II. Meşrutiyet Dönemi Süreli Yayınlarında Yeni Eğitim Arayışları ve Modern Birey Düşüncesi

Yıl 2022, Sayı: 60, 217 - 252, 31.12.2022

Kurtuluş Öztürk Seyfi Kenan

https://doi.org/10.18589/oa.1225434

Öz

Bu çalışma, Osmanlıların eğitimdeki modernleşme veya yenileşme sürecinin son halkasını oluşturan II. Meşrutiyet dönemi eğitimcilerinin eğitim anlayış ve tasarılarını ve nasıl bir modern birey düşüncesine sahip olduklarını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında dönemin önde gelen süreli yayınlarından Tedrisât-ı İbtidâiye [Tedrisât], Terbiye ve Oyun, Terbiye, Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası, Muallim, Mir’at-i Maarif dergilerindeki 1360 makale, haber ve yazı taranmış, çalışmanın ana konusuyla ilgili belirlenen makaleler seçilerek içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırma soruları ve makalelerin ön incelemesi neticesinde öncelikle temalar oluştu¬rulmuş ardından incelenen makalelerde bu temalar çerçevesinde dile getirilen görüşler analiz edilmiştir. Eğitimi, talim ve terbiye şeklinde iki boyutuyla tartışan II. Meşrutiyet dönemi eğitimcileri, eğitimin uluslararası yöntem ve uygulamalarını talim; toplumların kendine özgü sosyo-kültürel birikimlerine ait olan din, dil, sanat, estetik gibi kısmını ise terbiye olarak tanımlamışlardır. Eğitimciler, yeni bireyin yetiştirilmesinde merkezi konuma yerleştirdikleri okul ve öğretmeni hem modern öğretim yöntemleri hem de terbiyevi yönüyle ele almışlardır. Modern bireyi duygu, bilgi ve beden olmak üzere üç boyutuyla tartışan eğitimciler çocuğu, şekillendirmeye çalıştıkları toplumun prototipi, kadını ise yeni toplumu yetiştirecek ana unsur olarak düşünmüşlerdir. Nihayet II. Meşrutiyet dönemi eğitim tartışmalarının önemli bir yönü de Cumhuriyet dönemi eğitim politika ve uygulamalarına zengin bir fikri miras bırakmış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Politikaları, Eğitimde Modernleşme, Modern Birey Arayışları, Süreli Yayınlar, Eğitim Dergileri, Educational policies of the Second Constitutional Era, Modernization in education, Search for the modern individual, Periodicals, Educational journals

The Idea of the Modern Individual and the Search for New Education in the Periodicals during the Second Constitutional Era

Öz

This study intends to examine the educational understanding and designs of educators from the Second Constitutional Era, which forms the last link in the Ottoman modernization/renewal process, as well as what kinds of thoughts they had on the modern individual. Within the scope of the study, 1,360 articles, news segments, and writings were scanned in the journals Tedrisât-ı İbtidâiye [Primary reasons for education], Terbiye ve Oyun [Discipline and Play], Terbiye [Discipline], Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası [Journal of National Education and Society of Discipline], Muallim [Teachers], and Mir’at-i Maarif [Mirror of Education], the leading periodicals of the period; articles that were determined to be related to the main topic of the study were subjected to content analysis. Themes were first created as a result of the research questions and preliminary examination of the articles, then the views mentioned around these themes in the examined articles were analyzed. Educators from the Second Constitutional Era, who debated education under two dimensions (i.e., instruction and discipline), defined the international methods and practices of education as talim [instruction] and terbiye [discipline], the parts of education that belong to societies’ own unique socio-cultural accumulations such as religion, language, art, and aesthetics. Educators had positioned schools and teachers centrally in the upbringing of new individuals, addressing these two through the aspects of both modern teaching methods and discipline. Educators, who discussed the modern individual under three dimensions (i.e., feelings, knowledge, and body), considered the child as the prototype of the society they attempted to form and women as the main element that would build this new society. One important aspect of debates from the Second Constitutional Era is the rich intellectual legacy that was left to the educational policies and practices of the Republican Era.

