) Altuner, (Doctoral Dissertation) İstanbul: İstanbul University, 1989. Zehr-i Mār-zāde Seyyid Mehmed Rızā: Rızâ Tezkiresi, ed. Gencay Zavotçu, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2017. Secondary Sources Abrams, M. H. and Geoffrey Galt Harpham: A Glossary of Literary Terms, Boston: Wadsworth Cengage Learning 2012. Açıkgöz, Namık: “Divân Edebiyatında Mektup ve XVII. Yüzyıl Şâirlerinden Riyâzî’nin İki Mektubu,” Fırat Üniversitesi Dergisi, I/2 (1987): 7–14. Açıl, Berat: “The Poet ‘Azmizade Haleti and the Transformation of Ottoman Literature in the Seventeenth Century,” The Empires of the Near East and India, ed. Hani Khafipour, New York: Columbia University Press 2019, pp. 428-449. Aksoyak, İsmail Hakkı: “Tarzi,” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2015, http://teis.yesevi.edu. tr/madde-detay/tarzi-tarzi-mehmed-efendi. Ambros, Edith Gülçin: “‘The Other’ (Non-Muslim, Non-Ottoman) in Ottoman Literary Humour,” Journal of Turkish Studies, 44 (2015): 85–100. Ambros, Edith Gülçin: Ottoman Chronogram Poems: Formal, Factual and Fictional Aspects, Berlin: EB-Verlag Dr. Brandt 2021. Atçıl, Abdurrahman: Scholars and Sultans in the Early Modern Ottoman Empire, Cambridge: Cambridge University Press 2016. Aycan, İrfan: “Haccâc b. Yûsuf Es-Sekafî,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1996, XIV, 427- 428. Aynur, Hatice: “Ottoman Literature,” The Cambridge History of Turkey, vol. III, Cambridge: Cambridge University 2006, pp. 481-520. Bayerle, Gustav: Pashas, Begs, and Effendis: A Historical Dictionary of Titles and Terms in the Ottoman Empire, İstanbul: The Isis Press 1997. Bombaci, Alessio: Storia Della Letteratura Turca, Milano: Nuova Accademia Editrice 1956. Büyüker, Nilgün: Kafzade Faizi Leylî vü Mecnûn (Tenkitli Metin-İnceleme), (MA Thesis) İstanbul: Marmara University, 2011. Çaldak, Süleyman: “Veysî, Üveys Çelebi, Üveys b. Mehmed,” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2014, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veysi-uveys-celebi-uveys-mehmed. ———: “Veysî’nin Hicviye’si,” Littera Turca: Journal of Turkish Language and Literature , II/1 (2016): 81–92. Çelik, Murat: Osmanlı Medreseleri ve Avrupa Üniversiteleri (1450-1600), İstanbul: Küre Yayınları 2019. Çınar, Bekir: “Bir Hiciv Örneği: Tarzi’nin Zille-Nâmesi,” TÜBAR, XX (2006): 17–31. ———: “Türk Edebiyatında Vasiyet-Nâmeler ve İki Şair (Tıflî/Tarzî) Arasında Kalan Bir Vasiyetnâme,” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 9 (2003): 115–40. Demirsoy, Soner: “Yavuz Ali Paşa,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2013, XLIII, 352-353. Erdem, Y. Hakan: “Osmanlı Kaynaklarından Yansıyan Türk İmaj(lar)ı,” Dünyada Türk İmgesi, ed. Özlem Kumrular, İstanbul: Kitap Yayınevi 2005, pp. 13-27. Fleisch, H.: “Al-Firūzābādī,” EI2, 1991, II, 926–927. Gelder, Geert jan van: The Bad and the Ugly: Attitudes Towards Invective Poetry (Hijā‘) in Classical Arabic Literature, Leiden: E. J. Brill 1988. Gibb, E. J. W.: A History of Ottoman Poetry, vol. III, ed. Edward G. Browne, London: Luzac & Co. 1904. Güven, Hikmet Feridun: Klasik Türk Şiirinde Hiciv (Doctoral Dissertation), Ankara: Gazi University 1997. Hammer-Purgstall, Joseph von: Geschichte der osmanischen Dichtkunst, vol. III, Pest: Conrad Adolph Hartlebes’s Verlag 1837. Hoca, Fadıl: Veysi Divanı Tahlili, (MA Thesis) İstanbul: İstanbul University, 2002. İsen, Mustafa: Tezkireden Biyografiye, İstanbul: Kapı Yayınları 2010. Kafadar, Cemal: “A Rome of One’s Own: Reflections on Cultural Geography and Identity in the Lands of Rum,” Muqarnas, 24 (2007), pp. 