Osmanlı Kadın Ben-Anlatılarının Kadın Tarihi Çalışmalarında Kullanım Değeri

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 64, 447 - 478, 29.11.2024

İbrahim Şirin

https://doi.org/10.18589/oa.1597898

Öz

u çalışmamızda toplumsal hayatta temsil edilmeyen tarihyazımında da kendine yer bulamamış madun Osmanlı-Türk kadınının hatıra ve günlüklerinin tarih yazımında tarihçiye neler söyleyebileceğini irdeleyeceğiz. XIX. ve XX. yüzyıl Osmanlı kadın anlatılarının bir envanteri çıkarılmadığından sanılanda daha çok bir anlatı ile karşı karşıya olduğumuz bir vakıadır. Pek çok anlatı gerek yazma kitapları arasında gerekse ailelerin elinde gün yüzüne çıkarılmayı beklemektedir. Tanzimat dönemi ile erkek çocuklar yanında kız çocukların okutulmasının önemi kavranmış, devlet kız çocukların okuması yönünde kanunlar çıkarmış, Cevri Usta Kız Rüştiye’sinin ardından 1870’te açılan Darulmuallimat (kız öğretmen okulu) kız çocukların okur yazar oranının artışında etkili olmuştur. 1890’larda kadınların gazete ve dergilerde yazı yazmaları, şair ve roman yazarı olarak adlarını duyurmaları; kadınların kamusal alanda görünürlüğünü artırdı. Yurt dışına okuması için gönderilen kadınlar, Arnavutköy Amerikan Kız Mektebi (Robert Kolej) gibi okullarda okuyan kızlar Avrupa’da yükselen kadın hakları savunucuları ile temasa geçmiş, kadın haklarını savunan kadınların sayısı gittikçe artmaya başlamıştır. Yazıyı toplumsal varoluşlarının bir aracı olarak gören kadınlar kendinden bahseden günlük ve hatırlar kaleme almaya başladılar. Hatıra yazarlarının toplumsal kökenlerine bakıldığında saray ve saray çevresi kadınlar, yüksek bürokratların iyi eğitim almış kızları, Darulmuallimat’tan mezun öğretmen, şair, ressam besteci, gazeteci, yazar oldukları görülür. Hatıra yazarı kadınların büyük bir kısmı birbirini tanımaktadır. Gazetede yazılar yazmaları, aynı okulda öğretmenlik yapmaları, aynı cemiyetlerde çalışmaları onları birbirine yakınlaştırmıştır. Mütareke dönemi İstanbul’u yazar kadınları ülkeyi düşman işgalinden kurtarma çatısı altında birleştirdi. Kadınlardan geriye kalan anlatıların izi sürülerek ihmal edildikleri tarihyazımı alanına hak ettikleri biçimde yer almaları sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kadını, Ben-Anlatısı, Hatırat, Tarihyazımı, Kadın Tarihi.

Kaynakça

• Açba, Harun: Son Dönem Osmanlı Padişah Eşleri, İstanbul: Profil Yayınları 2007.