Anahtar Kelimeler

Educational policies of the Second Constitutional Era, Modernization in education, Search for the modern individual, Periodicals, Educational journals

Kaynakça

• Bibliyografya “1924 Beynelmilel Olimpiyat-ı Cihan Müsabakalarına Hazırlanacak Türk Gençlerine”, Terbiye ve Oyun, 1 (1326), s. 12-15. Ağırakça, Gülsüm Pehlivan: Mekteplerde Ahlak Eğitim ve Öğretimi (1839-1923), İstanbul: Çamlıca Yayınları 2013. Ahmed Cevad [Emre]: “Oyunun Hıdemat-ı Terbiyeviyesi”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 9 (1326), s. 141-47. ......: “Terbiye-i Cismaniye”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 4 (1326), s. 127-34. Ahmet Cevdet Paşa: Tezâkir, 40-Tetimme, Ankara: TTK Yayınları 1991. Ahmed Mithad Efendi: Felâtun Bey ile Râkım Efendi, İstanbul: Çağrı Yayınları 2000. Aksu, Ayşe: “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık ve Yabancı Okulları”, Kronolojik ve Tema¬tik Türk Eğitim Tarihi, ed. Mustafa Gündüz, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları 2018, s. 195-228. Aktan, Sümer: Curriculum Studies in Turkey, New York: Palgrave Macmillan 2018. Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), İstan¬bul: Eren Yayıncılık 1993. Akyüz, Yahya: Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000–M.S. 2014), 2. Baskı, İstanbul: Pegam Akademi Yayınları 2014. Ali Ulvi [Elöve]: “Resim Üzerine Der: Dilsiz Hikaye Horoz ile Tilki”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 2 (1326), s. 63-74. Alkan, Mehmet Ö.: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Eğitim”, TALİD, VI/12 (2008), s. 9-84. ......: “Osmanlı İdman Bayramı’ndan Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramına”, Top¬lumsal Tarih, 211 (2011), s. 30-41. Altın, Hamza: II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet Devirlerinde Öğretmen Yetiştirme Meselesi, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, 2009. Aslan, Erdal: “1924 İlk Mektepler Müfredat Programı”, İlköğretim Online, 10/2 (2011), s. 717-34. Ateş, Sanem Yamak: Asker Evlatlar Yetiştirmek: II. Meşrutiyet Döneminde Beden Terbiyesi Askeri Talim ve Paramiliter Gençlik Örgütleri, İstanbul: İletişim Yayınları 2012. Aydeniz, Hediyetullah: “Tarihsel ve Literal Açıdan Yerel Gazetecilik”, Türkiye’de Yerel Basın, ed. Suat Sezgin, İstanbul: İÜ İletişim Fakültesi Yay. 2007, s. 1-29. Aydınlık, Badegül, E. ve Seyfi Kenan: “Between Men, Time and the State: Education of Girls during the Late Ottoman Empire (1859–1908)”, Paedagogica Historica, 2019. Aynî, Mehmet Ali: Darülfünun Tarihi, İstanbul: Kitapevi Yayınları 2007. Batır, Betül: Geleneksel Eğitimden Çağdaş Eğitime Türkiye’de İlk Öğretim (1908-1924), İs¬tanbul: Milenyum Yayınları 2014. Berkes, Niyazi: Türkiye’de Çağdaşlaşma, 2. bs., İstanbul: İletişim Yayınları 2003. “Darülmuallimîn ve Terbiye-i Bedeniye”, Terbiye ve Oyun, 4 (1922), s. 54-57. Doktor Galip Ata: “Muallimler İçin Hıfzıssıhha Kaideleri”, Tedrisat, 53 (1920), s. 598- 603. Doktor İhsan: “Hanımlar İçin I”, Terbiye ve Oyun, 1 (1327), s. 4-6. ......: “Hanımlar İçin: Kızlık Hayatında”, Terbiye ve Oyun, 4 (1327), s. 54-56. Ekrem Şemhi: “Hanımlar için: Kadınlık, Hak, Kuvvet”, Terbiye ve Oyun, 17 (1328), s. 265-67. Erdem, Yasemin