7-25. Kanar, M.:“Veysi,” İslâm Ansiklopedisi, 1986, XIII, 308-309. Kaya, Bayram Ali: “Veysi,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2013, XLIII, 76-77. Kim, Sooyong: The Last of an Age: The Making and Unmaking of a Sixteenth-Century Ottoman Poet, London: Routledge 2018. Kılıç, Hulusi: “Tācü’l-Luġa,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2010, XXXIX, 356-357. Klein, Denise: Die osmanischen Ulema des 17. Jahrhunderts: Eine geschlossene Gesellschaft? Berlin: Klaus Schwarz Verlag 2007. Kortantamer, Tunca: Leben und Weltbild des altosmanischen Dichters Ahmedi unter besonderer Berücksichtigung seines Diwans, Freiburg im Breisgau: Klaus Schwarz Verlag 1973. ———: Nev‘î-Zâde Atâyî ve Hamse’si , İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi 1997. Küçük, Sabahattin: “Kafzâde Fâizî,”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2001, XXIV, 162-163. Losensky, Paul: “Sa‘di,” Encyclopædia Iranica, 2000, https://www.iranicaonline.org/articles/ sadi-sirazi. Menzel, Th.: “Weysī,” EI2, 2002, XI, 204-205. Niyazioğlu, Aslı: “The Very Special Dead and A Seventeenth-Century Ottoman Poet: Nevizade Atai’s Reasons for Composing His Mesnevis,” Archivum Ottomanicum, 25 (2008): 221–31. Nizri, Michael: Ottoman High Politics and the Ulema Household, New York: Palgrave Macmillan 2014. Okatan, Halil İbrahim: Kafzade Faizi - Hayatı Eserleri Sanatı - Tenkitli Divan Metni, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi 1995. Onay, Ahmet Talât: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, ed. Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama 2000. Ortaylı, İlber: “Kadı,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2001, XXIV, 69-73. Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, vol. I-III, İstanbul: MEB Basımevi, 1983. Repp, Richard E.: The Mufti of Istanbul: A Study in the Development of the Ottoman Learned Hierarchy, New Jersey: Oxford Oriental Institute Monographs 1986. Riyazi, Muhammed Efendi: Riyazu’ş-Şuara, ed. Namık Açıkgöz, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2017. Sheridan, Michael Douglas: I Curse No One Without Cause, (Doctoral Dissertation) Ankara: Bilkent University, 2018. Şen, Ahmet Tunç: A Dream of a 17th Century Ottoman Intellectual: Veysi and His Habname, (MA Thesis) İstanbul: Sabancı University, 2008. Şensoy, Sedat: Veysi (Üveysi b. Muhammed El-Alaşehrî) ve Eseri ‘Merace’l-Bahreyn’in Tahkiki, (MA Thesis) Konya: Selçuk University, 1995. Tekin, Gönül Alpay: “Riyāēī,” EI2, 1995, VIII, 548-549. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2014. Versteegh, C.H.M.: “Al-Zamakhshari,” EI2, 2002, XI, 432–434. Woodhead, Christine: “Estetik Nesir,” Türk Edebiyatı Tarihi, vol. II, ed. Talat Sait Halman, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2006. ———: “Şehnameci,” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2013, XXXVIII, 456-458. Yazar, Sadık: Okçuzade Mehmed Şahi’nin (1562-1630) Kanuni Devri Nişancısı Celalzade Mustafa Çelebi’nin (Ö. 1567) İnşasına Yönelik Tenkitleri,” Kanûnî Sultan Süleyman ve Dönemi: Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar, ed. Suraiya Faroqhi, and etc., İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları 2020, pp. 215-245. Yurdaydın, Hüseyin: “Alaşehir Kadısı Veysi Efendi (1561-1628)’nin İlginç Bir Fetvası,” Ciépo – Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi VII. Sempozyum Bildirileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1994. Zilfi, Madeline: The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Postclassical Age (1600-1800), Minneapolis: Bibliotheca Islamica 1988.