Tümer: II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2013. ......: “Türk Eğitim Tarihinde Kadın, Çocuk ve Aile Eğitimi”, Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi, ed. Mustafa Gündüz, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları 2018, s. 175-94. Ergün, Mustafa: İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara: Ocak Yayınları, 1996. Falih Rıfkı [Atay]: “Mektebim I”, Muallim, 6 (1332), s. 165-67. Fazıl Ahmet: “Edebiyat: Genç Muallimlere”, Muallim, 7 (1332), s. 218-19. ......: “Mekâtib-i İbtidaiyyede Bediiye”, Terbiye, 1 (1330), s. 11-15. ......: “Fenni Terbiyenin Tekâmül-i Zarûrîsi”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 18 (1327), s. 235-36. ......: “Terbiye ve Tedrisat”, Terbiye ve Oyun, 6 (1327), s. 81-84. Feridun Nigâr: “Tevfik Fikret: Mürebbî”, Muallim, 14 (1333), s. 500-504. Fortna, Benjamin C.: Mekteb-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, çev. Pelin Siral, İstanbul: İletişim Yayınları 2005. Halaçoğlu, Yusuf ve Mehmet Akif Aydın: “Cevdet Paşa”, DİA, 1993, VII, s. 443-450. Halil Fikret [Kanat]: “Ahlaki Seciye”, Terbiye, 5/9 (1333), s. 183-84. ......: “Mekteplerde İnzibat: Ahlaki Seciyeyi Takviye”, Tedrisat, 46 (1919), s. 152-57. Halil Nimetullah: “Milli Ahlak”, Muallim, 14 (1333), s. 406-9. Haydar Rıfat [Taner]: “Etfâliyat: Terbiye-i Fenni, Pedagogie”, MTTCM, 5 (1334), s. 43- 61. Hulusi: “Çocukların Ruhuna Nüfuz Çareleri”, Muallim, 20 (1334), s. 722-26. Hüseyin Ragıb: “Mekteplerde Sanat ve Zevk: Mektep Kitabı”, Muallim, 6 (1332), s. 179- 82. İbrahim Alaaddin [Gövsa]: “Muallimlik ve Zabitlik”, Tedrisat, 57 (1920), s. 868-870. ......: “Musiki Tedrisatı”, Tedrisat, 49 (1919), s. 312-18. ......: “Felsefe ve Terbiye-i Şebab”, Tedrisat, 60 (1337), s. 1010-19. ......: “Ailelerde Çocukluk Tetkîkâtı”, Terbiye, 5/9 (1334), s. 176-82. ......: “Terbiye ve Etfaliyat”, Muallim, 6 (1332), s. 171-75. ......: “Meslek ve Kabiliyet”, Muallim, 3 (1332), s. 84-90. İhsan [Sungu]: “Eski Mekteplerimizde Cismani Cezalar”, Terbiye, 1/5 (1334), s. 16-28. İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Sabih, Selanik: Asır Matbaası, 1316. İsmail Hakkı [Baltacıoğlu]: “Sultani Islahatı”, MTTCM, 6 (1335), s. 1-10. ......: “Milli Talim ve Terbiye Islahatına Medhal”, MTTCM, 2 (1333), s. 1-44. ......: “Milli Talim ve Terbiye Tedkikatına Medhal”, MTTCM, 1 (1333), s. 33-59. ......: “Resmin Talim ve Terbiye ile Münasebeti II”, Terbiye, 2 (1330), s. 66-73. ......: “Resmin Talim ve Terbiye ile Münasebeti I”, Terbiye, 1 (1330), s. 18-23. Kaplan, Mehmet: “Vatan Yahut Silistre”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar, c. III: Tip Tahlilleri, 2. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları 1991. Karasar, Niyazi: Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara: Nobel Yayınları 2000. Kenan, Seyfi: “II. Meşrutiyetle Gelen Yeni Eğitim Arayışları: Tevfk Fikret’in ‘Yeni Mekteb’i ve Eğitim Felsefesi”, 100. Yılında II. Meşrutiye: Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu (22-24 Ekim 2008), Bildiriler, ed. Zekeriya Kurşun, Cemil Öztürk, Yasemin Tümer Erdem, Arzu M. Nurdoğan, İstanbul: Mar¬mara Üniversitesi Yayınları 2009, s. 275-87. ......: “Türk Eğitimi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme”, Osmanlı Araştırmaları, 41 (2013), s. 1-32. Koçer, Hasan Ali: Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, 2. Baskı, İstanbul: MEB Yayınları 1991. Kodaman, Bayram: Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, 3. Baskı, Ankara: TTK Yayınları 1999. M. H.: “Aramızda: Mekteplerde Terbiye ve Hayat Lazım”, Terbiye ve Oyun, 4 (1327), s. 52-53. M. Zekeriya [Sertel]: “Dini Terbiye, Dini Tahsil”, Muallim, 16 (1333), s. 557-60. ......: “Milli Terbiye, Fenni Terbiye”, Muallim, 15 (1333), s. 534-37. Maarif-i Umumiye Nezareti: Tedrisât-ı İbtidâiye Kanûn-ı Muvakkati, 1329. “Maarif-i Umumiye Nizamnamesi”, Düstur I. Tertip, 2 (1869), s. 184-219. Maarifle İlgili Kanunlar, İstanbul: Maarif Matbaası 1940. Mardin, Şerif: Türk Modernleşmesi: Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları 1991. Mehmed Ali: “Çocuklarda Gülmek Güldürmek”, Terbiye, 6/10 (1334), s. 201-11. Mehmed Emin [Erişirgil]: “Sultanilerde Felsefe Tedrisatının Gayesi”, Muallim, 20 (1334), s. 712-17. ......: “Kızlarımızın Terbiyesi”, Muallim, 17 (1333), s. 602-7. Mehmed Murad [Mizancı]: Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, İstanbul: Kapı Yayınları 2013. Meşeci Giorgetti, Filiz: Eğitim Ritüelleri, İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi 2016. Milli Eğitim Bakanlığı: 2023 Vizyon Belgesi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları 2018. Muallim Cevdet [İnanç]: “Mektep ve Matbuat Aleminde İslamiyet”, Tedrisat, 44 (1919), s. 37-45. Mustafa Refik: “Bahçe Mektebi: Çocuklar İçin İlk Darül-Terbiye”, Tedrisat, 21 (1327), s. 81-94. Mustafa Şekip [Tunç]: “Vahdeti Terbiye Karşısında Leyli Rüştiye ve İdadiyi Askeriyeler”, MTTCM, 6 (1335), s. 42-45. ......: “Din ve İlim”, Muallim, 21 (1334), s. 757-62. ......: “İffet: Gariziyyât, Ruhiyyât ve Terbiyesi”, Terbiye, 1/5 (1334), s. 4-15. ......: “Yeni Çocuk”, Tedrisat, 47 (1919), s. 196-200. Mutlu, Mustafa: II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Beden Terbiyesi ve Sporda Öncü Bir İsim: Selim Sırrı Tarcan (1874-1957), İstanbul: Libra Kirapçılık ve Yayıncılık 2020. Nafi Atuf [Kansu]: Türkiye Maarif Tarihi I, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi 1931. ......: “Ahlak ve Mekteplerde Ahlak”, Muallim, 16 (1333), s. 571-76. ......: “Çocuklarımızda Sîn ve Zekâ Münasebeti”, Muallim, 13 (1333), s. 396-99. ......: “Terbiyede Kadın”, Muallim, 10 (1333), s. 289-96. ......: “Tabiat Terbiyesinden”, Muallim, 1 (1332), s. 17-20. ......: “Çocuklar İçin Bir Bayram”, Terbiye, 1 (1330), s. 7-10. Necmettin Sadak: “Ahlaki Terbiyede Sealahiyet”, Muallim, 10 (1333), s. 301-5. ......: “Terbiye Milli Olabilir mi?”, Muallim, 7 (1332), s. 202-7. Nurdoğan Demirkıran, Arzu Meryem: “Modernleşme ve Tanzimat Dönemi Eğitimi”, Kro¬nolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi, ed. Mustafa Gündüz, İstanbul: İdeal Kültür Yayınları, 2018, s. 57-86. Nüzhet Sabit: “Elifba Meselesi”, Muallim, 19 (1334), s. 665-75. Ömer Seyfettin: “Terbiye Nasıl İlim Olur?” Muallim, 4 (1333), s. 107-10. Özalp, Reşat: Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1967 – 1923), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1982. Paksoy, İsmail G. ve Haluk Perk (ed.): Eğitim Tarihimizde (1840-1950) Diplomalar, Dag¬han Olcay Perk Koleksiyonu, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları 2012. Reşit Galip [Mustafa Reşit Baydur]: “Mektep Binaları”, Muallim, 17 (1333), s. 610-15. Rich, Norman: The Age of Nationalism and Reform 1850-1890, New York: W. W. Norton & Company Inc. 1970. Ruşen Eşref [Ünaydın]: “Darülmuallimîn’de Bir Terbiye-i Bedeniyye Günü”, Tedrisat, 33 (1332), s. 201-4. Satı [el-Husrî]: “Terbiye Hakkında Birkaç Mülahaza”, Terbiye, 1/5 (1334), s. 2-3. ......: “Tuba Ağacı Nazariyesi”, Muallim, 12 (1333), s. 359-66. ......: “Aile Kucağında Vatan Terbiyesi (Düşman Orduları İstanbul Kapısında iken) Ha¬nımlara Verilen Bir Konferans”, Terbiye, 1 (1330), s. 30-36. ......: “Derslerde Tesirât-ı Ahlakiye”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 18 (1327), s. 209-12. ......: “Darülmuallimîn’e Mülhak Numûne ve Tatbikat Mektebi İbtidâiyyesi [Tevzî-i Mükâfatında İrad Edilen Nutuktan]”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 14 (1327), s. 41-43. ......: “Darülmuallimînin Mesleği”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 6 (1326), s. 186-95. ......: “Meslek Aşkı ve Fedakarlık”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 5 (1326), s. 136-46. ......: “Şiir ve Musikinin Talim ve Terbiyede Ehemmiyeti”, Tedrisât-ı İbtidâiye (Tedrisat) Mecmuası, 1 (1325), s. 1-13. Selim Sırrı [Tarcan]: “Terbiye-i Bedeniye: Oyun ve Jimnastik”, Tedrisat, 60 (1921), s. 1007-9. ......: “Bizim Jimnastiklerimiz”, Tedrisat, 55 (1920), s. 685-90. ......: “Kadın Jimnastikleri: Kadınların Terbiye-i Bedeniyesi”, Muallim, 17 (1333), s. 607- 10. ......: “Terbiye-i Bedeniyeden Ne Anlıyoruz?”, Tedrisat, 29 [28/2] (1331), s. 55-59. ......: “Çocuk Terbiyesi”, Terbiye ve Oyun, 4 (1327), s. 58-60. ......: “Çocuk Terbiyesi”, Terbiye ve Oyun, 2 (1327), s. 17-18. Selçuk, Mustafa, Mehmet Nam, Ali Arslan: Türkiye’nin İlk ve Tek Kız Üniversitesi İnas Darülfünunu (1914- 1919), İstanbul: İdil Yayınları 2012. Sıraceddin: “Biz nasıl yetiştik”, Terbiye, 5/9 (1334), s. 161-75. Somel, Selçuk Akşin: Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslâmlaşma, Otok¬rasi ve Disiplin, İstanbul: İletişim Yayınları 2010. Şevket: “Resmin Lüzum ve Ehemmiyeti”, Tedrisat, 36 (1332), s. 310-12. Terbiye Mecmuası, 1 (1330), s. 8-18. Taşer, Seyit: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Öğretmen Yetiştiren Kurumlarda Eğitim Yönetimi ve Denetimi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık 2017. Tekeli, İlhan ve Selim İlkin: Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: TTK Yayınları 1999. Ünişen, Ali: II. Meşrutiyet Döneminde İstanbul’da Yayımlanan Başlıca Mecmualardaki Eği¬tim Bilimleri ile İlgili Makalelerin Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Gaziantep: Gazi¬antep Üniversitesi, 2013. “Yeni Mektep Hayatı”, Terbiye, 4 (1330), s. 152-53. Ziya Gökalp: “Maarif Meselesi II”, Muallim, 12 (1333), s. 353-59. ......: “Maarif Meselesi”, Muallim, 11 (1333), s. 321-27. ......: “Milli Terbiye IV”, Muallim, 4 (1332), s. 97-102. ......: “Milli Terbiye II”, Muallim, 2 (1332), s. 32-39. ......: “Milli Terbiye”, Muallim, 1 (1332), s. 3-9.